پوتین غرب را دست کم گرفته بود

نویسنده: مکس برگمان

دیپلماسی ایرانی: آنچه از جنگ اوکراین تا به اینجا روشن شده این است که بین اهداف جاه طلبانه ژئوپلتیک روسیه و ظرفیتش برای رسیدن به آن اهداف شکاف زیادی وجود دارد. در مورد اوکراین، تشدید درگیری ممکن است عقربه اوضاع را به نفع ولادیمیر پوتین بچرخاند اما بسیج مردم در مقابله با تهاجم چه بسا موفقیت در میدان نبرد را تضمین نکند. همچنین ادامه جنگ، یک واکنش شدید عمومی را در پی خواهد داشت که رژیم او را تهدید می کند. بنابراین دو گزینه بقای رژیم و قدرت ژئوپلتیکی روسیه در مقابل یکدیگر قرار دارند.

مشکل اساسی پوتین این است که راهبرد غرب برای تضعیف روسیه بهتر از آنی کار کرد که انتظارش را داشت. این راهبرد با تحریم های اقتصادی شروع شد. هدف این تحریم ها تحمیل هزینه های قابل ملاحظه میان مدت تا بلندمدت بر روسیه بود به گونه ای که در پنج تا 10 سال آینده اقتصاد این کشور را تضعیف کند. به این ترتیب کرملین مجبور است بین جاه طلبی های ژئوپلتیکی و آرامش داخلی یکی را انتخاب کند.

خشم اروپا نیز واکنش های تحریمی دور از انتظاری را رقم زد. اروپا نشان داده که برای تنبیه روسیه حاضر است هزینه های اقتصادی قابل ملاحظه ای پرداخت کند و اکنون با سرعت زیادی به سمت جدا شدن از روسیه حرکت می کند. 

نظرسنجی بانک مرکزی روسیه از افزایش انتظارات تورمی، انقباض و عدم رشد اقتصادی حکایت دارد. به علاوه، روسیه با فرار گسترده مغزها روبه روست. تخمین زده می شود که بیش از 200 هزار نفر فقط تا هفته دوم مارس کشور را ترک کرده اند. روسیه همچنین در معرض آسیب های قابل ملاحظه ای بر صنعت نوپای فناوری خود است و چه بسا تا 17هزار نیروی کار این حوزه را از دست داده باشد.

از سوی دیگر، بزرگترین شگفتی، عملکرد اوکراین در میدان نبرد، ناتوانی ارتش روسیه و اثر بخشی دگرش بازی به مدد کمک های امنیتی غرب است. پنتاگون تخمین می زند که روسیه حدود 25 درصد از قدرت رزمی خود که برای حمله به اوکراین به خدمت گرفته بود را از دست داده است. وزیر دفاع بریتانیا مدعی شد که روسیه بیش از 15هزار نفر از پرسنل و بیش از 2500 قبضه تجهیزات بزرگ خود را از دست داده است.

کنترل های صادراتی نیز به گونه ای طراحی شده اند تا صادرات تجاری فناوری های پیشرفته به روسیه را محدود کنند. وقتی روسیه نتواند نیمه هادی ها را برای ساخت موشک های کروز خود بخرد آیا می تواند ارتش خود را دوباره سرپا کند؟ شکی نیست که روسیه در جستجوی راه حل هایی خواهد بود و فرار از تحریم ها را به کمک چین و سایر کشورهای همسو بی وقفه ادامه خواهد داد. با این حال، حتی اگر روسیه راه حل هایی هم پیدا کند آنها هزینه های قابل توجهی را برای کشور به بار می آورند و خزانه روسیه بیش از پیش تحلیل خواهد رفت.

روسیه می تواند به تولید داخلی رو بیاورد. با این حال در شرایطی که بسیاری از کارمندان بخش فناوری از کشور خارج می شوند، رسیدن به سطح کیفیت وارداتی گذشته دشوار خوهد بود. قدرت صنعت دفاعی روسیه کلید سیاست خارجی آن است و روابط با کشورهای خارجی را شکل داده و تقویت می کند. هند به صنعت دفاعی روسیه وابسته است و حدود 8 میلیارد دلار سفارش نظامی از روسیه دارد. ویتنام به صنعت دفاعی روسیه متکی است و ممکن است با تقویت روابط روسیه با چین از روسیه روی برگرداند. به علاوه، 50 درصد از واردات صنایع دفاعی آفریقا از روسیه است.

بنابراین اگر تحریم ها کارساز باشند پوتین باید برای حفظ جایگاه روسیه تلاش کند. شاید سرراست ترین مسیری که پوتین برای اثبات قدرت روسیه و حفظ بازدارندگی به کار می گیرد ابزار قدرت هسته ای باشد. احیای چنین نگرانی هایی در غرب موهبتی برای کرملین برای محدود کردن قدرتنمایی غرب است.

روسیه همچنین می تواند به دنبال ابزارهای نامتقارن برای ضربه زدن به غرب باشد. حملات سایبری، نفوذ سیاسی، گمراه سازی رسانه ای، تلاش برای پولشویی و غیره از جمله تلاش هایی است که پوتین می تواند دنبال کند.

با این حال غرب نیز هوشیار است. سیاستمداران دوستدار پوتین، از مارین لوپن در فرانسه تا سالوینی در ایتالیا به حاشیه رانده می شوند. نیروهای اطلاعاتی و مجریان قانون سیاستمداران فاسد طرفدار مسکو را رصد می کنند. نفوذ اولیگارش های روسیه کاهش می یابد و به این ترتیب مهم ترین ابزارهای قدرت نرم روسیه تضعیف می شوند.

با این حال، حملات سایبری روسیه علیه غرب گزینه بالقوه ای برای ولادیمیر پوتین است و نگرانی های قابل ملاحظه ای راجع به آن وجود دارد. از این رو، روسیه برای حفظ جایگاه خود تلاش و غرب نیز مقابله می کند.

توصیه می شود که ایالات متحده مقاومت روسیه را دست کم نگیرد. همانند رویکردی که باراک اوباما در سال 2014 در پیش گرفت و روسیه را صرفا یک قدرت منطقه ای نامید. با توجه به وسعت جغرافیایی، ظرفیت نظامی و هسته ای، منابع طبیعی و نبوغ مردم، برای روسیه سخت است که قدرت بزرگی نباشد. برای اینکه پوتین بتواند نفوذ جهانی روسیه را به نمایش بگذارد، چیزهای زیادی لازم نیست. جنگ در اوکراین می تواند به نفع روسیه باشد یا یک راه حل احتمالی از گذر گفت وگو چه بسا راهی برای خروج مسکو از تحریم ها ایجاد کند. 

چین یا سایر کشورهای خودکامه در خاورمیانه یا جاهای دیگر ممکن است به کمک روسیه بیایند. روسیه نیز به ناچار راه‌های جدید و خلاقانه‌ای برای نفوذ خود و ضربه زدن به غرب پیدا خواهد کرد.

روسیه انتظار دارد که تحریم ها و کنترل های صادراتی به تدریج از میان برداشته شوند. برای اینکه ثابت شود پوتین اشتباه می کند و تحریم ها به قوت خود باقی خواهند ماند توجه و صرف انرژی بوروکراتیک به همراه هماهنگی های چندجانبه نه تنها در موقعیت کنونی بلکه در سال های آینده ضروری است.

منبع: مرکز مطالعات استراتژیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11