محدودیت های غربی برای تعاملات شرقی ایران

نویسنده: سلیمان الوداعی

دیپلماسی ایرانی: سخنان و اقدامات سیاستمداران با نفوذ در حاکمیت ایران نشان می دهد سیاست خارجی کنونی این کشور حول محور راهبرد «گرایش به شرق» دور می زند. در حالی که در سال 2013 حسن روحانی اجازه یافته بود سیاست آشتی با غرب را در پیش بگیرد و از قدرت های بین المللی دلجویی کند تا به محاصره بین المللی اقتصاد ایران پایان دهد، اکنون به نظر می رسد سیاست ایران عوض شده و «گرایش به شرق» را سر لوحه سیاست خارجی خود قرار داده که مغایر با خط مشی عدم وابستگی ایران به اردوگاه شرق یا غرب است. 

راهبرد گرایش به شرق بدون شک پس از ناامیدی دولت حسن روحانی به علت خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته ای در سال 2018 و احیای تحریم های آمریکا علیه ایران، در پیش گرفته شد. این راهبرد ایران طیف وسیعی از اهداف را دنبال می کند که مهمترین آنها عبارتند از: باج خواهی از غرب، به دست آوردن برگه های بیشتر در مذاکرات هسته ای، و هموار کردن راه برای دستیابی به توافق های اقتصادی و همکاری با کشورهای شرقی مانند روسیه و چین. 

تلاش های جدی ایران در راستای سیاست گرایش به شرق، برخی منافع دیپلماتیک و سیاسی برای ایران به ویژه در زمینه روابط خارجی و مانور دادن در برابر قدرت های بین المللی به همراه داشته است. توافقنامه همکاری ایران با چین، برگه هایی برای مذاکره در اختیار ایران قرار داده و شامل پروژه های اقتصادی قابل توجهی می شود ولی هیچ گونه الزامی برای پایبند ماندن به این توافقنامه وجود ندارد و دستاورد اقتصادی واقعی آن محل تردید است. 

مشکل روابط ایران با روسیه، تناقض منافع دو کشور به خصوص در بخش انرژی است و هر دو طرف با احتیاط و تردید در این مسیر گام بر می دارند. طرح گسترش مبادلات بازرگانی و معاملات تسلیحاتی نیز به علت تحریم های ایران با موانع متعددی رو به رو است. مشکل دیگر، روابط روسیه با کشورهایی مانند کشورهای خلیج فارس و اسرائیل و حتی ترکیه است که با برتری نظامی ایران در منطقه مخالف هستند. 

مقامات ایرانی موافقت سازمان شانگهای با تبدیل شدن ایران به عضو کامل این سازمان را دستاوردی بزرگ در راستای سیاست گرایش به شرق توصیف می کنند اما واقعیت این است که سازمان شانگهای یک بلوک اقتصادی نیست بلکه اساسا به دنبال حفظ امنیت منطقه ای و مبارزه با تروریسم و سرکوب گروه های تجزیه طلب و افراط گرایان دینی است. همچنین سازمان شانگهای یک ائتلاف منطقه ای با قدرت نظامی مانند سازمان ناتو نیست و بودجه آن در بخش اقتصاد، صرفا برای حفظ امنیت و ثبات در کشورهای عضو این سازمان کفایت می کند. 

ایران اگر بخواهد اقتصاد خود را با در پیش گرفتن سیاست «گرایش به شرق» نجات دهد، باید به طور جدی مشکل تعامل با بانک های جهانی را حل کند و با پیوستن به اف ای تی اف، شفاف بودن معاملات مالی خود را به اثبات برساند و دست کم از ابهامات درباره دست داشتن در پولشویی بکاهد. همچنین باید به شکلی جدی برای لغو تحریم های آمریکا در مذاکرات هسته ای تلاش کند چرا که تجربه نشان داده تا وقتی تحریم های آمریکا پابرجاست، شرکت های آسیایی از بیم مجازات شدن، حاضر به سرمایه گذاری و فعالیت در ایران نخواهند شد. 

از سوی دیگر اگر هدف ایران از مذاکرات هسته ای، لغو تحریم های آمریکا باشد تا مزایای آن به ویژه در زمینه اقتصادی نصیب روسیه و چین شود، طرف های غربی با این مسئله کنار نخواهند آمد چرا که یکی از مهمترین انگیزه غربی ها از توافق هسته ای با ایران، برخورداری از فرصت های سرمایه گذاری و اجرای پروژه های بزرگ اقتصادی در بازار ایران و جلوگیری از افتادن تهران به دامان چین و روسیه است.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11