سفری با چند هدف کلیدی!

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه بعداظهردیروز چهارشنبه در حالی پا به تهران می گذارد که بعد از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس علیه پرونده فعالیت های هسته ای ایران، شاهد تصاعد تنش جمهوری اسلامی با ایالات متحده و اروپایی ها هستیم. این سفر سرگئی لاوروف نخستین سفر او به ایران پس از آغاز به کار دولت رئیسی است.

این حضور وزیر امور خارجه روسیه در ایران که در عین حال اولین سفر وی به تهران بعد از تجاوز پوتین به اوکراین قلمداد می شود، با چند هدف عمده و کلیدی صورت گرفته است؛ نخستین هدف تلاش برای موازنه سازی دیپلماتیک ازسوی کرملین بین تهران و کشورهای حاشیه خلیج فارس است. 

در این راستا حضور لاوروف در صد و پنجاه و دومین نشست وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در ریاض که با صدور بیانیه تندی علیه جمهوری اسلامی همراه بود سبب شد که تهران علیرغم سکوت دیپلماتیک نسبت به سکوت، انفعال و مماشات روسیه در قبال این بیانیه بدبین شود. لذا این سفر می تواند ضمن موازنه سازی در قبال سفر حضور وزیر امور خارجه روسیه به عربستان نوعی دلجویی و اطمینان خاطر را به تهران برای حمایت روس ها بدهد.   

از طرف دیگر رفتار روسیه در بازار انرژی جهان و ارزان فروشی نفت به مشتریان عمده ایران به خصوص چین سبب کاهش چشمگیر درآمدهای تهران در بحبوحه بحران اقتصادی شده است که می تواند جمهوری اسلامی را نگران رفتار روس ها کند. از این حیث می توان حضور لاوروف را بازی سیاسی پوتین در قبال این مسئله قلمداد کرد. 

ضمن اینکه، هم روسیه و هم ایران به دلیل تحریم های سنگین جامعه جهانی به همکاری های بلندمدت و توسعه مناسبات اقتصادی دوجانبه نیاز وافر دارند، آن هم در شرایطی که به دلیل کمبود تولید گندم و غلات در سایه جنگ اوکراین، تهران می تواند واردات این کالای راهبردی از روسیه کلید بزند.  

پیرو این نکات به نظر می رسد خروج نیروهای نظامی روسیه از سوریه و تحولاتی ناشی از آن با محوریت تلاش ترکیه برای حمله به حلب و نیز تشدید حملات مکرر اسرائیل به مواضع حکومت اسد و جمهوری اسلامی پای لاوروف را به تهران باز کرده باشد. خاصه آنکه بعد از جنگ اوکراین روابط گرم مسکو – تل آویو رو به سردی کم سابقه ای گذاشته است. 

در همین راستا ترکیه هم رفتار باب میل پوتین را در جریان جنگ اوکراین برای حمایت از روس ها به نمایش نگذاشت از این رو احتمالا مسکو با هدف موزانه سازی تحرکات منطقه ای آنکارا سفر به ایران را در دستور کار قرار داده باشد.   

هدف دیگر از حضور لاروف در ایران به تلاش روس ها برای مدیریت تهران پس از صدور قطعنامه باز می گردد. اگر چه مسکو از تصاعد تنش ایران با جامعه غرب و نیز آژانس بین المللی انرژی اتمی سود می برد و لاینحل ماندن پرونده فعالیت های هسته ای، تاخیر در از سرگیری مذاکرات وین و عدم احیای برجام در جهت منافع روسیه خواهد بود، اما کرملین سعی دارد وضعیت به گونه ای مدیریت شود که تنش به نقطه غیرقابل بازگشت یا نقطه غیرقابل کنترل نرسد.

با وجود آنکه روسیه و چین در نشست اعضای شورای حکام آژانس رای منفی به قطعنامه علیه ایران دادند، اما صدور قطعنامه عملا سناریوی ایده الی را برای روس ها شکل داد تا ضمن افتادن تمام قد ایران در دام روس ها، فضایی را به وجود آرود که کرملین امتیازگیری خود را به بهای حمایت از ایران داشته باشد. به ویژه که رفتار درامایتک تهران پس از صدور قطعنامه شورای حکام خود به خود بهترین بستر برای نفوذ روس ها را شکل خواهد داد.   

به هر حال واکنش های غیرهم وزن تهران با متن قطعنامه و نیز اخباری دال بر آغاز غنی سازی در فردو این نگرانی در کل جامعه جهانی، من جمله روسیه به وجود آورده که جمهوری اسلامی به نقطه گریز هسته ای نزدیک شده است. لذا کرملین، هم برای مدیریت ایران و هم برای افزایش وزن دیپلماتیک خود سعی دارد تهران را به نحوی در مسیر مدنظرش کنترل نماید.

اگر چه روسیه بعد از تجاوز به خاک اوکراین در گسل جدی با غرب قرار دارد، اما این گسل به معنای نادیده گرفتن برخی خطوط مشترک دو طرف در قبال ایران نیست. یعنی روسیه هم به مانند آمریکا و اروپایی ها از رسیدن تهران به نقطه گریز هسته ای نگران است و آن را خلاف منافع خود می داند. اما در عین حال سعی دارد که پرونده فعالیت های هست ای ایران و عدم احیای برجام به شکل استخوان لای زخم عمل کند. چرا که روسیه به اهرم های فشار جدی در برابر غرب نیاز دارد که یکی از مهمترین آنها به همین مذاکرات وین باز می گردد./شرق