حماس یا اسرائیل: بازنده کیست؟

دیپلماسی ایرانی - سرانجام پس از یازده روز نبرد، چهارمین جنگ حماس و اسرائیل با آتش بس پایان یافت، در حالیکه هر دو طرف اعلام پیروزی می کنند. اما واقعیت ماجرا چیست؟ ماهیت نبردهای نامتقارن حماس و حزب الله اساسا با جنگهای کلاسیک ارتش های عربی با اسرائیل که در آن برد و باخت طرفین مشخص بود، متفاوت است.

از این رو در حالیکه توان نظامی اسرائیل با این گروهها قابل مقایسه نیست، باز به آسانی نمی توان روی بازنده یا برنده نهایی انگشت گذاشت. از این رو برای یک ارزیابی دقیق باید پارامترهای مختلف و متنوعی را در نظر گرفت. در وهله اول در یک جنگ نامتقارن میان دو طرفی که از جایگاه نظامی به شدت نابرابری برخوردارند، ایستادگی و جان سالم بدر بردن طرف ضعیف و برقراری آتش بس با شرایط برابر، نوعی پیروزی برای آن محسوب می شود.

استفاده افراطی اسرائیل از توان نظامی منحصر به فردش، به راحتی به نقض غرض تبدیل و آن را در جایگاهی غیراخلاقی نشاند. این یک ممیزه مهم در جنگ های نامتقارن است. به ویژه در جاهایی که دستور کار اصلی با آرمان های تاریخی و مشروع هم پیوند خورده است. حماس تا آخرین ساعات توانست به حملات موشکی عمدتا کم تلفات خود ادامه دهد و مخصوصا حمله به تل آویو به عنوان اقدامی نمادین، به دستاوردی استراتژیک برای آن تبدیل شد.

افزایش نسبی برد و دقت موشک های حماس نسبت به جنگ های قبلی که ظاهرا مرهون حمایت های ایران است، متغیر جدیدی بود که اهمیت توازن بخشی در مقابل ارتقا و پیشرفت مداوم سامانه گنبد آهنین را برملا کرد. این وجه قضیه را می توان نوعی انتقام راهبردی ایران از اسرائیل در منازعه شدت گرفته چند سال اخیر هم قلمداد نمود.

مهمتر از این، حماس توانست معادله ظریف موشک باران در برابر بمباران را حفظ و در چارچوبی نامتقارن، در قبال فشار ماشین نظامی اسرائیل، متقابلا این کشور را تحت فشار قرار دهد و وضعیت جنگی به آن تحمیل کند. دومین وجه استراتژیک موضوع که آن را نسبت به جنگ های گذشته متمایز می کند، ظهور حماس به عنوان نیرویی فراتر از غزه در نقش مدافع بیت المقدس و کرانه باختری و حتی فلسطینیهای داخل خط سبز است.شادی خودجوش اهالی کرانه باختری از " پیروزی حماس " موید این مدعاست.

این جنگ پس از دهه ها دوباره نوعی وحدت معنوی میان فلسطینی های غزه و کرانه باختری و حتی عرب های اسرائیلی ایجاد کرد.در ارزیابی این جنگ نمی توان از یک پارامتر سیاسی مهم نیز چشم پوشید: زنده شدن مجدد مساله فلسطین در مجامع بین المللی و به حاشیه رفتن معامله قرن ترامپ و تاکید مجدد بر راه حل دو دولت.

در دوران ترامپ راه حل دو دولت به عنوان یک دستور کار حقوقی موجه و دارای اجماع بین المللی، کاملا به حاشیه رفته و مقهور انگاره های راستگرایانه دولت های اسرائیل و آمریکا و شتاب کشورهای عربی برای عادی سازی روابط با اسرائیل شده بود. جنگ اخیر و تاکید قدرت های جهانی بر راه حل مذکور، نه تنها دولتهای عرب متحد اسرائیل را تحت فشار گذاشت، بلکه به طریق اولی عربستان را هم که در تنگنای عادی سازی روابط با اسرائیل بود، از مخمصه رهانید. در روزهای اخیر ریاض مواضع صریح تری در اینباره گرفت.

برخی تحلیل ها در روزهای گذشته ناظر به این بود که جنگ اخیر، جایگاه نتانیاهو را در منازعات سیاسی اسرائیل بهبود بخشیده است. این تحلیل ممکن است از زاویه راستگراتر شدن جامعه اسرائیل به ویژه از رهگذر افزایش شکاف با عرب های اسرائیلی مقرون به صحت باشد. اما برای ارزیابی نهایی باید منتظر بروندادهای نهایی این جنگ ماند.

هم اکنون صداهای بلندی در اسرائیل وجود دارد که نتانیاهو را متهم می کنند، بدون آنکه به هدف استراتژیک خلع سلاح یا تضعیف جدی حماس دست یابد، بدون آمادگی وارد جنگی بی نتیجه شد و در شرایطی مبهم به آن خاتمه داد. اشاره اخیر، دلالت به برخی گزارش ها درباره پیش شرط عادی سازی وضعیت در محله شیخ جراح قدس در مفاد قرارداد آتش بس دارد.

دور از ذهن نیست که اسرائیل به صورت شفاهی و دستکم با قید موقت، تضمینی به میانجیگران عرب و غربی داده باشد. با لحاظ موارد پیشگفته، می توان ادعا کرد جنگ فعلی بیش از آنکه به نبردهای قبلی حماس و اسرائیل شبیه باشد، به جنگ 33 روزە حزب الله و اسرائیل شباهت دارد که در آن اسرائیل بیشتر در مظان ناکامی و شکست قرار گرفت.