اقتصاد کشور در گرو سیاست خارجی و مذاکرات

نویسنده: مبین عبدی، کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه دانشگاه علامه طباطبایی  

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات ایران و کشورهای مشارکت کننده در برجام برای احیای این توافق در شش دور در دولت روحانی برگزار شده اما پس از آن به دلیل نزدیکی به انتخابات و تغییر دولت در ایران متوقف شد تا اینکه اخیرا دور جدید مذاکرات برای رسیدن به توافق از ۸ آذرماه آغاز شده است. در ابتدای امر علی باقری، مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران، تاریخ مذکور را تاریخ «آغاز» مذاکرات اعلام کرد نه «از سرگیری» آن. او همچنین مذاکرات مذکور را مذاکرات «رفع تحریم ها» نامید نه مذاکرات «احیای برجام» همانطور که به نظر می رسید دولت سیزدهم توافق را نه بر روی آنچه دولت روحانی رقم زده که از مسیری متفاوت آن شروع کرد که این مساله نیز در جای خود نیاز به بحث و گفت وگو دارد که در این مقال نمی گنجد لکن در نهایت اما به نظر می رسد نتیجه بیشتر از هر چیزی برای اقتصاد و مردم ایران مهم است. تغییر نام این توافق به هر دلیلی تغییری در روند کار نخواهد داشت.

با توجه به اینکه یکی از محور های تبلیغاتی انتخابات ریاست جمهوری در سال 1400 از سمت حجه الاسلام رئیسی و حامیان وی بحث شرطی نبودن اقتصاد و مذاکرات بود و بعد انتخاب دکتر امیر عبداللهیان به سمت وزیر امور خارجه وی در کنفرانسی مطبوعاتی تشریح کرد که سیاست خارجی، برجام  و اقتصاد را به هم گره نخواهیم زد و دیپلماسی اقتصادی فعال بدون وابستگی همه چیز به برجام خواهیم داشت اما پس از برگزاری دور هفتم مذاکرات احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در وین اتریش که مصادف بود با اولین دور مذاکرات در دولت دکتر رئیسی و رویکرد منفی طرف های مذاکره کننده به مواضع جمهوری اسلامی پس از مذاکرات، شاهد رشد قیمت ارز خارجی، افزایش قیمت طلا و کاهش شاخص بورس در داخل کشور هستیم که به عنوان واکنش منفی به نتایج مذاکرات وین برآورد می شود که این مساله از چند وجه قابل بررسی و تحلیل است: 

1- با نگاهی واقع بینانه مشخص است که سیاست خارجی تاثیر شگرفی بر اقتصاد داخلی دولتی در جمهوری اسلامی دارد و تاثیری ندارد که اقتصاد را به مذاکره گره بزنیم و یا نزنیم بلکه با توجه به تاثیر بسیار زیاد سیاست خارجی بر اقتصاد داخلی شاهد تاثیر پذیری بازار داخلی از نتیجه مذاکرات هستیم.

2- نگاه واقع بینانه به مذاکرات با درک عمیق از دیپلماسی می تواند کشور را به این جمع بندی برساند که مذاکره برای صرفا مذاکره راهبردی نخواهد داشت و دولت دوازدهم تصمیم بگیرد که در صورت خروج از برجام و عدم انعطاف پذیری؛ آینده شکست احیای برجام چه می شود و نتیجه خروج از برجام چیست؟ هزینه آن بیشتر است یا فایده آن؟ و اساسا آیا جمهوری اسلامی بدون دسترسی به بمب اتم به بازدارندگی مد نظر خواهد رسید و حتی نگاه روسیه و چین به این مساله چیست؟

3- کاملا مشخص است که مساله هسته ای در این بین یک تابعی از شرایط سیاسی حاکم بر روابط ایران و آمریکاست و تروئیکای غرب نیز به تبع همگرایی و نزدیکی منافع خود با آمریکا از مواضع ایالات متحده حمایت می کنند و تا بهبود شرایط فی ما بین ایران و امریکا رسیدن به یک تفاهمی که منافع دو طرف را تضمین کند بعید بنظر می رسد کما اینکه برجام را می توان نسخه ای شکست خورده در نزدیک کردن مواضع این دو کشور دانست زیرا در داخل کشورهای طرف قرارداد مخالفت بسیاری برای این توافق صورت گرفت و در نهایت دونالد ترامپ به راحتی این توافق را زیر پا گذاشت لذا برای بهبود و تسهیل در شرایط تابعی مثل بحث موشکی و هسته ای ابتدا باید مشکلات اساسی طرفین اصلی این مذاکرات تسهیل و حل شود.

4- ارتباط با همسایگان خصوصا کشورهای منطقه نیز تابع دو متغیر است، کشورهای منطقه خاورمیانه تقریبا همگی متحد امریکا هستند و برای ارتباط گیری بهتر با ایران نیازمند کسب اجازه از بالاتر دارند لذا یک متغیر تسهیل ارتباط با همسایگان، خصوصا کشورهای عربی؛ چگونگی ارتباط ایران با آمریکاست. حتی اگر دولت سیزدهم خواستار عدم ارتباط با آمریکا باشد لکن نباید به دنبال تنش افزایی بیشتر در منطقه باشد بلکه کاهش تنش ها به ارتباط بهتر کشورهای عربی با ایران کمک بیشتری خواهد کرد. متغیر دوم، عربستان است. روابط کشورهای عربی تابع کیفیت ارتباط ایران و عربستان است، لذا توقف مذاکرات ایران و عربستان علاوه بر واگذاری فضا به دیگر رقبای منطقه ای ایران، برای استفاده از شرایط عدم رقابت تحت کنترل با عربستان، مانع ارتباط گیری بهتر و تسهیل ارتباطات دولت های عربی با جمهوری اسلامی می شود که قطعا باعث تاثیرگذاری بر روند مذاکرات خواهد بود و منافع اقتصادی ایران را نیز تحت تاثیر خواهد گذاشت.

تعدد اختلافات فی ما بین جمهوری اسلامی ایران و طرف های مقابل در تمامی حوزه ها از جمله امنیتی، نظامی، اقتصادی، هسته ای و حتی مسائل منطقه ای تداعی کننده آن است که این روند در پیش گرفته شده نمی تواند به توافقی که رفع تحریم ها و بازگشت طرف های مقابل به توافق را منجر شود، لذا باید منتظر ماند و دید که آیا طرف های برجام حاضر به نشان دادن انعطاف برای رسیدن به توافق می شوند؟