بخت احیای برجام هنوز وجود دارد؟

نویسنده: تریتا پارسی

دیپلماسی ایرانی: با توجه به بن بست کنونی و سرعت ناامیدکننده اقدامات دولت جو بایدن در هفته های نخست خود (در رابطه با توافق هسته ای ایران) اخبار منتشر شده درباره شرکت ایالات متحده در نشست هفته آینده در وین بین ایران و شرکای جهانی آن برای احیای برجام از بسیاری جهات خوشایند بود. دلیلش هم این است که مقامات کاخ سفید در خفا اذعان دارند از همان ابتدای امر در پرونده ایران خراب کرده اند. اما پیامی که اکنون شنیده می شود این است که اوضاع تغییر کرده و ایالات متحده حالا با سرعت کامل به سمت بازگشت به برجام پیش می رود. اولین نشانه هایی که این روایت را تایید می کنند، قابل مشاهده هستند.

با این حال، بی اعتمادی بین دو طرف در هفته های گذشته افزایش یافته است. ایرانی ها در ناامیدی کامل شاهد پیام های ارسالی از سوی بایدن مبنی بر اولویت نداشتن برجام و هماهنگی با اسرائیل و کمک به شاهین ها در کنگره بود. این اتفاقات سبب شد ایران به این نتیجه برسد که یا بایدن قصد دارد از فشار حداکثری تحریم های ترامپ به عنوان یک ابزار چانه زنی استفاده کند، یا اینکه اراده پرداختن بهای به چالش کشیدن مخالفان برجام در ایالات متحده و منطقه را ندارد. به طور همزمان، طرف آمریکایی هم شاهد ادامه حملات در عراق، سخت تر شدن موضع عمومی ایران و حرکت های هسته ای تنش آمیز این کشور بود و اینطور تصور می کرد که شاید پنجره احیای برجام پیشتر بسته شده و ایران دست کم تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری در این کشور برنامه ای برای بازگشت به تعهدات هسته ای خود ندارد.

دو طرف  در چند هفته گذشته به طور غیرمستقیم درباره چگونگی عبور از بن بست موجود، پیشنهاداتی رد و بدل کرده اند. پیشنهادهای ایالات متحده طبق آنچه توسط رسانه ها گزارش شده، همگی مواردی بودند که برای ایران قابل پذیرش قلمداد نمی شدند و به نظر می رسد که اوضاع را بدتر کردند. پیشنهاد یک توافق سخت و سودجویانه  در شرایط موجود تنها اعتماد را بیش از پیش از بین می برد و بر تحقق هدف میانی- شروع گفت و گوهای مستقیم- تاثیر عکس دارد. در حقیقت، تبدیل امری که باید هماهنگی می بود به مذاکره از همان ابتدا یک اشتباه بود.

پس دلیل نشانه های مثبت کنونی چیست؟ احتمال می رود واشنگتن در اقدامی عاقلانه در پشت صحنه پیشنهادی قابل پذیرش تر به تهران ارائه داده باشد. کم لطفی و توافق سودجویانه دیگر در کار نیست. قطعا وقتی سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، از «تحرکات مثبت» در سمت ایالات متحده صحبت می کرد، منظورش پیشنهادهای کم ارزش نبودند. همچنین، بعید است که ایران با توجه به شرایط سیاسی آن، در صورت نبودن پیشنهادی قابل توجه روی میز با جلسه هفته آینده موافقت کند. لازم به ذکر است که مقامات آمریکایی به نیویورک تایمز گفته اند به دنبال حفظ برخی از تحریم های ترامپ به عنوان «اهرم فشار» نخواهند بود.

این جلسه (در صورت تحقق)، مهم ترین موفقیت در تاریخ برجام خواهد بود. تا پیش از این رویداد، آنچه در مارس 2013 در عمان حاصل شد، یعنی آغاز مذاکرات بر سر برجام واقعی پس از آنکه ایالات متحده پذیرفت غنی سازی در ایران را به رسمیت بشناسد، بزرگ ترین موفقیت در روند گفت و گوها به شمار می رفت. ایالات متحده آن زمان این موفقیت را تا سال ها به عنوان راز حفظ کرد. در حقیقت، بیشتر روزنامه نگارانی که این موضوع را پوشش خبری می داده اند هنوز به طور کامل این موضوع را تصدیق نمی کنند و در عوض، موفقیت توافق را نتیجه فشار تحریم ها علیه ایران توضیح می دهند. اما این اقدام هوشمندانه واشنگتن بود که به آغاز مذاکرات واقعی با تهران انجامید و در عین حال، توانست از واکنش شدید گروه های مختلف در ایالات متحده به این واقعیت که یک امتیاز بزرگ به ایران داده شده، جلوگیری کند. اگر حالا هم اتفاقات مشابهی در حال وقوع باشد، چندان عجیب نخواهد بود.

اما این فقط آغاز فرآیند است. همانطور که سفیر روسیه در وین گفت: «فکر می کنم در مسیر درستی هستیم؛ اما راه پیش رو آسان نخواهد بود و به تلاش بسیار نیاز خواهد داشت.»

سوال این است که ادامه روند از این لحظه به بعد چگونه خواهد بود؟ طرف آمریکایی چندین مرحله هماهنگ با هدف نهایی انطباق کامل در برابر انطباق کامل را ترجیح می دهد. ترجیح ایرانی ها اما فرایند سریع و یک مرحله ای است که بلافاصله اجرایی شود. برای هر دو رویکرد استدلال وجود دارد. اما تهران به دلیل انتخابات کمی بیشتر با مشکل زمان درگیر است و یک فرآیند طولانی آن را در برابر حملات مخالفان برجام بسیار آسیب پذیر می کند. البته دقیقا عکس این جمله هم صحت دارد و با توجه به انتخابات ایران، توافق هسته ای در معرض سیاست زدگی قرار گرفته. به هر حال، می توان گفت برای ایالات متحده بهتر است که این روند سریع باشد چون احتمال دارد انتخابات ایران به موضع گیری های سیاسی و غیر مفید از سوی این کشور بیانجامد.

بهترین کار این است که هر دو طرف با یک برنامه سرعتی به انطباق کامل با تعهداتشان بازگردند. شاید در گام های اولیه صرفا تصمیماتی در جهت اقدامات در چند هفته آتی باشند و گام های حقیقی بعدتر برداشته شوند. اما لازم است که تصمیمات به سرعت گرفته و اعلام شوند. به این ترتیب، برجام قبل از انتخابات ایران احیا و محافظت خواهد شد و منوط به نتیجه انتخابات نخواهد بود. این مساله به وضوح مطابق منافع ملی ایالات متحده است و شخص جو بایدن بارها به این موضوع اشاره کرده.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34