ترکیه، روسیه و جنگی که در اوکراین به پا شده است

نویسنده: زهرا صدری، کارشناس ارشد قفقاز و آسیای مرکزی - دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: 14 سال قبل جایی میان جدایی طلبان حامی روسیه و دولت مرکزی گرجستان جنگی 5 روزه آغاز شد. ارتش روسیه سال 1921 به گرجستان حمله کرد  و آن را بخشی از خاک خودش دانست. اما بعد از فروپاشی شوروی گرجستان اعلام استقلال کرد و در پی آن اوستیای جنوبی هم بعد از درگیری های خونینی که با دولت مرکزی این کشور داشت استقلال خودش را از گرجستان اعلام کرد. (این در حالی است که خود کشور گرجستان هم توسط ارتش روسیه از ایران جدا شده بود). 

بعد از این، منطقه به مدت سه سال دچار درگیری های خونین شد. تا این‌که در نهایت روسیه، اوستیای جنوبی و گرجستان توافق آتش بسی را در سال 1992 امضا کردند و با این توافق آرامش نسبی بر منطقه حاکم شد. اما باز هم حملات روسیه توانست تاریخ را برایمان بازگوکند و در 24 فوریه2022 با مبنای اینکه مسکو نمی‌خواهد جمهوری‌های سابق شوروی عضو ناتو باشند وارد عمل می‌شود. 

ناتو تلاش کرده است با گسترش به سمت شرق در حوزۀ حیات خلوت روسیه نفوذ کند. حتی بسیاری از کشور‌های اقمار شوروی در طول سه دهه به تدریج عضو این پیمان شده اند که از دلایل نگرانی پوتین  و حمله به اوکراین همین می‌تواند باشد. 

روسیه احساس می‌کند توسط ناتو محاصره می‌شود بنابراین معدود کشورهای عضو نشده را می‌خواهد برای خود با هر ضرب و زوری است حفظ کند. روسیه عضویت جمهوری های سابق خودرا در ناتو به معنای تجاوز ناتو و غرب به حوزه نفوذ خود می‌داند بنابراین چنین سناریویی را تاب نیاورد و تجاوز کلاسیک خودرا آغاز کرد.

اما نقطه عطف نگرانی روسیه دقیقا در چه موضوعی نهفته است؟

به نظر می‌رسد علاوه بر مطرح شدن دوبارۀ عضویت اوکراین در ناتو؛ ارتباطات نظامی اوکراین با برخی کشورهای ناتو بالاخص ترکیه و خرید‌های تسلیحاتی کی‌یف از آنها، سنسورهای پوتین را فعال و حساس‌تر از قبل کرده است. به زعم مسکو با عضویت اوکراین در ناتو تنها کشوری که به همراهی با روسیه خواهد پرداخت و عضو نخواهد شد بلاروس است، این امکان هم وجود دارد که این کشور بعد از احاطه شدن در میان کشور‌های عضو، بعد از عضویت اوکراین در فرصتی مناسب به جمع کشور‌های عضو این پیمان بپیوندد. این موضوعات ممکن است بر موقعیت روسیه در نظام بین الملل، موقعیت خود پوتین مخصوصا انتخابات دو سال آینده ریاست جمهوری روسیه تاثیرات منفی بگذارد. 

مهم‌تر اینکه مقاومت اوکراین در صورتی که منجر به آتش بس و یا توافق شود ممکن است نقش روسیه و جایگاه سیا سی‌اش در حیات خلوت خود یعنی آسیای مرکزی و قفقاز را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

نقش ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو

قبل از شروع جنگ، ترکیه مخالفت خود را مبنی بر این که راه‌کار نظامی هیچ نتیجه مثبتی را به ارمغان نخواهد آورد اعلام کرد؛ روز دوم حملۀ روسیه به اوکراین بود که رئیس جمهوری اوکراین از ترکیه خواست تنگه های بسفر و داردانل را به روی کشتی‌های نظامی روسیه ببندد که تاکنون تصمیمی از جانب ترکیه گرفته نشده است.

اردوغان تلاش می‌کند دست به عصا حرکت کند و هر دو کشور طرف جنگ را در کنار خود داشته باشد و تعادلی بین روسیه و اوکراین ایجاد کند حتی صحبت از میانجی‌گری این کشور هم به میان آمده، اما نکته مهم در نقش این کشور و احتمالی که وجود دارد، این است که ترکیه بیش‌ترین آسیب را در میان کشور‌های منطقه خواهد ‌دید؛ چرا که مراودات سیاسی و اقتصادی زیادی با روسیه و هم‌چنین مراودات اقتصادی و نظامی بسیاری با اوکراین دارد. 

همین‌طور ترکیه کشوری است که به دنبال احیای آرمان خود یعنی تشکیل ترکستان واحد با پیشنهاد داوود اوغلو است که بر این موضوع نیز اثرات مخربی خواهد گذاشت. اما نکته مثبت این موضوع این است که بعد از حمله روسیه به اوکراین برای کشور‌های ترک منطقه آسیای مرکزی نسبت به روسیه نوعی بدبینی سیاسی ایجاد خواهد شد که از این زاویه به تحقق آرمان ترکیه تاحدودی کمک خواهد کرد. 

در نهایت بستن دو تنگۀ بسفر و داردانل احتمال بسیار ضعیفی است. چراکه ترکیه خود عضو ناتو است و بستن این دو تنگه به قول خود ترک ها Boğaz (بوقاز)؛ به نفع اوکراین و به ضرر روسیه، ناخود‌آگاه ناتو را فعال خواهد کرد که نه تنها بر روابط خود ترکیه با روسیه بلکه روابط روسیه را هم با سایر اعضای پیمان آتلانتیک شمالی متلاطم‌تر خواهد کرد.