نیاز واشنگتن به ثقل موازنه ایران در منطقه

نویسنده: عبدالله بن موسى الطایر

دیپلماسی ایرانی: تماس های تلفنی جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا با رهبران کشورهای تاثیرگذار در خاورمیانه به ویژه پادشاهی عربستان سعودی، مرا را به یاد تماس های باراک اوباما، رئیس جمهوری اسبق ایالات متحده در آخرین لحظات پیش از امضای برنامه جامع اقدام مشترک درباره فعالیت های هسته ای ایران در وین، در چهارده ژوئن 2014 می اندازد.

رئیس جمهور بایدن هم خود به عنوان معاون اوباما جزئی از این توافق بود، وی هنگامی که ریاست جمهوری را برعهده گرفت، مواضع جدی را در خصوص این پرونده اتخاذ کرد تا به یکی از مهمترین مسائل خارجی آمریکا تبدیل شود. چرا رئیس جمهوری آمریکا و دولت وی برای نجات توافقی تلاش می کنند که ترامپ در می 2018 از آن خارج شد؟

پیش از پاسخ به این سئوال، باید به ضعف آمریکا در برابر ایران و خواهش های مکرر از این کشور برای بازگشت به توافق هسته ای و آمادگی آن برای پرداخت هر گونه بهایی که ایران مشخص می کند، اشاره کنیم، حتی می توان گفت که سرسختی و غرور ایران به حد اهانت به طرف آمریکایی رسیده، در سایه این نکته که پذیرش این رفتار ایران از سوی کشور بزرگی همچون ایالات متحده، مایه شگفتی و حیرت است. آخرین اهانت ها، مخالفت ایران با نشستن پشت یک میز برای مذاکره مستقیم با مذاکره کننده آمریکا بوده است. 

در پاسخ به سئوال قبلی چندین احتمال را می توان برای به آب و آتش زدن آمریکا برای بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک با ایران تفسیر کرد. سطحی ترین احتمال در موضع دولت کنونی آمریکا برای مقابله با هر تصمیمی است که رئیس جمهور ترامپ اتخاذ و یا قراردادهایی که امضا کرده بود. دولت دموکرات، کودتا علیه رئیس جمهور ترامپ و حرکت در مسیر مخالف سیاست خارجی وی را در پیش گرفته است. اما دومین احتمال، باور و متقاعد شدن تصمیم گیرندگان استراتژیک آمریکا مبنی بر لزوم حفظ موازنه قوای منطقه ای در خاورمیانه است. از نظر طراحان و تصمیم گیرندگان استراتژیک آمریکایی، عربستان سعودی قدرت مسلط بر اعراب اهل سنت و مرجعیت سُنی حدود 85 درصد مسلمانان اهل سنت در جهان است و ایالات متحده باید ایران را در جامعه بین المللی وارد کند تا نماینده اقلیت شیعه در رویارویی با اکثریت اهل سنت باشد و این عقیده سیاسی قدیمی و یکی از دلایل رها کردن شاه است که در تقویت مرکزیت تهران به عنوان پایگاه سیاسی و عقیدتی شیعیان در جهان شکست خورد، به همین سبب کشورهای غربی از جمله آمریکا، راه را برای ایرانی هموار کردند که در خلال چهل و سه سال پیش نقش بسیار بهتری نسبت به شاه در زمینه های قطب بندی طایفه ای در منطقه ایفا کرده است. این احتمال را مواضع پل برمر تقویت می کند که به صراحت گفته بود آمریکا، عراق را از سیطره حکومت عربی سنی ‌مذهبی که چندین قرن تحت تسلط آن بود، آزاد کرد.

چه بسا یکی از اهداف بلندمدت طرفداران بازگشت به توافق هسته ای با ایران، بیان این حرف باشد که پیوستن ایران به جامعه بین المللی بدون شک منجر به گشایش و انعطاف پذیری در داخل ایران نسبت به تولیدات و خدمات جهانی سازی و در نتیجه امکان ایجاد تغییرات مهمی در ساختار نظام حاکم در تهران خواهد شد و مقدمات وادار کردن ایران به تغییر و دگرگونی بدون نیاز به ضد انقلاب را فراهم خواهد کرد. هر چند ممکن است این احتمال موجه باشد، اما نظام و سپاه آن خطرات آن را درک می کنند و این نکته را به یاد می آورند که انعطاف پذیری شاه در برابر نسخه آمریکایی که در انقلاب سفید نمایان شد، عامل زوال و نابودی نظام پادشاهی شد به همین سبب آنها همان اشتباه را تکرار نخواهند کرد و هرگز در آینده نزدیک شاهد مسابقه گذاشتن شرکت های آمریکایی برای بازسازی شهرهای ایران نخواهیم بود، بلکه شرکتهای چینی و روسی ثمره امضای توافق را بیشتر از همتایان آمریکایی خود خواهند برد. همین مساله سبب دشوار بودن فهم مقاصد آمریکا در ارائه این امتیازهایی است که در برابر سرسختی ایران ارائه می کند.

تلاش برای کاهش بهای نفت را نمی توان دلیل احتمالی حرکت پرشتاب آمریکا به سمت بازگشت به توافق هسته ای تفسیر کرد، زیرا ایران بخشی از اوپک پلاس است و هرگز به خاطر ایالات متحده آمریکا، به مخالفت با روسیه نخواهد پرداخت، علاوه بر آن که باید به دشواری های فناوری اشاره کرد که مانع بازگشت سریع ایران به تولید نفتی و سهمیه خود در بازار نفت و تاثیرگذاری بر قیمت ها خواهد شد.

اگر ایران آن طور که غربی ها می گویند تنها چند هفته با ساخت بمب اتمی فاصله دارد، در آن صورت، هیچ توافقی آن را از دانش و شناختی که کسب کرده، محروم نخواهد کرد، به همین سبب این توجیه که تسریع در بازگشت به توافق، ایران را از دستیابی به سلاح هسته ای محروم خواهد کرد، توجیهی منطقی نیست.

منبع: الجزیره (عربستان) / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11