ظریف در محکمه فردا چه خواهد گفت و چه خواهد شنید؟

دیپلماسی ایرانی – به نظر می رسد که داستان تاثیرات انتشار فایل صوتی محرمانه وزیر امور خارجه به یک سریال ناتمام برای محمد جواد ظریف بدل شده است. در قسمت جدید این سریال قرار است که فردا یکشنبه رئیس دستگاه سیاست خارجی برای ارائه توضیحات پیرامون گفته هایش در همین فایل به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم برود. کمیسیونی که منتقدان و معترضان جدی ظریف در آن گرد هم آمده اند؛ از ذوالنوری گرفته تا کریمی قدوسی و ...؛ کسانی که، نه آرزوی برکناری و استعفا که حتی خواهان محاکمه او هستند. داستان کارت زرد سوم و استیضاح هم که بماند. لذا به نظر نمی رسد که در جلسه فردا یکشنبه برای ظریف فرش قرمز پهن کنند. چرا که جلسه فردا را باید جلسه حمله ها، تهدیدها و حتی توهین ها در نظر گرفت. با این تفاسیر ظریف از هم اکنون می داند با چه جلسه ای، با چه دستور کاری و با چه واکنش هایی مواجه خواهد شد. به عبارت دقیق تر ظریف برای ارائه توضیح به مجلس و کمیسیون امنیت ملی نمی رود، بلکه باید خود مهیای حمله منتقدان و معترضان خود با موج سواری روی نام قاسم سلیمانی کند که البته حضرات و رسانه هایشان در این مدت هم کم از خجالت آقای ظریف درنیامده اند. حال دیپلماسی ایرانی برای بررسی بیشتر تاثیرات جلسه فردا یکشنبه کمیسیون امنیتی ملی بر سیاس خارجی و به ویژه نشست وین، سراغ جلال میرزایی رفته است که سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی در دوره دهم را در کارنامه دارد؛ در این گفت وگو سعی شده سناریوهای احتمالی جلسه فردا بررسی شود که در ادامه می خوانید:

قرار است که محمدجواد ظریف فردا یکشنبه برای ارائه توضیحات پیرامون انتشار فایل صوتی و مهمتر از آن محتوای این فایل در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی حاضر شود. با توجه به مجموعه حملاتی که طی سیزده روز اخیر ذیل انتشار این فایل علیه دولت، دستگاه سیاست خارجی و به خصوص وزیر امور خارجه شکل گرفته است و به نظر می رسد که این سریال تبعات مخرب کماکان ادامه داشته باشد احتمالا حضور ظریف در کمیسیون امنیت ملی به معنای آغاز تلاش برای دادن کارت رزد سوم، کلید زدن طرح استیضاح و برکناری وی از طریق مجلس باشد و یا این که با تداوم و تشدید حملات و تهدیدها، ظریف مجبور به کناره گیری شود. پیرو این نکات ارزیابی شما از جلسه فردا یکشنبه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی چیست؟

برخلاف ارزیابی و تصور شما من این احتمال را می دهم که جلسه فردا یکشنبه با این میزان از تنش و درگیری همراه نباشد. لذا بعید می دانم که حضور محمدجواد ظریف در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس برای ارائه توضیحات پیرامون انتشار فایل صوتی و گفته های او در این فایل به معنای آماده شدن مجلس برای دادن کارت زرد سوم و یا کلید خوردن طرح استیضاح ظریف باشد. ضمن اینکه اساساً رفت و آمد وزرا به کمیسیون های مربوطه یک امر کاملاً طبیعی است و هرگاه مجلس و یا کمیسیونی لازم بداند وزیر مربوطه را برای ارائه توضیحات در خصوص مسائل، مواضع و یا عملکردش در یک موضوع خاص فرا می‌خواند. 

دلیل شما برای این خوشبینی تان چیست؟

دلیل شما برای این میزان از بدبینی چیست؟

واضح است. چون با انتشار لیست کاندیداهای جبهه اصلاحات برای انتخابات ریاست جمهوری و قرار گرفتن محمدجواد ظریف در صدر این لیست ۱۴ نفره با ۳۷ پیشنهاد قطعا دایره و دامنه نگرانی اصولگراها مبنی بر حضور وزیر امور خارجه در کارزار انتخاباتی را به شدت افزایش داده است. خصوصا که ظریف از بدعت شورای نگهبان و پیش شرط هی کذایی اش هم عبور خواهد کرد. یعنی در گام نخست مشکلی برای ثبت نام وی وجود ندارد، فارغ از اینکه شورای نگهبان، ظریف را تایید و یا رد صلاحیت بکند. لذا در حال حاضر بهترین فرصت برای سلاخی سیاسی محمد جواد ظریف در کمیسیون امنیت ملی، آن هم توسط کسانی مانند کریمی قدوسی و ذوالنوری، شکل گرفته است تا از یک طرف با مطرح کردن کارت زرد سوم، استیضاح و برکناری، سرلیست جبهه اصلاحات را به محاق ببرند و هم احتمالاً تاثیرات مخربی بر نشست وین و عدم احیای برجام، حداقل تا بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری داشته باشند. شما این گونه تصور نمی کنید؟

