برای ترکیه اگر لیبی نشد، اتیوپی مورد بعدی است

نویسنده: زینب گورجانلی

دیپلماسی ایرانی: در حالی که جهان بر افغانستان متمرکز بود، دولت حزب عدالت و توسعه بی سر و صدا یک ابتکار جدید آفریقایی را آغاز کرد. توافقات ترکیه با دولت قدیمی در لیبی (قبل از دولت موقت کنونی) در طول دولت جدید که تحت حمایت سازمان ملل متحد ایجاد شده و این کشور را تا انتخابات پایان سال میلادی اداره خواهد کرد، بحث برانگیزتر شده است، تا آنجا که وزیر امور خارجه دولت موقت حتی در کنفرانس مطبوعاتی مشترک به روی وزیر امور خارجه ترکیه گفت: «سربازان خود را بیرون ببرید». پس از انتخابات لیبی که برای ماه دسامبر برنامه ریزی شده است – در صورتی که برگزار شود – جبهه خلیفه حفتر، که دولت حزب عدالت و توسعه آن را «متخاصم/دشمن» اعلام کرده، به احتمال زیاد در داخل دولت جدید نقش خواهد داشت.

در این صورت، سرنوشت تفاهم نامه هایی که ترکیه با دولت قبلی لیبی امضا کرده، تاریک تر خواهد شد. در چنین شرایطی، به نظر می رسد ترکیه «گشایش» جدیدی را از طریق اتیوپی به آفریقا آغاز کرده است. با این حال، درست مانند لیبی، این گشایشی است که می تواند راه را برای مشکلات جدیدی بگشاید.

پیشنهاد میانجیگری ترکیه میان اتیوپی و سودان

اردوغان در ماه اوت سال جاری، میزبان روسای جمهور دو کشور سودان و اتیوپی، که «دشمن» همدیگر در آفریقا هستند، بود. اولین نفری که آمد، ژنرال عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیت دولت انتقالی بود که پس از کودتای مردمی سودان و پایان یافتن سلطنت عمر البشیر امور را در دست گرفته است. درست بعد از آن، آنکارا میزبان نخست وزیر اتیوپی، ابی احمد بود. اردوغان در بیانیه های جداگانه ای بعد از هر دو دیدار گفت که ترکیه می تواند در اختلافات مرزی بین اتیوپی و سودان «میانجیگری» بکند.

اگرچه اردوغان تنها پیشنهاد میانجیگری در مورد مسئله مرزی بین دو کشور و مالکیت منطقه الفشاغه را داد، اما در پشت این پیشنهاد، می توان شور و شوق «میانجیگری» را برای سد رنسانس که اتیوپی در حال حاضر بر روی نیل بنا می کند، مشاهده کرد. این سد یکی دیگر از مشکلات میان سودان و اتیوپی است.

علاوه بر این، پروژه سد نه تنها مشکلاتی را در روابط بین اتیوپی و سودان ایجاد کرده، بلکه مصر، یعنی جایی که رود نیل از آنجا به دریا می ریزد، به دلیل احداث سد و به خاطر کاهش میزان آب دریافتی، شاهد تنش هایی جدی با اتیوپی بوده است. در آنکارا، شور و شوق برای میانجیگری وجود دارد، اما آیا می توان به آن واقعیت بخشید؟

روابط با جهان عرب چه می شود؟

پاسخ این سوال در مولفه های جامعه شناختی و سیاسی درگیر در تنش اتیوپی – سودان – مصر نهفته است. اتیوپی، سودان و مصر را که از حمایت عربستان سعودی و امارات بهره می برند، به عنوان یک «جبهه عربی» می بیند. این کشور می خواهد تا ترکیه غیر عرب را با خود در این جبهه همراه کند.

روابط ترکیه با اعراب مشخص است. دولت حزب عدالت و توسعه در تلاش است تا با مصر دوباره ارتباط برقرار کند، امارات متحده عربی که در حال حاضر روابطی پرتنش با ترکیه دارد، توسط شخص اردوغان برای سرمایه گذاری به ترکیه دعوت می شود. از سویی دیگر، با بهانه هایی چون ماه رمضان/اعیاد، آنکارا سعی در برقراری دیپلماسی تلفنی با عربستان سعودی دارد.

با انجام همه این ها، می توان پیش بینی کرد که میزبانی ناگهانی در آنکارا از ابی احمد، نخست وزیر اتیوپی «با تشریفات مخصوص روسای جمهور» و امضای توافقنامه همکاری مالی-نظامی با آدیس آبابا ممکن است باعث تعجب فراوان در جهان عرب شود.

اگر که اتیوپی بسیار مشتاق هم باشد، در مورد سودان یا مصر یک رویای خام است که میانجیگری ترکیه را چه در اختلافات مرزی و چه در مورد سد - حداقل در حال حاضر - بپذیرند. علاوه بر این، مشکلات اتیوپی تنها مربوط به سد و مرز با سودان نمی شود. درگیری های مرزی از ماه نوامبر ۲۰۲۰ بین شبه نظامیان و سربازان دولت فدرال در منطقه خودمختار تیگرای در این کشور در جریان است.

منطقه تیگرای از ماه ژوئن توسط نیروهای دولت فدرال اتیوپی محاصره شده است. تیگرای که به دلیل محاصره حتی نتوانست کمک های بین المللی را دریافت کند، در تلاش است تا یک خط کمک برای خود از طریق سودان ایجاد کند. آنچه اوضاع را بیش از پیش نگران کننده می نماید، ادعاهای رسانه های آفریقایی است که می گویند ترکیه هم در پروژه سد و هم در موضوع تیگرای مشارکت نظامی دارد/خواهد داشت.

مطبوعات آفریقایی می نویسند که ترکیه به دولت فدرال اتیوپی پهپاد خواهد فروخت تا در تیگرای مورد استفاده قرار بگیرد و سد رنسانس هم توسط سیستم های موشکی ترکیه محافظت خواهند شد. این ادعاها هنوز تایید نشده اند. با این حال، ممکن است این موارد در سفر نخست وزیر اتیوپی به آنکارا نیز مورد بحث قرار گرفته باشند. محتوای توافقنامه همکاری نظامی-مالی بین دو کشور هنوز اعلام نشده است.

به طور خلاصه، به نظر می رسد دولت حزب عدالت و توسعه در حال ترمیم خروج احتمالی از لیبی با جبهه اتیوپی است. قدم ها باید با دقت بسیار برداشته شوند. استقبال از رهبر دولت موقت سودان در آنکارا و همچنین نخست وزیر اتیوپی نشان می دهد که دولت حزب عدالت و توسعه این بار برخلاف آنچه در لیبی انجام داد، با دقت بیشتری عمل کرده است.

با این حال، اگر این حساسیت با اشتیاق فروش چند هواپیمای بدون سرنشین از بین برود، ممکن است مراحل «عادی سازی» که هم با مصر و هم با جهان عرب در حال اجراست کاملا متوقف شوند. ترکیه ممکن است با جبهه ای وسیع تر و مصمم تر از جبهه ای که در لیبی تشکیل شد، روبه رو شود.

منبع: (روزنامه) دنیا/ ترجمه: علی مفتح