اهداف گوناگون ترکیه از انجام عملیات در شمال سوریه

نویسنده: علی سعادت آذر، مدیر گروه ترکیه شناسی اسلام معاصر

دیپلماسی ایرانی: ایجاد منطقه امن ادلب تا دجله در شمال سوریه توسط ترکیه، یکی از مهمترین نتایج طولانی شدن درگیری روسیه در اوکراین و فرسایش این موضوع در اروپا، تحت تاثیر قرار گرفتن سایر استقرارهای نظامی روسیه در خاورمیانه و از همه مهمتر در سوریه است. روسیه مجبور است بحش زیادی از نیروها و توان نظامی مستقر در سوریه را به عنوان پشتیبان نیروهای خود در اوکراین قرار دهد. خلع مجدد قدرت در سوریه بحران زده امکان ایجاد کشمکش های جدید را به بازیگران مدعی خواهد داد. 

برای اهداف ترکیه در سوریه دو رویکرد حداقلی و حداکثری می توان قائل شد. در رویکرد حداقلی قرار است کریدور امنیتی به عمق 30 کیلومتر از دجله تا ادلب سوریه را ایجاد شود. ترکیه که ماه ها و سال ها تلاش کرد تا منطقه ای حائل در مرزهای خود با سوریه را ترسیم کند از خلاء قدرت ناشی از خروج نیروهای روسی بهره خواهد برد تا عمق نفوذ خود را در سوریه افزایش دهد. 

افزایش حملات تروریستی و ایذایی اخیر توسط پ ک ک و یگان های مدافع خلق PKK/YPG که در شمال سوریه فعال هستند، بهترین فرصت و بهانه برای ترکیه است تا بتواند افکار عمومی را در داخل و کشورهای منطقه ای را راضی به مداخلات جدید کند. 

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در روزهای گذشته بارها از عملیات جدید علیه کانون های و لانه های تروریستی در سوریه خبر داده و نیروهای امنیتی و ارتش ترکیه به حال آماده باش درآمدند. کارشناسان امنیتی ترکیه با اشاره به اینکه عملیات احتمالی منطقه تل رفعت، ممبچ، عین العرب، قامشلی و از قامشلی تا مرز عراق را در بر می گیرد، خاطرنشان می کنند که ترکیه یک کریدور امنیتی از ادلب سوریه تا رود دجله در عراق بسیار جدی است. 

ترکیه بعد از ایجاد منطقه امن در شمال سوریه، پناهجویان سوری را به این مناطق منتقل خواهد کرد. هدف دیگر ترکیه بازگشت دائمی پناهجویان سوری به مناطق امن شمال سوریه است. این بهترین فرصت برای ایجاد تغییرات جمعیتی در مرزهای سوریه و ترکیه نیز خواهد بود. 

یکپارچه کردن مناطق امن شرط اساسی از دید ترکیه است به همین خاطر ارتش ترکیه و نیروهای تحت حمایت ترکیه و مخالف دولت اسد از جمله نیروهای موسوم به ارتش آزاد و جیش الوطنی سوریه وابسته به ارتش و میت ترکیه، جرابلس، عفرین و تل ابیض را تحت کنترل گرفته است. مناطق بین جرابلس و عفرین، تل رفعت و منبج که بعد از سه دور مذاکره با ترکیه و فعل و انفعالات بسیار میدانی اکنون در اختیار روسیه است و به زودی تخلیه خواهد شد. 

به لحاظ ژئوپلیتیکی این منطقه مانع از یکپارچه شدن منطقه امن بین جرابلس و عفرین شده است و به گفته مقامات امنیتی ترکیه در سالهای اخیر بین این دو منطقه امن پ ک ک و یگان های مدافع خلق مستقر شده و به عفرین و جرابلس نفوذ می کنند. از این رو ترکیه به دنبال حمله به منطقه بین عفرین و جرابلس است تا پروژه یکپارچه سازی را میسر کند. 

البته دشواری ها و هزینه های بسیار زیادی برای ترکیه خواهد داشت؛ به ویژه اگر روس ها تجهیزات نظامی خود را در اختیار کردها یا دولت اسد قرار دهند. 

ایران به عنوان یکی از مهمترین بازیگران میدانی در سوریه در این منطقه در سال های گذشته اهداف راهبردی تعریف نکرده است و ترکیه بیشترین درگیری را با روسیه، آمریکا، نیروهای کرد و دولت اسد را خواهد داشت. 

ترکیه در گذشته با انجام "عملیات چشمه صلح" در شرق رود فرات؛ راس العین و تل ابیض را تحت کنترل خود گرفته است. 

عین العرب موسوم به کوبانی بین تل ابیض و جرابلس، تحت کنترل پ.ک.ک و یگان های مدافع خلق قرار دارد. بنابراین بین رأس العین و دجله نیز یک خلاء امنیتی وجود دارد. ترکیه می خواهد با از بین بردن خلاء امنیتی در این منطقه کریدور امنیتی از دجله تا ادلب در شمال سوریه ایجاد کند. 

در رویکرد حداکثری؛ ترکیه به دنبال افزایش فشار به دولت اسد و زمینه سازی برای ایجاد تغییرات در مرکز و جنوب سوریه است. حمایت از نیروهای مخالف اسد پروژه مشترک ترکیه و اسرائیل است که در سفر جدید چاووش اوغلو به تل آویو مورد توافق قرار گرفته است. 

حمایت جدی امارات متحده عربی و تا حدودی عربستان از گفت وگوهای ترکیه – اسرائیل در خصوص آینده سوریه خبر از ائتلافی نانوشته برای اعمال فشار بیشتر به بشار اسد و نیروهای ایرانی مستقر در سوریه دارد. 

یادمان نرود این پروژه قرار است در صورت تامین هدف اول یعنی تکمیل کریدور امنیتی در شمال سوریه عملیاتی شود و مهمتر از همه به صورت نیابتی توسط جریان های مخالف دولت اسد به اجرا در خواهد آمد و به دلیل منافع ایران در مرکز و جنوب، ترکیه مستقیما عملیاتی انجام نخواهد داد. 

این در شرایطی است که آمریکا در شرایط فعلی، در دولت بایدن، حضور جدی در منطقه ندارد و حملات اسرائیل به مواضع گروه های حامی اسد و به ویژه حزب الله در سال های اخیر بیش از پیش افزایش یافته است. آنتونی بیلینکن، وزیر امور خارجه امریکا به ترکیه در مورد عملیات برنامه ریزی شده در شمال سوریه گفته است که نمی‌خواهیم چیزی را ببینیم که تلاش‌های ما را به خطر می اندازد. با توجه به مخالفت روسیه و امریکا با عملیات ترکیه علیه نیروهای پ ک ک در سوریه، احتمال تعویق عملیات و یا در صورت عملیات، محدود شدن آن به مناطق محدود و خاص بالاست.