امیدها به احیای برجام افزایش یافته، اما زمان خیلی محدود است

تهیه شده توسط تحریریه گاردین

دیپلماسی ایرانی: خبرهای خوب همیشه به واضح ترین شکل ممکن نمی رسند. شش سال پیش، توافق هسته ای ایران یک پیروزی دیپلماتیک بود که طی یک روند طولانی و دردناک بدست آمد. آخر هفته گذشته یک پیروزی خیلی ناچیز، اما به همان اندازه ضروری، حاصل شد. اگرچه ایران در برداشتن یک گام دیگر در عقب نشینی از انطباق با توافق، دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی را به سایت ها و پرونده هسته ای خود کاهش داده است، اما توافق سه ماهه روز یکشنبه گذشته امکان نظارت مستمر را برای آژانس فراهم می کند. همانطور که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، گفت: «توافق اکنون را نجات می دهد.» نگرانی عمده این بود که اگرچه ایران تا امروز گام ها در عقب نشینی از برجام را به شدت با دقت مدیریت کرده، مراحل بعدی عقب نشینی آن غیرقابل برگشت باشد.

پس از چهار سال ویرانی توسط دولت دونالد ترامپ که برنامه جامع اقدام مشترک را کنار گذاشت و همه تلاش خود را برای نابودی توافق انجام داد، اظهارات گروسی خبر خوبی به شمار می رود و نشان دهنده اراده سیاسی و انعطاف پذیری جدیدی از سوی ایران و همچنین ایالات متحده است. در حال حاضر چشم انداز واقعی مذاکرات غیررسمی با همکاری اتحادیه اروپا وجود دارد. به نظر می رسد ایران اطمینان دارد که دولت جو بایدن نمی خواهد از تحریم های ترامپ برای گرفتن امتیازات بیشتر استفاده کند. بنابراین زمان بیشتری برای نجات توافق به دست آمده، اما زیاد نیست. 

اظهارات رهبر معظم انقلاب ایران در روز دوشنبه مبنی بر اینکه این کشور در صورت لزوم می تواند سطح غنی سازی اورانیوم را تا 60 درصد افزایش دهد، اطمینان خاطری برای محافظه کاران تندرو و همچنین هشدار و یادآوری برای ایالات متحده بودند. یک اصلاح کوتاه مدت باید راه را برای یک راه حل طولانی مدت هموار کند. 

در طرف آمریکایی توافق، اظهارات و انتصابات دولت بایدن همراه با هماهنگی آن با «ای3» یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا، نشان دهنده اشتیاق برای پیشرفت است. هر دو دولت با مخالفت شدید داخلی روبرو هستند. جو بایدن یک برنامه بزرگ و سرمایه سیاسی محدودی دارد. 

در طرف ایرانی، توافق کوتاه مدت با آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد حمله و انتقاد مجلس قرار گرفت. انتخابات در ماه ژوئن احتمالا با پیروزی دشمنانی تندروتر و خصمانه تر برای ایالات متحده همراه خواهد شد؛ اگرچه برخی باور دارند یک تشکیلات سیاسی متحدتر در ذات از برخی جهات امور را ساده می کند. در جریان اقدامات پیش از آنکه رئیس جمهوری حسن روحانی دولت را (در ماه اوت) ترک کند، چهره های فعال در هر دو سو با یکدیگر آشنا هستند و ایالات متحده می تواند از پیوستن مجدد به توافق برای گفت و گو با این چهره های آشنا استفاده کند. هرچه دیپلماسی بیشتر طول بکشد، ایران پیشرفت بیشتری در برنامه هسته ای خود خواهد داشت.

اعتبار کسب اطمینان از دوام آوردن برجام در همه شرایط دشوار و به رغم فشارهای شدید دولت ترامپ و ناتوانی در یافتن سازوکار موثر اقتصادی در حمایت از ایران، باز هم تا اندازه ای به اروپا می رسد. تعهد اروپا به توافق هسته ای در نجات آن از دوره ترامپ موثر بود؛ اما برای نجات قطعی برجام هنوز کارهای بیشتری باید انجام شود. ایالات متحده نمی خواهد نشان دهد که می تواند به ایران ساده بگیرد. با این حال، می تواند بدون آسیب دیدن وجهه خود بی سر و صدا به مخالفت با درخواست وام 5میلاد دلاری ایران از صندوق بین المللی پول برای رسیدگی به آسیب های کرونا پایان دهد یا با مطمئن شدن از استفاده ایران از ذخایر ارزی مسدود شده در بانک های خارجی برای اهداف بشردوستانه، با آزادسازی آنها موافقت کند.

بزرگ ترین مانع در مسیر بایدن اعتبار ایالات متحده است که در دولت ترامپ از دست رفته. ایران اکنون می داند که هر دولت جدیدی که در آمریکا روی کار آید نه تنها ممکن است تعهدات پیشین را زیر پا بگذارد، بلکه می تواند هر توافقی را نابود کند. این بدان معناست که فرایند «بیشتر در برابر بیشتر» برای حصول چیزی فراتر از توافق هسته ای و حل مسائل برجسته در ارتباط با برنامه موشکی و روابط منطقه ای ایران بیش از هر زمان دیگری ضروری خواهد بود. سال های ترامپ نشان دادند که یک توافق محدود مانند برجام نمی تواند در شرایط فعلی پایدار باشد؛ اما بدون بازگشت به آن پیشرفتی حاصل نخواهد شد.

منبع: گاردین / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34