نه آشتی دست یافتنی است نه جنگ ممکن

دیپلماسی ایرانی: در بین کشورهای جهان شاهدیم که آمریکا به دنبال اثبات رهبری سیاسی خود در جهان به ویژه در برابر رقیب سابق خود روسیه است و در عین حال نگران قدرت گرفتن فزاینده چین است. قدرت گرفتن چین با کاهش تمایل آمریکا برای استفاده از قدرت نظامی و سیاسی خود به ویژه بعد از حوادث عراق و افغانستان، همزمان شده است. 

روسیه تحت رهبری ولادیمیر پوتین توجه زیادی به توقف پیشروی غرب در شرق اروپا به ویژه در کشورهای شمال اروپا و اوکراین و لهستان دارد و تلاش می کند از ضعف ایالات متحده آمریکا برای گسترش دامنه نفوذ خود و تعیین خطوط قرمز برای این کشور استفاده کند. با این حال مذاکرات ژنو بین دو کشور نشان می دهد آنها تمایلی به اقدامی که به برخورد نظامی منجر شود ندارند هرچند ممکن است برخی تنش های مرزی روی دهد. 

در مذاکرات برای احیای توافق هسته ای بین ایران و کشورهای عضو دائم شورای امنیت به اضافه آلمان، شاهد هستیم دولت آمریکا همه توان خود را به کار گرفته است تا اوضاع به سمت برخورد نظامی پیش نرود چرا که جامعه آمریکا از هیچ گونه برخورد نظامی جدید استقبال نمی کند. آنچه اوضاع را پیچیده می کند این است که اسرائیل به عنوان هم پیمان آمریکا، این کشور را برای اقدام نظامی علیه ایران زیر فشار گذاشته آن هم در شرایطی که دولت جدید ایران در مرحله تثبیت جایگاه خود است و نمی خواهد ضعیف به نظر برسد. آمریکا و ایران در عین حال که نمی توانند امتیازات بزرگی به طرف مقابل بدهند، ترجیح می دهند از برخورد نظامی مستقیم پرهیز کنند و به حملات محدود علیه هم پیمانان یکدیگر اکتفا می کنند.  

تنش های کنونی بر سر اوکراین و ایران، یادآور مفهوم «نه جنگ و نه صلح» است که در قرن گذشته سال ها بر خاورمیانه حاکم بود و در عین حال هر چند وقت یک بار، برخی درگیری های نظامی محدود و تحرکات دیپلماتیک برای کنترل اختلافات – نه حل آن – روی می داد. 

بی ثباتی اوضاع بین المللی و منطقه ای در کنار جاه طلبی های آشکار منطقه ای و بین المللی طرف های مناقشه، موجب می شود تصور دستیابی به توافقی اصولی برای برقراری توازن جدید بین روسیه و جهان غرب یا بین ایران و غرب در خاورمیانه، دشوار به نظر برسد. دستیابی به چنین راه حل هایی نیازمند تفاهم راهبردی است ولی شرایط سیاسی بی ثبات، امکان تحقق این تفاهم را نمی دهد. 

نباید امکان اقدام نظامی محدود در اوکراین و ایران را بعید دانست. دوره ای که دولت ها درصدد اثبات توانمندی های خود هستند، همواره با محاسبات و ارزیابی های متغیر و پرنوسان مواجه است که امکان تشدید ناخواسته تنش ها را فراهم می سازد. با این حال روشن است که هیچ یک از طرف های اصلی، خواهان برخورد نظامی نیست و در عین حال طرف های مناقشه در شرایطی نیستند که بتوانند مواضع سیاسی راهبردی برای از میان بردن تنش ها اتخاذ کنند. 

در شرایطی که برخورد نظامی دور از ذهن است، انتظار موفقیت مذاکرات بین طرف های اصلی برای دستیابی به راه حل های فراگیر نیز به علت ملاحظات داخلی و منطقه ای و بین المللی، انتظاری منطقی نیست. در چنین شرایطی احتمالا توافق هایی موقت با هدف اعتمادسازی یا مدیریت بحران و تثبیت مواضع به دست خواهد آمد و راه حل های اصولی به آینده موکول خواهد شد. این مسئله را می توان از سخنان محتاطانه مذاکره کنندگان درباره اوکراین و مذاکرات جدید آمریکا و ایران در عمان متوجه شد.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11