عربستان یک الگوی موفق

نویسنده: رامین فخاری، دانشجوی ارشد مطالعات خاورمیانه دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه از دیرباز دارای یک اقلیم خشک بوده است و در نتیجه تقریبا همه کشورها و مناطق خاورمیانه، به جز کشور ترکیه که بخشی از آن در اروپا قرار دارد، کم و بیش با چالش کمبود آب مواجه هستند. این مساله به این منجر شده که ساکنان خاورمیانه در طول تاریخ عمدتا از طریق دامپروری و تجارت اقتصاد خود را بچرخانند و این مساله تا امروز نیز تداوم داشته است.

مساله خشکسالی امروز نیز گریبانگیر خاورمیانه شده و چالش هایی را در زندگی مردم این کشورها و حتی روابط بین کشورها ایجاد کرده است، مثلا می توان اشاره کرد که ترکیه به وسیله سدسازی سعی دارد تا خشکسالی در عراق و سوریه را دامن بزند و به وسیله اهرم آب بر این کشورها اعمال فشار کند تا به این وسیله نفوذ خود را در این کشورها بیشتر کند. البته باید اشاره کرد که ممکن است در آینده ترکیه در سودای این مساله باشد که در ازای آب فرات از سوریه و عراق انرژی دریافت کند.

اما در یک سوی دیگر خاورمیانه، شبه جزیره عربستان که خشکترین منطقه خاورمیانه است و در حالت عادی مشکلات آبی این شبه جزیره بسیار بیشتر از عراق و سوریه است، اما به دلیل اینکه عربستان دارای صادرات نفت بالایی است و اقتصاد نسبتا شکوفایی دارد در نتیجه می تواند از عامل اقتصاد در راستای تامین آب خود استفاده کند.

عربستان سعودی در راستای حل مشکلات آبی خود به استقرار آب شرین کن هایی در سراسر نوار ساحلی خود اقدام کرده است که البته تراکم آب شرین کن ها در مناطق جنوبی و در نوار ساحلی این کشور با دریای سرخ بیشتر است زیرا این مناطق عربستان که جمعیت بالاتری را دارد از لحاظ امنیتی به نسبت دارای امنیت بیشتری هستند، هرچند که بخشی از این آب شیرین کن ها در تیر راس حوثی ها نیز قرار دارند.

عربستان سعودی برای تامین آب شیرین خود در این آب شیرین کن ها به یک ابتکار عمل دست زده است و سعی دارد بخشی از انرژی مورد نیاز این آب شیرین کن ها را از طریق انرژی خورشیدی تامین کند. همچنین این مساله دور از ذهن نیست که در آینده از نیروگاه های هسته ای نیز برای تامین انرژی این آب شیرین کن ها استفاده کند و آب دریا را در مقیاس بالاتری شیرین سازی کند. گفته می شود که عربستان سعودی در حال حاضر بین 50 تا 70 درصد آب مورد نیاز خود را از آب شرین کن ها تامین می کند. در آینده این مساله محتمل است که عربستان سعودی همه آب مورد نیاز خود را از آب شیرین کن ها تامین کند و حتی تا حدی کشاورزی خود را به این واسطه گسترش بدهد.

هم اکنون عربستان سعودی بزرگترین آب شیرین کن های دنیا را در اختیار دارد و  بزرگترین آب شیرین کن جهان که با انرژی خورشیدی کار می کند به نام "الفجی" در کشور عربستان سعودی قرار دارد. این آب شیرین کن روزانه 60 هزار تن آب دریا را شیرین می کند. آب شیرین کن راس الخیر روزانه آب مصرفی 5/3 میلیون نفر را در ریاض تامین می کند. آب شرین کن ربیع و ینبع در غرب و جنوب هر کدام به ترتیب روزانه 600 و 550 هزار متر مکعب آب را شیرین می کنند و آب شیرین کن شعیبا ظرفیت شیرین سازی روزانه 250 هزار متر مکعب در روز را دارد. باید اضافه کرد این آب شیرین کن ها برای کشور عربستان سعودی به اندازه ای مثمر ثمر بوده که سعی دارد فاز دوم این آب شیرین کن ها را نیز راه اندازی کند، مثلا هم اکنون عربستان سعودی در حال راه اندازی فاز دوم آب شیرین کن شعیباست.

باید اضافه کرد که کشورمان ایران نیز شرایط مشابهی دارد اما از یک پتانسیل برخوردار است و آن این است که علوم مهندسی در ایران بسیار پیشرفته تر است و علاوه بر این ایران می تواند تکنولوژی هایی که آب دریا را شیرین می کنند و یا از آب دریا ابر باران زا تولید می کنند را توسعه بدهد. در آینده این تکنولوژی ها می تواند به سمتی برود که با مصرف انرژی کمتر و با هزینه با صرفه تر اقدام به شیرین سازی آب دریا کند و علاوه بر این همانند عربستان سعودی ایران از انرژی های پاک مثل انرژی خورشیدی و یا انرژی هایی مانند انرژی هسته ای برای تامین انرژی مورد نیاز آب شیرین کنها استفاده کند و تا حد زیادی از تنش های آبی در داخل کشور بکاهد.

البته باید اضافه کرد که گفته می شود ریختن نمک آب شیرین کن ها به دریا به مرور زمان منجر به شور تر شدن آب خلیچ فارس نیز شده است ولی در این باره نیز کشورهای منطقه می توانند به یک توافق جمعی برسند و نمک تصفیه شده را صادر و یا به شکل دیگری دفن کنند تا محیط زیست دریاها نیز از بین نرود. در صورت عدم وجود یک پیمان جمعی زمانی که کشورهای منطقه از آب شیرین کنها استفاده می کنند هیچ دلیلی ندارد که ایران دست به این اقدام نزند.