توافق ایران و آمریکا، مقدمه‌ تفاهم‌های گسترده‌تر

نویسنده: حسن فحص

دیپلماسی ایرانی: ایران پاسخ مکتوب خود به ابتکار جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای حل اختلافات باقیمانده در مذاکرات غیرمستقیم بین آمریکا و ایران را در آخرین دقایق مهلتی که بورل تعیین کرده بود، تحویل میانجی اروپایی داد و موجب شد مقامات سه کشور اروپایی نفس راحتی بکشند زیرا فضای مثبت حاکم بر این پاسخ – طبق توصیف طرف اروپایی – راه را به روی تعامل مثبت اروپا و آمریکا با شروط ذکر شده در این پاسخ، هموار می کند. 

اشتیاق اروپایی ها برای به نتیجه رسیدن ابتکار بورل برای این بود که پنجره گفت وگو بین آمریکا و ایران باز بماند چرا که جبران از دست رفتن این فرصت برای ترویکای اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) و اتحادیه اروپا که می خواهد نقش شریک را در حل بحران های بین المللی ایفا کند، دشوار است. برخورد انفرادی آمریکا با «برجام» موجب شد اروپایی ها به ناچار تحریم هایی را که واشنگتن بر ایران تحمیل کرد و به زیان منافع اقتصادی اروپایی ها بود، اجرا کنند. دولت کنونی آمریکا نیز به صراحت اعلام کرده است در صورت شکست مذاکرات، سایر کشورها نیز باید به تحریم ها علیه ایران پایبند بمانند. 

یکی از دستاوردهای توافق جدید هسته ای که تغییری ریشه ای نسبت به توافق قبلی سال 2015 ایجاد می کند این است که راه را به روی گفت وگوی مستقیم بین واشنگتن و تهران می گشاید به طوری که دو کشور در تعاملات آینده خود به میانجی اروپایی نیازی نخواهند داشت. چرا که دو کشور در مذاکرات غیرمستقیم در وین توافق کردند بررسی شماری از مسائل غیرهسته ای را به بعد از احیای برجام موکول کنند. این توافق به معنای اعلام آمادگی واشنگتن و تهران برای نشستن پشت میز مذاکره به منظور دستیابی به تفاهم همه جانبه بر سر بحران های خاورمیانه و نقش و نفوذ ایران در منطقه است. 

یکی از پرونده هایی که زمینه ساز مذاکرات آینده ایران و آمریکا درباره مسائل فراهسته ای بعد از احیای برجام محسوب می شود، این است که دو کشور بر سر لغو تحریم های اعمال شده علیه نهادهای اقتصادی وابسته به سپاه پاسداران توافق کردند ولی قرار شد خارج کردن سپاه پاسداران از فهرست سیاه سازمان های حامی تروریسم، در مذاکرات آینده بررسی شود. موافقت طرف ایرانی با این راه حل به این معناست که پذیرفته است به طور نصفه و نیمه از یکی از خطوط قرمز خود در مذاکرات وین عقب نشینی کند. در مقابل، کاخ سفید نیز با این راه حل توانست فشارهای شدید کنگره را در خصوص امتیاز ندادن در این زمینه، دور بزند. 

پاسخ مکتوب ایران به میانجی اروپایی به این معناست که نظام ایران خود را ملزم به پایبندی به متنی کرده که شورای عالی امنیت ملی با همه اعضایش آن را تدوین کرده است. جلسه شورای عالی امنیت ملی با حضور ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جلسه و فرمانده سپاه پاسداران برگزار شد. هدف ایران از ارائه متن یاد شده این است که به طرف های بین المللی اطمینان دهد در یافتن راه حلی که امکان احیای برجام و لغو تحریم ها را فراهم کند، جدی است. هدف دیگر از تصویب این سند این است که آن را به عنوان مرجعی سیاسی و حقوقی معرفی کند تا در صورت عمل نکردن کشورهای امضا کننده توافق جدید به تعهداتشان، ایران هم از عمل به تعهداتش سر باز زند. 

دستیابی آمریکا و ایران به تفاهم بر سر پرونده ها و بحران های خاورمیانه، جاه طلبی ایران را برای به رسمیت شناخته شدن نقش و حضور منطقه ایش توسط واشنگتن و شراکت داده شدن تهران در ترسیم آینده منطقه، برآورده می کند. همچنین مشارکت داشتن اتحادیه اروپا در تلاش برای احیای برجام، به اروپایی ها امکان می دهد نقش میانجی یا یاری کننده را در دستیابی تهران و واشنگتن به توافق بر سر مسائل منطقه ای، ایفا کنند. 

ایران در شرایط کنونی گزینه های چندانی ندارد و با توجه به اوضاع سیاسی و اقتصادی داخلی و منطقه ایش، نمی تواند به وقت کشی ادامه دهد. از این رو حاضر است همه موانع دستیابی به توافق در وین را از پیش رو بردارد که یکی از آنها قانون مصوب مجلس در نوامبر 2020 با عنوان «تدابیر راهبردی برای لغو تحریم ها و توسعه برنامه هسته ای» است. اکنون سخن از اصلاح این قانون است به طوری که با متن و روح توافق جدید، سازگار باشد.

منبع: ایندیپندنت عربی (انگلستان) / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11