شینزو آبه، معمار «سیاست فعال» جدید توکیو در اتحاد تام با آمریکا و مقابله با چین

دیپلماسی ایرانی: شینزو آبه، نخست وزیر اسبق و فقید ژاپن، هم متحد تمام عیار ایالات متحده آمریکا و هم نوعا معمار سیاست های متاخر کشورش در چالش با چین در آسیا و در حوزه هندوپاسیفیک بوده است. مناسبات تاریخی خصمانه دو سرزمین شرقی و مخصوصا سوابق ستمگری و سلطه جویی مکرر ژاپنی ها علیه چین، بن مایه این مناسبات را تشکیل داده است.

با برآمدن چین در دو دهه گذشته، ژاپن زودتر و بیش از همه دیگران در دنیای غرب نگران عواقب آن شد و مخصوصا شینزو ٱبه، سیاستمدار وجیه و برجسته ژاپنی، با بازگرداندن دوباره ژاپن به «سیاست فعال» در حوزه هندوپاسیفیک، رویارویی با رشد و اقتدار چین را هدف گرفت و به هرگونه ائتلاف با دنیاهای غربی و ٱسیایی (بویژه هند) برای چالش با رشد و اقتدار شتابان چین نزدیک شد.

نخستین بار این شینزو آبه، نخست وزیر اسبق ژاپن بود که در 2007 شخصا مبتکر تشکیل گروه چهار ضلعی موسوم به «کواد» شد. چهارگانه امریکا، ژاپن، استرالیا و هند اعضای این گروه بودند که بدون ذکر نام چین و بطور غیررسمی، رویارویی با این ابرقدرت نوظهور را در ٱسیا و در حوزه هندو پاسیفیک در دستور کار خود قرار داده بودند.
 
آبه سپس در سال 2012 این ایده را ارتقا داد و گروه چهار را "مربع امنیت دموکراتیک" برشمرد و به این ترتیب، رفتارهای به قول خود "جبارانه" چین در شرق و جنوب دریای چین را به چالش کشید. در سال 2007 این گروه فقط یک بار تشکیل جلسه داد و کار خود را با یک تمرین نظامی به انتها برد. آنگاه تحرک گروه مربع با خروج (موقت) استرالیا از آن که به دلیل ارتقای مناسباتش با پکن صورت گرفته بود، به مدت یک دهه دچار وقفه شد. در این زمان امریکا نیز هنوز چندان متوجه یا نگران رشد شتابان و سیاست های رقابتی و چالشی چین با دنیای غرب نشده بود و با دست کم گرفتن مخاطرات ٱتی چین، تجارت با چین را به صرفه تر می دانست و جذب و ادغام چین کمونیست از طریق همکاری و تجارت در دنیاهای غربی را دست یافتنی می پنداشت.

در دوران ترامپ، سیاست عریان ضد چینی ٱمریکا از همه بیشتر به مذاق سیاسی شینزو ٱبه خوش آمد و او در شرایط تندروی های ترامپ علیه متحدان و حتی ژاپن، فرصت را برای ایجاد یک جبهه متحد و فعال تر ضدچینی مغتنم شمرد و در وهله ٱول، گروه کواد را پس از ده سال رکود دوباره فعال کرد. ٱبه در این فضا در سال ۲۰۱۷ مبتکر گردهمایی مجدد سران این گروه شد که این دفعه رویکردهای ٱشکارتر ضد چینی داشت.

یوشیهیده سوگا، نخست وزیر سابق و فومیو کیشیدا، نخست وزیر فعلی، همین سیاست به ارث مانده از ٱبه را مو به مو دنبال می کنند و حالا بعد از ترور شوکه ٱور و غم انگیز ٱبه، شاید مصمم تر از قبل هم باشند.

امروز سیاست های ضد چینی جو بایدن در حوزه هندوپاسیفیک متحدی راهبردی تر و تمام عیارتر از ژاپن و میراث شینزو ٱبه نمی شناسد. بی سبب نبود که نخستین میهمان خارجی بایدن، رئیس جمهوری جدید ٱمریکا در اوایل سال ۲۰۲۱، نه حسب روال و سنت همیشگی گذشته، از لندن و پاریس و یا از کانادای همسایه، بلکه از توکیو ٱمد. سپس، نخستین سفر وزرای امور خارجه و دفاع آمریکا نیز در مارس همان سال به توکیو انجام شد.

ژاپن در دوران نخست وزیری شینزو آبه نزدیکی بیشتر از نخست وزیران پیشین به واشنگتن را در پیش گرفت. ٱبه می خواست از سیاست سنتی بعد از جنگ ژاپن مبتنی بر صلح خواهی و اجتناب از جنگ، به طور جدی فاصله بگیرد. او می خواست ماده معروف  9 سیاست خارجی کشور از این قرار که: "کشور ژاپن برای  همیشه از جنگ به عنوان حق مشروع ملت صرف نظر می کند" را مورد تجدید نظر قرار دهد. گرچه آبه کاملا به چنین مقصودی نرسید، اما توانست "تفسیر" جدیدی از ماده مذکور را ارائه کند به این معنا که "ژاپن می تواند در ترتیبات دست جمعی دفاع از خود"، مشارکت کند.

با معماری سیاسی – امنیتی جدید شینزو ٱبه بود که ژاپن امروز به ثقل سیاست های راهبردی و ضد چینی جو بایدن در منطقه هندوپاسیفیک تبدیل شده است. پس از تهاجم روسیه به اوکراین، بدون تردید ژاپن ناگزیر خیلی بیشتر از همیشه با اتحادهای غربی تحت رهبری ایالات همپیمان خواهد شد. این همپیمانی می تواند در آینده رنگ و شکل نهادینه تری در قالب ناتوی شرق دور بخود بپذیرد.