حضور بازیگران منطقه در مذاکرات هسته ای فراخوان «شکست» است

دیپلماسی ایرانی: امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، جمعه گذشته در مصاحبه با العربیه گفت که عربستان سعودی باید در هر مذاکره آتی با ایران حضور داشته باشد و تاکید کرد حذف کشورهای منطقه از مذاکرات هسته ای با ایران در سال 2015 اشتباه بزرگی بود. رئیس جمهور فرانسه همچنین خواسته های دیرینه عربستان، امارات متحده عربی و اسرائیل مبنی بر لزوم رسیدگی به فعالیت های منطقه ای و برنامه موشکی ایران به علاوه مساله هسته ای در هر توافق آتی را نیز تکرار کرد. اما اگر ایالات متحده و طرف های اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) وارد این مسیر شوند، به اطمینان می توان گفت که ایران با هیچ کدام از موارد موافقت نخواهد کرد. چنین مسیری بی شک مانع احیای برجام و بازگشت کامل ایران به تعهدات هسته ای می شود. در حقیقت، محتمل ترین نتیجه چنین رویکردی توقف همکاری کامل ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی خواهد بود.

دولت رئیس جمهوری حسن روحانی تحت فشار مجلس محافظه کار و تندروی ایران است؛ نمایندگان مجلس اواخر سال گذشته میلادی قانونی را تصویب کرده اند مبنی بر اینکه اگر آمریکا تا 21 فوریه به برجام بازنگردد، دولت روحانی باید روند پیشبرد برنامه هسته ای را تسریع و اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کند. فرمانده سپاه پاسداران ایران هم گفته که این کشور به برجام یا لغو تحریم های ایالات متحده نیازی ندارد و باید به افزایش تولید داخلی در «اقتصاد مقاومتی» تکیه کند.

انتظار اینکه ایران مشارکت کشورهای منطقه را در هر مذاکره ای بر سر برجام بپذیرد، غیرواقعی است. ایران برجام را یک کار تمام شده می داند که لزومی به بازگشایی یا مذاکره جدید بر سر آن نیست. حتی اگر ایران مذاکره درباره برخی جنبه های برجام را بپذیرد، با حضور رقبای منطقه ای خود در گفت و گوها موافقت نخواهد کرد. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، از ماکرون در پی اظهارات او انتقاد و توصیه کرد خویشتن داری کند. اما حتی پیش از اظهارات ماکرون هم مقامات ایران به وضوح گفته بودند رسیدگی همزمان به مساله هسته ای و سایر موضوعات مانند موشک های ایران و فعالیت های منطقه ای را نمی پذیرند.

یک دلیل اصلی عدم تمایل ایران به پذیرش حضور کشورهای منطقه در هرگونه مذاکره احتمالی مجدد درباره برجام، غرور ملی است. برای ایران بسیار دشوار است که بپذیرد عربستان یا امارات در روابط دو جانبه ایران با سایر کشورها حق وتو داشته باشند. ایران همچنین نگران است که رقبای منطقه ای بخواهند از ایالات متحده و قدرت های اروپایی برای گرفتن امتیازات بیش از حد از ایران تلاش کنند. برای نمونه، امارات ممکن است موافقت با مساله هسته ای را با درگیری ها بر سر سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک ارتباط دهد یا عربستان قطع ارتباط ایران با حوثی ها در یمن را خواستار شود. نگرانی دیگر ایران درباره مطالبات غیرقابل قبول احتمالی کشورهای منطقه درباره مساله هسته ایست. برای نمونه، ممکن است آنها بخواهند که ایران از حق غنی سازی اورانیوم صرف نظر کند؛ حقی که به رسمیت شناختن آن از سوی ایالات متحده در حصول برجام حیاتی بود و ایران هرگز از آن نخواهد گذشت. به علاوه، این احتمال وجود دارد که بازیگران منطقه با خواسته های حداکثری موقعیتی ایجاد کنند که هر توافق نهایی احتمالی بین ایران و سایر طرف های برجام را که به تسهیل و لغو تحریم ها منجر شود، غیرممکن سازند. رقبای منطقه ای ایران مدت هاست که به دنبال انزوای این کشور هستند و تحریم ها را راهی موثر برای دستیابی به این هدف می دانند.

بازسازی تدریجی روابط بین الملل ایران نیز ممکن است تحت تاثیر رقبای منطقه ای و نفوذ آنها بر بازیگران مطرح جهانی قرار بگیرد. ادغام مجدد ایران در اقتصاد جهانی با توجه به منابع انرژی فراوان و نیروی انسانی تحصیل کرده، احتمالا اهرم فشار آمریکا و اروپا را در قبال عربستان سعودی و امارات متحده عربی تقویت می کند و سبب خواهد شد غرب کمتر به خواسته های آنها پاسخ دهد و تمایلی به چشم پوشی از خطاهای آنها از جمله نقض حقوق بشر در داخل و مداخلات در خارج نداشته باشد. در هر صورت، رقبای منطقه ای ایران احتمالا منافع خود را در جلوگیری از هر توافقی که منجر به توانبخشی بین المللی ایران شود، می بینند.

به طور خلاصه، در حالی که مذاکره درباره برخی از شروط برجام مانند بندهای غروب غیرممکن نیست، درهم آمیختن توافق هسته ای با دیگر مسائل دیرینه و دشوار رقابت منطقه ای اساسا هر گونه احتمال گفت و گو را از بین می برد. به علاوه، بعید است که روسیه و چین، دیگر طرف های برجام، با بزرگ تر شدن میز مذاکره موافقت کنند چرا که می دانند ایران هرگز با چنین مساله ای موافقت نخواهد کرد.

ترغیب به مذاکرات ایران-خلیج فارس

ایالات متحده در رسیدگی به تقاضاهای مذاکره درباره مسائل منطقه ای می تواند و باید کشورهای خلیج فارس را به مذاکره مستقیم با ایران تشویق کند. وزیر خارجه قطر نیز اخیرا پیشنهاد مشابهی داده و گزارش هایی مبنی بر تلاش کویت و عمان برای میانجی گری بین ایران و عربستان منتشر شده است. اگر ریاض باور داشته باشد با گرو گرفتن برجام می تواند به توافق بهتری با تهران برسد، همه تلاش های اینچنین شکست خواهند خورد.

مناسبات امنیتی پایدارتر در خلیج فارس مستلزم تعامل و نظارت بین المللی است. خواسته های ایران مبنی بر حذف کشورهای خارج از منطقه از مذاکرات منطقه ای واقع گرایانه نیست؛ اما پیش از حصول چنین مناسباتی لازم است کشورهای سراسر خلیج فارس در گفت و گوهای مستقیم حضور داشته باشند.

خلاصه کلام اینکه بهترین استراتژی برای نجات و احتمالا بهبود برجام، بازگشت سریع آمریکا به توافق است و ایران هم وعده داده بلافاصله اقداماتی که در عقب نشینی از برجام انجام داده را معکوس کند. دونالد ترامپ مشارکت ایالات متحده در برجام را به طور رسمی در سال 2018 به پایان رساند. زمانی که جو بایدن با موفقیت به توافق هسته ای بازگردد و اعتماد دست کم تا اندازه ای به روابط ایالات متحده و ایران بازگردد، آنگاه زمان رسیدگی به سایر منابع تنش از جمله فعالیت های منطقه ای ایران می رسد. گام برداشتن تدریجی تنها راه عملی و واقع گرایانه برای کاهش تنش ها در منطقه و جلوگیری از درگیری های بالقوه فاجعه بار است.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34