نکته شما از دید تحلیلی نزدیک به واقعیت است، اما مبنا و بستر وقوع ندارد. چون اولا که خود ظریف بارها به طور رسمی عنوان داشته است که بنایی برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری ندارد. لذا قرار گرفتن محمدجواد ظریف در صدر لیست جبهه ملی اصلاحات به عنوان کاندید اول این جریان به معنای راضی شدن وی برای حضور در انتخابات نیست. آن گونه که پیداست ظریف اکنون تمام هم و غم و تلاش خود را معطوف به تحرکات دستگاه سیاست خارجی و پیگیری ماموریت های دیپلماتیک تا پایان دولت دوازدهم قرار داده است. به ویژه که دیپلماسی ما در حال حاضر به شدت تحت الشعاع دو پرونده مهم یا بهتر بگوییم دو نشست مهم «وین» و «بغداد» برای احیای برجام و لغو تحریم ها و کاهش تنش های منطقه ای قرار دارد. دور چهارم مذاکرت وین شروع شده است؛ طبق اخبار واصله دو دور نشست در بغداد بین نمایندگان تهران و ریاض برگزار شده و قرار است که دور سوم و بعدی نشست بغداد هم در سطح سفرا پی گرفته شود. پیشبرد هر دو نشست، نه برای دولت که برای خود حاکمیت و ساختار جمهوری اسلامی ایران مهم است تا به نتایج ملموس و امیدوار کننده ای برای بهبود وضعیت معیشت و رفع مشکلات کشور در آستانه انتخابات با هدف افزایش مشارکت مردمی ختم شود. لذا با توجه به سایه سنگین این دو نشست، آن هم در شرایط حساس کنونی ظریف تمایلی به حضور در مسائل سیاست داخلی ندارد. ضمن این که تا به اکنون آقای دکتر ظریف رفتار و موضع انتخاباتی هم اتخاذ نکرده است که نشان دهد وی بنایی برای حضور در این کارزار دارد. لذا نگرانی هم در میان اصولگرایان دال بر حضور انتخاباتی آقای ظریف وجود ندارد که بخواهند از کانال برخورد چکشی کمیسیون امنیت ملی و مجلس وی را کنار بگذارند. نکته مهمتر ناظر به مواضع هفته گذشته رهبر است که مسیر سیاست داخلی را در قبال ظریف تغییر داده است. چرا که مطمئنا بعد از سخنان رهبری در هفته گذشته پیرامون فایل صوتی اکنون جامعه سیاسی کشور، افراد، شخصیت ها، احزاب و جریان های داخلی دیگر بیش از این خود را درگیر این مسئله و حواشی آن نخواهند کرد. به عبارت دقیق تر مواضع رهبری عملا نقطه فرود و کاهش حملات و هجمه های مخالفان و منتقدان گفته های ظریف در فایل مذکور است.

اما جناب میرزایی اتفاقا رهبر در سخنان سه شنبه گذشته از ظریف  انتقاد کرد. پس چرا معتقدید سخنان رهبر نقطه فرود حمله علیه ظریف است؟

