چشم انداز اثرات بحران اوکراین بر منافع ملی ایران

دیپلماسی ایرانی: پس از گمانه زنی های فراوان درباره بحران اوکراین، ولادیمیر پوتین در راستای جلوگیری از همسایه شدن روسیه با ناتو و اتحادیه اروپا و حفاظت از منافع ملی "روسیه" دستور حمله به اوکراین را صادر کرده است. می توان به این مساله اشاره کرد که به دلیل بازدارندگی هسته ای احتمال مقابله جهان غرب در قبال بحران اوکراین با روسیه اندک است، اما احتمالا جهان غرب از ابزارهای دیگری برای مقابله با افزایش هژمونی و قدرت روسیه استفاده خواهد کرد، از جمله این ابزارها نیز می تواند شامل تحریم های گسترده اقتصادی و تحریم های گسترده علیه صنایع نفت و گاز روسیه باشد که این مساله می تواند بر اقتصاد کشورهای خاورمیانه و کشورهای نفتی تاثیراتی داشته باشد.

احتمال این مساله که پروژه نورد استریم 2 اولین هدف تحریمی ایالات متحده آمریکا و غرب علیه روسیه باشد زیاد است، اما اگر با دید منطقی به این مساله بنگریم وابستگی اتحادیه اروپا به صنایع گاز و نفت روسیه نیز زیاد بوده و حتی با امکان تحریم پروژه نورد استریم 2 کشورهای اروپایی یک به یک درصدد گرفتن معافیت از تحریم های این پروژه خواهند بود زیرا مدت زمان زیادی طول خواهد کشید تا خلاء منابع انرژی روسیه در اروپا پر شود و به دلیل نزدیکی جعرافیایی روسیه به اتحادیه اروپا، کشورهای اروپایی نمی توانند منابع گازی و نفتی روسیه را بطور کامل با کشور دیگری جایگزین کنند؛ اما اتحادیه اروپا در راستای جلوگیری از افزایش هژمونی و قدرت روسیه و همچنین متنوع سازی سبد انرژی خود به دنبال منابع جایگزین خواهد بود و از طرف دیگر هر چند تحریم پروژه نورد استریم 2 بطور کامل این پروژه را متوقف نخواهد کرد ولی اثرات منفی زیادی بر صادرات انرژی روسیه خواهد داشت.

با توجه به این مساله که کشورهای اروپایی به دنبال متنوع سازی سبد انرژی خود خواهند بود هم اکنون سه بدیل برای جایگزین شدن به‌جای بخشی از منابع انرژی روسیه که به دلیل تحریم ها از مارکت انرژی خارج خواهد شد وجود دارد؛

الف-منابع انرژی عربستان و قطر یکی از بدیل های موجود است که به دلیل دور بودن جغرافیایی و حضور نظامی روسیه در ترکیه با مشکلات زیادی برای رسیدن به اروپا مواجه است و احتمال رسیدن خط لوله گاز عربستان با توجه به حضور نظامی روسیه در سوریه و مسدود شدن مسیر زمینی از طریق روسیه دریای مدیترانه رسیدن خط لوله های گاز عربستان و قطر به اروپا تا اندازه ای دور از تصور به نظر می رسد.

ب- منابع انرژی آسیای مرکزی و قفقاز است که ممکن است از طریق خط لوله از مسیر ترکیه وارد خاک اروپا شود،که باید افزود که این منابع تا اندازه کمی می توانند خلاء ناشی از تحریم پروژه نورد استریم 2 را پر کنند زیرا سرمایه گذاری ها و زیرساخت های لازم در این منابع و ظرفیت این منابع اجازه جایگزین شدن کامل این منابع با منابع انرژی روسیه را نمی دهد و علاوه بر این نفوذ روسیه و سازمان همکاری های شانگهای در قفقاز و آسیای مرکزی به اردوغان اجازه پیگیری این پروژه جاه طلبانه را نخواهد داد.

ج- منابع گازی و نفتی ایران به‌دیل سوم محسوب می شوند که تا اندازه ای می توانند به متنوع سازی سبد انرژی اروپا کمک کنند، که این مساله نیز نیازمند تعامل منطقه ای ایران با ترکیه و سوریه (و روسیه در سوریه) و اجرا شدن برجام و رفع تحریم های ایالات متحده آمریکا علیه ایران است، البته این مساله نیز می تواند به روابط راهبردی ایران و روسیه نیز آسیب وارد کند. عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور نیز باید به شکلی باشد که کشورهایی از قبیل روسیه که در دهه های اخیر متحد ایران بوده اند ایران را به عنوان یک رقیب  یا یک دشمن ندیده و یک تعارض منافع بین ایران و روسیه در مناطقی مانند سوریه و اتحادیه اروپا و ... ایجاد نشود.

در نهایت باید به این مساله اشاره کرد که هر چند احتمال حضور عربستان و ترکیه با توجه به مسائل ژئوپولتیک و سایر مسائل به اندازه نسبتا کمی از ایران کم رنگ تر است اما اگر مسئولان وزارت نفت و دستگاه دیپلماسی در این زمینه از خود تعلل نشان بدهند در ظرف مدت زمان بسیار کمی عربستان سعودی و منابع انرژی قفقاز و آسیای میانه به رهبری ترکیه می توانند بجای بخشی از پروژه نورد استریم 2 (که به دلیل تحریم ها متوقف خواهد شد) جایگزین شوند و در نهایت منافع ملی ایران در اتحادیه اروپا تامین نشود و کشورهای رقیب ایران از قبل بحران اوکراین ثروتمند تر شوند، اما همانطور که اشاره شد چشم انداز استفاده از بحران اوکراین برای تامین منافع ملی ایران نیز باید واقع بینانه باشد، زیرا بخشی از کشورهای اروپایی درصدد معافیت گرفتن از تحریم ها خواهند بود. علاوه بر این روسیه در زمینه مسائل نظامی و امنیتی در یک دهه گذشته متحد راهبردی ایران بوده است و رقابت های اقتصادی نیز نباید اتحادهای راهبردی را تحت تاثیر قرار بدهد.