ایران هراسان از تحولات افغانستان

دیپلماسی ایرانی: ایران با نگرانی شاهد خروج نیروهای غربی از افغانستان است. با تحقق هدفی درازمدت یعنی رفتن آمریکایی‌ها، چالش تازه‌ای سر بر می‌آورد: با طالبان، دشمنی قدیمی برای ایران، که به‌سرعت در خاک همسایه چیره می‌شود و دوباره به قدرت می‌رسد، چه باید کرد؟ 

ایران که تحت حاکمیت روحانیون شیعه قرار دارد و طالبان، که یک جنبش تندرو سنی است، با یکدیگر اختلاف نظر اساسی دارند و تهران مدت‌هاست که از رفتار طالبان با اقلیت‌های غیر سنی خشمگین و ناراضی است. 

تهران هم از حاکمیت طالبان و هم از بازگشت جنگ داخلی به افغانستان هراس دارد، چشم‌اندازی بی‌ثبات کننده که احتمالا جوامع فارسی زبان و شیعه این کشور را به مخاطره خواهد انداخت، موج بیشتری از پناهجویان افغان را به مرزها روانه خواهد کرد و ستیزه‌جویی‌های شبه‌نظامیان سنی در منطقه را تقویت خواهد کرد. پیشروی سریع طالبان در سراسر افغانستان شهرهای کلیدی را با خطر تصرف روبه رو می‌کند.

در همین رابطه فاطمه امان، عضو ارشد موسسه خاورمیانه با اشاره به هراس ایران از به قدرت رسیدن شاخه‌ داعش در افغانستان هم زمان با افزایش تنش ها در این کشور و به قدرت رسیدن طالبان، گفت: «ایران از هرج و مرج و جنگ داخلی در افغانستان به شدت آسیب خواهد دید. ایرانی‌ها تقسیم حاکمیت را بهترین گزینه می‌دانند، حاکمیتی که طالبان هم در آن صاحب قدرت باشد».

اما به گفته‌ فاطمه امان، چرخش آشکار و فزاینده ایران به سوی طالبان «می‌تواند نوعی بدسنجی باشد» چرا که «ایران باور دارد که از طالبان بهره‌برداری می‌کند، اما می‌توان گفت که طالبان از ایران برای به نمایش گذاشتن خودش به عنوان گروهی قدرتمند و شایسته‌ حاکمیت بر یک کشور استفاده می‌کند». 

فاطمه امان تاکید کرد که پیشروی سریع طالبان باعث شده تهران از امکان تصرف کابل توسط  طالبان – و مهمتر از آن از گسترش خشونت همراه با افراط‌گرایی، قاچاق مواد مخدر و تسلیحات – در هراس باشد.

طالبان که تصور می‌شود کنترل تقریبا یک سوم از افغانستان را تحت کنترل دارد بدون جنگی تمام عیار و با اتکاء بر توافق با رهبران محلی به این قدرت دست یافته است. با این حال، در چند هفته اخیر، یک هزار و پانصد سرباز افغان برای فرار از پیشروی طالبان از مرزها به تاجیکستان گریخته‌اند، در حالی که نزدیک به 200 هزار افغان نیز در سال جاری از خانه‌هایشان فرار کرده‌اند.

در هفته‌های اخیر برخی از تندروهای ایرانی دست پیش را گرفته و تصویری دگرش‌یافته از طالبان ارائه کرده‌اند. مثلا روزنامه کیهان در اواخر ژوئن نوشت: «طالبان امروز با طالبانی که مردم را گردن می‌زد، تفاوت دارد». برخی از تندورهای ایران نیز این موضع سازشگرانه را رد کرده‌اند. هفته گذشته، در صفحه نخست روزنامه محافظه‌کار جمهوری اسلامی از برخی مقامات ایران برای کوچک انگاشتن تهدید حضور «تروریست‌های طالبان» در نزدیکی مرزهای ایران انتقاد شده بود.

ولی نصر، عضو دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته در دانشگاه جانز هاپکینز در این رابطه گفت: «هرچند ایرانی‌ها به مسائل افغانستان اهمیت می‌دهند ... اما آنها برای مدیریت این مسائل راهبرد روشنی ندارند».  

به گفته‌ ولی نصر، برخی‌ها در ایران خروج آمریکا از افغانستان را «ناکامی ایالات متحده» می‌دانند و از آن خرسند هستند، اما برخی دیگر نیز باور دارند که «ایالات متحده از تبدیل شدن افغانستان به باتلاق ایران استقبال می‌کند» و خروج نیروهای آمریکایی «زمینه را برای حاکمیت قومی» فراهم خواهد کرد.

فاطمه امان با اشاره به همکاری‌های پیشین ایران و ایالات متحده در افغانستان گفت اکنون بار دیگر روزنه‌ای کوچک از همکاری‌های واشنگتن و تهران در افغانستان گشوده شده است. وی گفت: «امیدوارم آنها برای شروع گفت وگوها پیرامون مسائل افغانستان، منتظر به راه افتادن جنگ داخلی نباشند». امان تاکید کرد، «افغانستان از اختلافات و دشمنی بین ایران و آمریکا، ایران و عربستان سعودی، و ایران و همسایگان عربش آسیب‌های بسیاری دیده است».

منبع: واشنگتن پست / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11