نکاتی چند درباره انتخابات ریاست جمهوری

نویسنده: بشیر اسماعیلی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد

دیپلماسی ایرانی: در مسأله بررسی صلاحیت های نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در جمهوری اسلامی ایران‌، نکاتی حائز اهمیت به نظر می رسند که پرداختن به آنها ضروری است؛ نخست آنکه همانطور که به نظر می رسد، افکار عمومی هنوز به میزان مطلوبی در رابطه با بعضی از نامزدهایی که صلاحیت آنها احراز نشد، قانع نشده باشند. این مسأله با تحلیل محتوای موجود در شبکه های اجتماعی و محاورات روزمره بین مردم در جامعه قابل مشاهده است. به علاوه اینکه جنگ سنگین تبلیغاتی و عملیات روانی که عموما از شبکه های مستقر در خارج از کشور هدایت می شود، به این عدم اقناع افکار عمومی دامن می زند. 

در عین حال برخی از نخبگان سیاسی و صاحب نظران هم با دلایل مختلفی که از طریق حساب های کاربری خود در شبکه های اجتماعی ابراز می دارند، تصمیمات شورای نگهبان در این رابطه را زیر سوال می برند. هر چند به لحاظ قانونی بر عملکرد شورای نگهبان در این دوره شبهه و خدشه ای وارد نیست و یکی از دقیق ترین و درست ترین عملکردها را در بررسی صلاحیت نامزدها شاهد بوده ایم، اما باب شبه افکنی و ایجاد تردید باز است؛ چنانچه موج اول آن را در روزهای پیشین مشاهده کردیم. این مسأله نه تنها ممکن است به اصل اعتماد مردم به حاکمیت لطمه وارد کند که علاوه بر آن، بر میزان مشارکت عمومی نیز احتمالا تاثیر منفی خواهد گذارد. 

در عین حال مسأله عدم احراز صلاحیت ها، ممکن است برای نامزدهایی که سال ها سمت های کلیدی در نظام جمهوری اسلامی داشته یا همچنان دارند، از نظر حیثیتی گران تمام شود و از این بابت، کدورتی در قلوب ایشان پدید آید. چنین مسأله ای هم برای خود این افراد و هم حامیان و طرفداران آنها ضایعه ای محسوب می شود که با اصل وحدت در جامعه اسلامی و مقوله بسیار مهم جذب حداکثری در تضاد است. بنابراین برای رفع این نقیصه که هر دوره هم به درجات مختلف تکرار می شود چه باید کرد؟ 

در حال حاضر ساختار انتخابات ریاست جمهوری به گونه ای است که به هر کسی که مشمول تعدادی پیش شرط باشد، اجازه اعلام نامزدی می دهد. اساسا در چنین وضعیتی، باید انتظار بروز مشکلاتی نظیر آنچه در بالا گفته شد را داشت؛ چرا که تکثر داوطلبان به نحوی است که لاجرم، صلاحیت تعدادی از آنها احراز نشده و مشکلات بعدی بوجود می آید. لذا یک راهکار برای رفع این معضل، رقابت درون حزبی برای رسیدن به کاندیدای نهایی برای هر حزب است. مشابه آنچه در آمریکا یا دیگر کشورهای مبتنی بر دو حزب اصلی انجام می شود، افرادی که تمایل به نامزدی در انتخابات را دارند، ابتدا در حزب خودشان به رقابت می پردازند و در نهایت با حذف تدریجی افراد در جریان رقابت ها، یک نفر به عنوان نامزد نهایی آن حزب معرفی می‌شود تا با رقیب (رقبای) خود که آنها هم به عنوان نامزد نهایی احزاب متبوع خودشان بالا آمده اند، در انتخابات اصلی رقابت کند. این مسأله اولا، معضل اجماع بین طیف های سیاسی را برای رسیدن به یک نامزد واحد که معمولا هم ناکام می ماند از طریق یک رقابت حل می‌کند و در ثانی شورای نگهبان در همان ابتدای امر، صلاحیت افراد پیشنهادی هر حزب یا جریان سیاسی را بررسی و اعلام می کند، بنابراین شخصی که در رقابت های درون حزبی برنده شده و به عنوان نامزد نهایی آن حزب بالا می آید، پیشتر تایید صلاحیت شده است. حتی اسامی نامزدهای مقدماتی از هر جریان سیاسی می تواند به صورت محرمانه و غیر علنی به شورای نگهبان اعلام شود تا حیثیت افراد حفظ شود و رد احتمالی صلاحیت آنها مخفی بماند. این امر یک حسن دیگر هم دارد و آن اینکه، نقش احزاب را در سیستم سیاسی کشور برجسته می کند و حزب به معنای واقعی به کارکرد های اصلی خود که تربیت و معرفی نخبگان سیاسی برای مدیریت کشور است باز می گردد. 

در حال حاضر بیش از آنکه تحزب به معنای واقعی خود در کشور شکل گرفته باشد، طیف بندی های سیاسی مختلف وجود دارد که حتی طیف های نزدیک به یک جریان واحد الزاما اتحاد لازم را با یکدیگر ندارند. لذا تمرین تحزب به همراه تغییر در ساختار رقابت نامزدهای ریاست جمهوری در آینده، می تواند عواملی باشند که از حواشی همیشگی بررسی صلاحیت ها بکاهند .