لجبازی ترامپ بود که اروپا را به مقابله با آمریکا در رابطه با ایران واداشت

تهیه شده توسط بنیاد مطالعات مترقی اروپایی

نویسنده این مطلب: کورنلیوس آدِبار

دیپلماسی ایرانی: چشم انداز روابط اقتصادی اتحادیه اروپا و ایران در کمتر از دو سال از نویدبخش به خطرناک تغییر یافت. انتخابات 2016 ریاست جمهوری آمریکا اولین ضربه به این روابط پس از امضای توافق هسته ای 2015 بود. پس از آن هم فضای آشفته تجارت در جمهوری اسلامی در نتیجه تحریم ها و عدم تمایل بانک های اروپایی به تامین مالی پروژه ها در ایران مانع از آن شد که بسیاری از شرکت ها توافق های پیشین را پیش ببرند. در نتیجه این تحولات، حجم تجارت دوجانبه خیلی کمتر از آن شد که انتظار می رفت.

2. «اعمال فشار حداکثری» در برابر «جلوگیری از تنظیم مقررات»

واشنگتن 5 نوامبر 2018 یک مجموعه گسترده از تحریم های اقتصادی «فلج کننده» مربوط به دوران پیش از توافق هسته ای را مجددا علیه ایران اعمال کرد. هدف این بود که دسترسی ایران به جریان درآمدی، به ویژه از طریق ممنوعیت صادرات نفت و هدف گرفتن معاملات، قطع شود. فروش نفت 70 درصد از کل صادرات ایران را تشکیل می داد و ایالات متحده می خواست با نزدیک کردن صادرات نفتی ایران به صفر، آن را از درآمد ارزی محروم کند.

2.1 بازگشت تمام عیار تحریم های ایالات متحده

اولین دسته از تحریم های ایالات متحده که پس از اجرایی شدن توافق هسته ای به حالت تعلیق درآمده بودند، در تاریخ 7 اوت اعمال شدند. این تحریم ها هرگونه معامله با ایران با دلار آمریکا، خرید و فروش فلزات گران بها، آلومینیوم یا فولاد و فروش هواپیماهای مسافربری تجاری را ممنوع کردند. اگرچه این تحریم ها تاثیر مستقیم شدیدی بر اقتصاد ایران نداشتند، اما شرکت های بزرگ چند ملیتی در پیش بینی تحریم های اساسی که سه ماه بعد اعمال شدند، خیلی سریع شروع به کاهش فعالیت های خود کردند و بدین ترتیب، شرکت های اروپایی از ابرقدرت نفت و گاز فرانسوی و خودروسازان جهانی مانند دایملر و پژو گرفته تا غول حمل و نقل دانمارکی مرسک، حتی پیش از آنکه تحریم های قدیمی/جدید به طور کامل اجرایی شوند، اعلام کردند که ایران را ترک خواهند کرد.

واشنگتن در اکتبر 2018 همچنین نهادهای مرتبط با بسیج و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تحریم کرد. دست کم 20 بانک و شرکت هدف این تحریم ها قرار گرفتند که از نمونه آنها می توان به بانک ملت، بانک پارسیان، مهر اقتصاد و همچنین شرکت هایی مانند تدبیرگران آتیه و نگین ساحل رویال اشاره کرد. دارایی های آنها در ایالات متحده مسدود و تعامل شرکت های آمریکایی با آنها ممنوع شد.

تدابیری که از اوایل نوامبر 2018 اجرایی شدند، تحریم جهانی نفت ایران و ممنوعیت معاملات مالی بین المللی با این کشور را در بر می گرفتند؛ اما صادرات نفت ایران پیش از شروع این تحریم ها به میزان یک سوم کاهش یافته و طبق برآوردهای آژانس بین المللی انرژی، از 2.4 میلیون بشکه در روز در آوریل 2018، در سپتامبر 2018 به 1.6 بشکه در روز کاهش یافته بود. با این حال، ردیاب های مستقل اینطور برآورد کردند که کاهش صادرات نفتی ایران خیلی کمتر از حجم اعلام شده توسط آژانس بین المللی انرژی بوده چون ایران از طریق روش های فنی و همچنین تغییر پرچم نفتکش ها، می توانست محموله های خود را به طور پنهانی جا به جا کند. در همین حال، قیمت نفت برنت هم رشد داشت و از 70 دلار آمریکا در اوایل ماه مه به 85 دلار آمریکا در اواسط ماه اکتبر رسیده بود (گرچه پس از آن، عمدتا روند نزولی داشت). برای ایران، افزایش قیمت نفت در آن زمان بدان معنا بود که حتی در صورت ارائه تخفیف بر روی نفت خود، همچنان می توانست فروش کمتر را با قیمت بالاتر جبران کند؛ به ویژه آنکه دولت روحانی بودجه سالانه خود را در آن زمان بر اساس فروش نفت به قیمت 57 دلار آمریکا برای هر بشکه بسته بود.

واشنگتن نهایتا از هدف دیرینه خود برای به صفر رساندن صادرات نفتی ایران عقب نشینی کرد. دولت ترامپ مجبور شد در واکنش به نگرانی ها درباره افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، برای 8 کشور چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه برای ادامه واردات نفت از ایران معافیت موقت از تحریم ها در نظر بگیرد. شرط این بود که این کشورها متعهد شوند واردات نفت خام از ایران را در بازه زمانی شش ماهه به شدت کاهش دهند.

با این حال، محدودیت ها در بازار نفت برای ایالات متحده در قابل ایران، درباره نقل و انتقالات مالی بین المللی صدق نمی کرد و آمریکا در این زمینه تحریم ها را بسیار سختگیرانه به کار بست. سوئیفت، سرویس پیام رسانی بانکی مستقر در بلژیک، تحت تهدید تحریم های ایالات متحده، در اوایل نوامبر 2018 تصمیم گرفت ده ها بانک ایرانی را که در فهرست سیاه آمریکا بودند، از شبکه مالی جهانی خود حذف کند. دولت آمریکا به جای پیشنهاد معافیت احتمالی به این موسسه مالی مهم، به اعمال مجازات علیه این نهاد اقتصادی از جمله ممنوعیت استفاده از دلار آمریکا در معاملات تهدید کرد که می توانست به ورشکستگی مجازی منجر شود. آمریکا همچنین تهدید کرد اعضای هیئت مدیره این نهاد که روسای دو بانک بزرگ «سیتی» و «جی.پی.مورگان» هم در میان آنها بودند را تحریم می کند.

وقتی سوئیفت در برابر فشارهای ایالات متحده سر خم و ارتباط بانک های ایرانی را قطع کرد، حتی بانک های ردیف دوم و سوم هم از هرگونه معامله مربوط به ایران برای مشتریان خود، و نه فقط معاملات با دلار، امتناع ورزیدند. آمریکا حتی حاضر نشد به خواسته اتحادیه اروپا، یک بانک ایرانی را به طور خاص برای انتقال های مالی در معاملات موارد بشردوستانه از این تحریم ها معاف کند. بدین ترتیب، اگرچه چنین معاملاتی باید از طریق سوئیفت با هر نهاد خارج از فهرست سیاه در ایران از نظر قانونی امکان پذیر می شدند، اما واقعیت این بود که پرداخت ها برای تحویل غذا و دارو به ایران هم دچار مشکل شد.

در این زمان بود که اتحادیه اروپا در صدد دور زدن تحریم های آمریکا برآمد و به طور فعالانه اقدامات خاصی را برای حفظ تجارت مشروع با ایران، آغاز کرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: بنیاد مطالعات مترقی اروپایی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34