نکاتی درباره حادثه تروریستی هسته ای نطنز منظر امنیت هسته ای

نویسنده: حمیدرضا اسماعیلی نجار، پژوهشگر حقوق هسته ای

دیپلماسی ایرانی: طی یک سال گذشته شاهد سه حادثه مختلف تروریستی هسته ای در کشور بوده ایم. نخست، انفجار در سالن مونتاژ سانتریفیوژ در نطنز، سپس ترور ناجوانمردانه شهید فخری زاده و در نهایت انفجاری دیگر در سایت هسته ای نطنز در روزهای اخیر. اگرچه رژیم اشغالگر قدس همانند گذشته سیاست "نه تایید و نه تکذیب " را در پیش گرفته است اما به درستی می توان این حوادث را به اسرائیل منتسب کرد. از طرفی اقدامات خرابکارانه هسته ای اسرائیل به این موارد محدود نمی شود و حمله سایبری به نطنز، ترور دانشمندان هسته ای و سرقت اسناد هسته ای از شورآباد را نیز می توان به موارد پیش گفته افزود. در همین رابطه ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد:

1.    یکی از اصول بنیادین امنیت هسته ای، پیش بینی حادثه امنیتی هسته ای است. نهاد امنیتی هسته ای باید بتواند زمان احتمالی وقوع حوادث امنیتی هسته ای را پیش بینی کند و مجموعه تحت پوشش خود را برای مقابله با چنین حملاتی به بالاترین میزان آمادگی برساند. زمان اقدامات خرابکارانه هسته ای اسرائیل چه در این دولت و چه در دولت های گذشته، بطور معمول قبل از شروع مذاکرات یا در بحبوحه ی مذاکرات هسته ای بوده است. این اقدامات عموما با هدف ایجاد رعب و وحشت در جامعه، در موضع ضعف قرار دادن ایران، کند کردن روند مذاکرات هسته ای، به شکست رساندن مذاکرات هسته ای، خشمگین کردن و وادار کردن ایران به عکس العملی شتابزده صورت گرفته اند. بنابراین، با توجه به شروع دور جدید مذاکرات هسته ای در وین و پیشرفت نسبی این مذاکرات، مسئولان امنیتی کشور، علی الخصوص مسئولان امنیتی تصمیم گیر هسته ای باید پیش بینی های لازم برای اقدامات خرابکارانه ی احتمالی را انجام داده و برای مقابله با هرگونه خرابکاری هسته ای آمادگی لازم می داشتند.

2.    نهاد امنیتی باید بتواند حوادث امنیتی هسته ای را پیش بینی کند، سناریوهای مختلفی که دشمن به وسیله آنها توان ضربه زدن به مجموعه تحت پوشش نهاد امنیتی هسته ای دارد را طراحی و در نتیجه، سناریوهای مقابله و پاسخ به این حملات را نیز طراحی کند و مورد آزمایش قرار دهد. برای رسیدن به این منظور، نهاد امنیتی هسته ای باید درک صحیحی از انواع حوادث هسته ای داشته باشد و بتواند نقاط آسیب پذیر مجموعه تحت پوشش خود را شناسایی کند. برای مثال، سطح حفاظت از سایت هسته ای نطنز باید از سطح حفاظت از نیروگاه اتمی بوشهر متفاوت باشد. سطح حفاظت از سالن مونتاژ غنی سازی سایت نطنز باید از سطح حفاظت سالن غنی سازی در این سایت هسته ای متفاوت باشد. شناسایی نقاط قوت و ضعف این تاسیسات، طراحی سناریوهای حوادث امنیتی هسته ای و سناریوهای پاسخ به این حوادث امنیتی هسته ای، تعیین کننده سطح حفاظت مثال های گفته شده هستند.

3.    از دیگر اصول اساسی در امنیت هسته ای شناسایی عوامل خرابکاری در حادثه امنیتی هسته ای است. نهاد امنیتی هسته ای باید خود را برای مقابله با این عوامل آماده کند. در حوادث امنیتی هسته ای، یکی از دو عوامل خرابکار بیرونی و درونی یا تلفیقی از این دو نقش ایفا می کنند. عوامل بیرونی می توانند دولت های خارجی، گروه های تروریستی یا گروه های مدنی همانند گروه های مخالف انرژی اتمی و حامی محیط زیست باشند. عوامل درونی کارمندان یک سایت هسته ای هستند که به دلایلی همانند نارضایتی شغلی، انگیزه های سیاسی، بدست آوردن منفعت مالی فراوان و... جذب سازمان های جاسوسی بیگانه می شوند و به خرابکاری در سایت هسته ای محل اشتغال خود روی می آورند. طبیعتا شناسایی عوامل درونی از عوامل بیرونی بسیار دشوارتر است اما نظام امنیت هسته ای استاندارد دارای ضوابطی برای شناسایی عوامل درونی خرابکار قبل از اقدام به خرابکاری توسط آنان است. نوع سه حادثه امنیتی هسته ای روی داده در سایت نطنز بیانگر آن است که این حوادث توسط عوامل درونی ارتکاب یافته اند. در نتیجه، نهاد امنیتی هسته ای باید با کسب تجربه از حوادث گذشته و به روز کردن ضوابط خود از بروز حادثه امنیتی هسته ای دیگر توسط عامل درونی جلوگیری می کرد که در انجام این مهم به توفیق نرسید.

4.    بدون تردید، نیروهای حفاظتی و امنیتی مسئول با تلاش های شبانه روزی خود، توطئه ها و خرابکاری های بیشماری را تا به امروز خنثی کرده اند. با این وجود، نظام امنیت هسته ای استاندارد مستلزم به روز شدن پیاپی و انعطاف پذیری مطابق شرایط امنیتی روز است. در نتیجه، نهاد امنیتی هسته ای باید در هر لحظه چندین و چند گام جلوتر از عوامل درونی و بیرونی خرابکار حرکت کند تا بتواند از بروز حوادث امنیتی هسته ای جلوگیری کند. 

هم اکنون، به درستی از سازکار امنیت هسته ای و چگونگی تامین امنیت هسته ای در کشور، اطلاعات چندانی برای عموم و کارشناسان موجود نیست اما با توجه به حوادث امنیتی هسته ای رخ داده در کشور ما، علی الخصوص حوادث یک سال گذشته، نمی توان به نهاد امنیتی هسته ای نمره قبولی داد. هرچند ریاست محترم سازمان انرژی اتمی، حادثه تروریستی نطنز را نشانه شکست دشمن در راستای جلوگیری از توسعه چشمگیر صنعت هسته ای کشور می دانند اما با توجه به اهمیت و نتایج یک حادثه امنیتی هسته ای، زمانی می توان از شکست دشمن سخن گفت که دشمن توانایی و فرصت انجام حملات تروریستی و اعمال خرابکارانه در کشور را نیابد، امری که در یک سال اخیر سه بار موفق به انجام آن شده است. از این رو، مناسب است تا سازمان انرژی اتمی و نهاد های امنیتی هسته ای در کشور، با توجه به واقعیت های موجود و استفاده از شیوه های علمی، نوین و استاندارد در جهت بروز رسانی، ارتقا و تامین امنیت هسته ای حرکت کنند و از بروز حوادث امنیتی هسته ای جلوگیری کنند