ابتدا به ساکن کمیسیون امنیتی ملی قبل از سخنان رهبر، ظریف را به مجلس فراخواندند. لذا به نظر من این حضور وزیر امور خارجه در کمیسیون امنیتی ملی به دلیل سایه سنگین هجمه ها و فشارهای زیاد برخی احزاب، رسانه ها و افراد خاص در کشور بر مجلس بود که واکنش مناسب و برخورد تندتری را با دولت و شخص ظریف داشته باشد. بله این مجلس، مجلس اقلیت است، ولی به هر حال نمایندگان باید پاسخگوی همان اقلیتی که به آنها رای داده اند و حضرات را به کرسی مجلس رسانده اند، باشند. به همین دلیل ظریف به کمیسیون فراخوانده شده است. اما با این حال نکته مهم اینجاست که ظریف به جای آن که به صحن فراخوانده شود، تنها به حضورش در کمیسیون امنیت ملی بسنده شده است. این نشان می دهد که پیک و اوج حملات علیه ظریف در خصوص فایل صوتی پایان یافته است. در ضمن مواضع رهبر پیرامون همین مسئله در جامعه سیاسی کشور به یک نقطه عطف بدل شده است. چون از یک طرف بعد از سخنان رهبری کسانی که در قبال انتشار این فایل صوتی سکوت کرده بودند لب به سخن گشودند و به دنبال تبیین و روشنگری بیانات رهبری، به خصوص در مسئله ریل گذاری سیاست خارجی برآمدند. از طرف دیگر کسانی که مدام حمله، توهین و تهدید علیه ظریف را به واسطه مواضعش در فایل مذکور در دستور کار قرار داده بودند، اکنون دیگر سرد شده اند و آن میزان از حملات را در دستور کار ندارند. پس انتظار منطقی آن است که مجلس و کمیسیون امنیت ملی هم دست به تعدیل مواضع خود علیه ظریف بزند. لذا با وجود آنکه ذیل نکته شما رهبر در سخنان هفته گذشته خود جمله ای دال بر عدم تشدید تنش و تفرقه داخلی به واسطه انتشار این فایل و مواضع ظریف مطرح نکردند، اما تبعات و آثار عملی این سخنان لاجرم کشور را به سمت عبور از حمله به وزیر امور خارجه کشانده است.

با همه این تفاسیر آیا نکات شما برای امثال ذوالنوری و کریمی قدوسی قابل درک و هضم خواهد بود؟

البته نکات من دال بر این نیست که جلسه فردا بدون هیچ گونه تنش و حواشی خواهد بود. به هر حال طیف رادیکال اکنون کمیسیون امنیت ملی مجلس را در اختیار دارد. لذا حاشیه سازی و حمله علیه ظریف توسط برخی از اعضای این کمیسیون چندان دور از واقعیت نیست. اما بعید است که کمیسیون و به تبعش مجلس به دنبال حذف ظریف از عرصه دیپلماسی کشور باشد.   

به دو نشست وین و بغداد اشاره کردید. به نظر می‌رسد که به موازات پیگیری نشست وین شاهد آثار روانی مثبت احیای برجام و لغو تحریم‌ها بر اقتصاد و معیشت کشور به خصوص در حوزه بازار ارز هستیم. به گونه ای که دلار در آستانه ریزش قیمت تا زیر ۲۰ هزار تومان قرار دارد. اما در مقابل بسیاری از رسانه‌ها و مشخصا کیهان این مسئله را نگران کننده و مهندسی انتخاباتی دولت تلقی می کند. آیا همین واکنش ها نشان نمی دهد که عملاً نشست وین و آثار روانی مثبت آن بر داخل می‌تواند به عنوان کاتالیزوری برای حمله به ظریف تلقی شود؟

نکته شما درست است. اما این حملات و نگرانی ها تنها محدود به کیهان و حسین شریعتمداری نیست، بلکه این حملات با شدت بیشتری از سوی روزنامه‌هایی مانند جوان، وطن امروز و خبرگزاری های تسنیم، فارس و حتی صدا وسیما با محوریت پرس تی وی و نیز برخی از اعضای شورای ائتلاف مطرح شده است. اما به نظر می رسد که علی رغم این حملات اکنون فضا برای حذف و برکناری ظریف از دستگاه سیاست خارجی مهیا نباشد. چون به دلیل وابستگی شدید حاکمیت به نتایج مثبت و سازنده دو نشست وین و بغداد در آستانه انتخابات برای تقویت مشارکت،  اقدام انتحاری مانند حذف ظریف عملیاتی نشود. چون با حذف ظریف و ایجاد خلاء جدی در وزارت امور خارجه عملا وضعیت کشور پیچیده و بغرنج می شود، آن هم در شرایطی که رهبری به پیگیری هر چه سریعتر نشست وین و عدم فرسایشی شدن آن تاکید دارد. اگر شما رفتار و واکنش سیاسی اصلاح طلبان را با اصولگرایان مقایسه کنید به وضوح خواهید دید که این جریان اصولگرا چگونه منافع ملی را قربانی اهداف حزبی و شخصی خود می‌کند. کما اینکه در سال ۹۲ و در آن شرایط حساس و تحریمی ناشی از عملکرد به شدت اشتباه محمود احمدی نژاد، اصلاح طلبان از گزینه اصلی خود عبور کردند و با حمایت از نامزد نیابتی، ریاست جمهوری حسن روحانی رقم زدند تا مسئله مذاکرات با غرب، رفع حساسیت و مشکلات از پرونده فعالیت های هسته ای ایران و باز شدن گره های اقتصادی کشور رقم بخورد. کما اینکه در طول یک ماهی که از نشست وین می گذرد اصلاح‌طلبان هیچگونه بهره‌برداری انتخاباتی از این نشست و احتمال لغو تحریم ها و احیای توافق هسته‌ای نکردند و هیچگونه موضع گیری انتخاباتی در سایه این نشست نداشتند و در مقابل بارها عنوان کرده اند که اصلاً نباید این نشست را به انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه گره زد. اکنون منافع کشور و وضعیت بحرانی معیشتی در اولویت است. بگذارید این نشست برای بهبود وضعیت مردم به خوبی پیش رود. اما متاسفانه اصولگرایان با رفتار های سطحی سیاسی خود نشان دادند که به نام انقلاب و مردم فقط به فکر منافع خود هستند. مگر می شود ثبات اقتصادی، کنار رفتن سایه سنگین دلار بر ریال کشور، افزایش قدرت خرید مردم و مسائلی از این دست موجبات برآشفته شدن برخی ها را در داخل فراهم کند؟! مگر می شود یک ایرانی از بهبود وضعیت اقتصادی ایران ناراحت شود؟ آیا همین موضع گیری رسانه های ضد دولت نشان نمی دهد که آنها حاضرند حتی به قیمت بدبختی مردم هم که شده به قدرت برسند؟!

