روزهای سخت و حساس مصطفی الکاظمی

دیپلماسی ایرانی: تنش های سیاسی امروزه عراق تازگی ندارد. عراق مدتهاست این گونه روزهای خود را سر کرده است. حتی می توان گفت روزهای سخت تر از این همه داشته است؛ بسیار سخت تر از این. وقتی که یکی از مسئولان عراقی با انگشت غرب بغداد را نشانم می دهد و می گوید که داعش تا چند کیلومتری اینجا رسیده بود و ما می ترسیدیم به بغداد برسد و وارد منطقه خضراء شود و کار را تمام کند، نشان می دهد که عراق روزهای سخت تر از این هم داشته است. اگرچه احساس می کنیم آن روزها دور بوده اند اما دقیق که می شویم می بینیم زیاد هم دور نبوده اند. غیر از تنش ها و بحران های سخت دهه اول هزاره جدید، داعش 2014 در عراق بود؛ 2016 دولت عراق به کمک الحشد الشعبی که با فتوای مرجعیت شکل گرفت و الآن یکی از ارکان مهم نظامی – امنیتی عراق محسوب می شود، با آن مبارزه کرد و تا اواخر 2017 بساطش را جمع کرد. 2018 سال تغییر در عراق بود اما دیری نپایید که تظاهرات اکتبر 2019 از راه رسید و برای نخستین بار بعد از سقوط صدام حسین مردم معترض عراقی احساس کردند با حضور در خیابان ها می توانند دولت و راس آن را تغییر دهند که ابتدای سال 2020 عادل عبدالمهدی، نخست وزیر سابق عراق مجبور به استعفا شد. همه اینها نشان می دهد که عراق تقریبا سالی نبوده است که در تنش سیاسی نبوده باشد.

حالا هم که هر چه بیشتر به موعد انتخابات در ماه اکتبر نزدیک می شویم رقابت ها، ائتلاف ها و اتحادهای سیاسی می تواند به هیجان و چه بسا التهاب و تنش های سیاسی دامن بزند. 

روز سه شنبه گذشته مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق به طور جدی شمه ای از تظاهرات سخت علیه دولت خود را احساس کرد. تظاهراتی که به گزارش دویچه وله، دست کم یک کشته و ده ها زخمی برجا گذاشت. کاظمی که در ابتدای شب و بعد از پایان کارهای اداری اش از دفتر خود بیرون آمد و از نزدیک تظاهرات را نظاره کرد، به روشنی و از نزدیک احساس کرد، کشوری که از کمبود خدمات رنج می برد، بیکاری در آن بیداد می کند و با بحران های متعدد اقتصادی ناشی از فساد، ناکارامدی، اپیدمی کرونا و دولتی بودن بیش از اندازه ساختار اقتصادی دست و پنجه نرم می کند، چقدر سریع می تواند در معرض خشم مردم سرخورده، خسته، افسرده و از همه مهمتر جوانانی باشد که به شدت نیازمند کار و امید برای آینده ای بهتر و تضمین شده هستند. تظاهرات سه شنبه گذشته اگرچه محدود بود و شاید بتوان گفت آزمونی ساده برای کاظمی محسوب می شد؛ اما وی باید درک کند و واقع بین باشد که این آزمون ساده به سرعت و در کمال ناباوری می تواند به آزمونی سخت تبدیل شود که حل آن طاقت فرسا باشد. همان اتفاقی که برای عادل عبدالمهدی افتاد و با وجود کارآمدی هایی که می توانست داشته باشد، در نهایت دولت او را زمین زد و مجبور به استعفا شد. 

هنوز چند ساعتی از تظاهرات سه شنبه نگذشته بود که کاظمی با بحران تازه ای روبه رو شد. دستگیری قاسم مصلح، فرمانده الحشد الشعبی در الانبار به بحرانی تازه برای کاظمی تبدیل شد که به محاصره منزل او در منطقه الخضرا توسط نیروهای وفادار به صالح انجامید. این که حق با کیست و حادثه از چه قرار بود موضوع این بحث نیست. آنچه در این جا مورد توجه است، حساسیت سیاسی بالایی است که در عراق وجود دارد که در سایه آن یک حادثه به ظاهر کوچک و پیش پا افتاده هر آن می تواند به یک بحران جدی تبدیل شود. بحرانی که در سایه شکنندگی ثبات سیاسی و فشارهای فزاینده اجتماعی و اقتصادی می تواند به سرعت به یک تنش گسترده و چالش برانگیز جدی تبدیل شود. 

بعضی از عراقی هایی که از خارج به این کشور آمده اند تا به دولت مرکزی در اداره امور کمک کنند، از آینده کشورشان ابراز ناامیدی می کنند و در گوشی به هم می گویند که ناامیدند و خسته شده اند و در صورت تداوم این وضعیت ترجیح می دهند به کشورشان برگردند و صحنه سیاسی عراق را به حال خود رها کنند. ناامیدی و سرخوردگی یکی از وجوه صحنه سیاسی است اما این وجه نباید به هیچ وجه به وجه غالب تبدیل شود که در این صورت می تواند به یک اتفاق ناخواسته و نامیمون تبدیل شود و کل فرایند کشور را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. مشابه چنان اتفاقاتی هم در عراق بارها اتفاق افتاده و هم در جاهای دیگر، مثلا اتفاقی که در مصر رخ داد و بازی اشتباه و قهر سیاسی چهره ای مثل محمد البرادعی به کودتای عبدالفتاح السیسی منجر شد و کشور را به مسیری پیش بینی نشده و احیای دیکتاتوری هدایت کرد.

حرکت سیاسی در عراق این روزها چنان ظریف شده است که جای هیچ اشتباه و آزمون و خطایی نمی گذارد. سیاستمداران و دولتمردان باید چنان بر امور تسلط داشته باشند که نگذارند شکنندگی موجود به یک شکست و بحران سنگین تبدیل شود. انتخابات پیش رو در ماه اکتبر می تواند نقطه عطفی برای گذر به وضعیت سیاسی باثبات تر باشد. آزمونی سخت که می تواند بسیاری از معادلات جاری در عراق را تحت تاثیر قرار دهد.