نکته مهم تر ناظر بر تاثیرات کلان انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه پیش رو بر مسئله دیپلماسی کشور است. در این بین به نظر می‌رسد که تنها دو نفر می توانند بازی انتخابات را تحت الشعاع قرار دهند. یعنی فقط مطرح شدن دو اسم برهم زننده بازی خواهند بود؛ اول سید ابراهیم رئیسی که با موضع گیری برخی، آمدنش حتمی و قطعی به نظر می رسد و دیگری علی لاریجانی که در خوف و رجای آمدن و نیامدن است. یعنی با حضور یکی از این دو تمام گزینه های فعلی، حتی قالیباف هم به محاق خواهد رفت. حال از نگاه شما مطرح شدن احتمالی این اسامی در روزهای آینده و حضورشان در وزارت کشور برای ثبت نام چه پالس و تاثیر مثبت یا منفی بر مذاکرات وین خواهد داشت؟

اول اینکه خود علی لاریجانی و مطرح شدن نام اومی تواند فضا را تا اندازه‌ای مساعد کند. به خصوص که وی نقش جدی در حمایت از دولت روحانی و تصویب برجام در مجلس داشت. ضمن این که وی در کل نگاه مثبتی به مذاکره دارد. یعنی نگاه های میانی علی لاریجانی در این وضعیت می تواند تا اندازه ای فضای حساس و ملتهب کشور را آرام کند. از طرف دیگر تا به اکنون ما شاهد موضع‌گیری خصمانه و تندی از سوی سید ابراهیم رئیسی در قبال برجام نبوده ایم. اگر چه ایشان بیشتر انتقادات خود را متوجه عملکرد دولت کرده و مدام عنوان می کنند که نباید کشور را معطل مذاکرات کرد، اما تا به حال حمله مستقیم و صریحی به مذاکرات وین نداشته است. بنابراین حتی اگر نام ایشان هم در روزهای آینده مطرح شود به نظر نمی رسد که مذاکرات وین را تحت‌الشعاع قرار دهد. چون به هر حال اکنون دولت روحانی مذاکرات را پیش می برد و اعضای ۱+۴ و ایالات متحده آمریکا هم فعلاً با دولت روحانی مذاکره می کند. اما در پاسخ دقیق تر به سوال شما باید گفت که جریان تخریب احیای برجام و نشست وین بیشتر متاثر از فعالیت ها و تحرکات کوتوله های جریان اصولگراست، وگرنه کسانی مانند سید ابراهیم رئیسی و یا علی لاریجانی که سابقه حضور در جلسه سران قوا و شورای عالی امنیت ملی را دارند، می دانند که کشور با چه مسائل و چالش هایی دست به گریبان است و می‌دانند ما با چه شرایط بحرانی و پیچیده ای طرف هستیم! این کوتوله ها نگرانی جدی بابت احیای برجام و لغو تحریم ها بر سمت و سودهی بر جریان انتخابات خرداد ماه پیش رو دارند. لذا این افراد و جریان ها اگر واقعا دلسوز منافع ملت هستند باید نگرانی در خصوص احیای برجام و نشست وین نداشته باشند و بگذارند دولت و ظریف کار خود را پیش ببرد.