تهران از واشنگتن انتظار ملایمت نداشته باشد

نویسنده: حسین ایبیش

دیپلماسی ایرانی: رئیس جمهوری جوزف بایدن در پنجمین هفته کار خود در کاخ سفید با تعیین حدود برای دوست و دشمن، رویکرد متمایزی به نقش ایالات متحده در خاورمیانه را به نمایش گذاشت. عربستان در رابطه با پرونده مسکوت قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار مخالف سعودی، مورد سرزنش قرار گرفت و ایران هم از طریق حملات هوایی ایالات متحده به گروه های متحد در منطقه بسیار استراتژیک در مرز سوریه و عراق پیامی آشکار دریافت کرد. پیام در هر دو مورد روشن بود: ریاست جمهوری بایدن به مثابه نهمین سال دولت باراک اوباما یا پنجمین سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیست؛ آمریکا اکنون درباره اهدافش جدی است و هر اقدامی عواقبی خواهد داشت.

نیاز آمریکا به همکاری با سعودی ها در اهداف یمن و ایران

اولویت های بایدن در خاورمیانه نه تنها از طریق بیانیه ها، بلکه با توجه به فرستادگان ویژه ای که منصوب کرده، کاملا مشخص است. رابرت مالی، نماینده ویژه در امور ایران و دیپلماسی هسته ای است. تیموتی اِی. لندرکینگ نماینده ویژه در امور یمن و به دنبال پایان دادن به جنگ ویرانگر در این کشور است. هیچ نماینده ویژه ای در امور اسرائیل/فلسطین، سوریه، عراق یا سایر موارد ضروری سیاست گذاری در نظر گرفته نشده و از این رو، بدیهی است که اولویت ها ایران و یمن هستند.

به همین دلیل، حل و فصل مسائل با عربستان همان اندازه که برای دموکرات های مترقی از نظر سیاسی اهمیت دارد، برای سیاست های منطقه ای دولت بایدن لازم است. عربستان یک بازیگر اصلی در هر دو مساله به شمار می رود و به طور مستقیم در یمن و غیرمستقیم در رابطه با ایران مداخله می کند. انتشار خلاصه اطلاعات طبقه بندی نشده درباره قتل جمال خاشقچی درست همانطور که بایدن در تماس تلفنی با محمد بن سلمان مطرح کرد، با هدف تسهیل حل و فصل امور صورت گرفته است. بایدن به طور خاص از حقوق بشر نام برد، موضوعی که ترامپ از آن اجتناب می کرد؛ اما گفت و گو را با تاکید بر اهمیت متقابل یک همکاری مداوم ادامه داد. در صورت موفقیت این ابتکارات اساسی، بازسازی موفقیت آمیز مشارکت واشنگتن و ریاض اولین قدم ضروری است.

تاثیر بایدن بر محاسبات عربستان از زمان پیروزی او در انتخابات آشکار بوده است. قابل توجه ترین واکنش، قطعنامه تحریم قطر توسط عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر بود که بایدن صریحا اعلام کرد نمی خواهد از ترامپ به ارث ببرد. حتی نشانه هایی از افزایش دیپلماسی سعودی در یمن همزمان با تلاش های بایدن برای پیشبرد اهدافش در این کشور دیده می شود. اگر تلاش اولیه بایدن تاثیرگذاری بر رفتار عربستان بوده باشد، در حال حاضر می توان گفت حداقل تا حدودی موفقیت آمیز بوده است.

گوشزد به ایران که اوباما برنگشته است

عربستان سعودی تنها کشور در خاورمیانه نبود که یک پیام جدی از دولت بایدن دریافت کرد. پیام آشکار به ایران این بود که دولت بایدن در تلاش برای احیای دیپلماسی هسته ای از مواجه نظامی ایالات متحده و ایران پرهیز نخواهد کرد. پس از دو حمله موشکی بزرگ به منافع ایالات متحده در عراق توسط گروه های شبه نظامی شیعه متحد ایران، دولت بایدن در تاریخ 25 فوریه با حمله به تاسیسات تحت کنترل گروه های مسلح طرفدار ایران در سوریه تلافی کرد.

این حمله با دقت بالا به یکی از حساس ترین مناطق استراتژیک در خاورمیانه، نقطه عبور از بزرگراه اصلی متصل به غرب عراق و شرق سوریه انجام شد. از دیدگاه ایران، این نقطه احتمالا مهمترین منطقه استراتژیک در خارج از مرزهای این کشور به شمار می رود. اگر ایرانیان بخواهند یک «کوریدور زمینی» با امنیت نظامی از این کشور تا لبنان و سواحل مدیترانه از طریق عراق و سوریه داشته باشند، این امر مستلزم تسلط بی چون و چرای دقیقا بر همین منطقه ایست که بایدن به آن حمله کرده. به همین دلیل، نیروهای آمریکایی و متحدان باقی مانده در سوریه در این منطقه متمرکز شده اند.

هنگامی که دولت بایدن به دنبال دومین تحریک عمده اخیر در عراق که منجر به زخمی شدن پنج آمریکایی شد، گفت که «در یک زمان و مکان به انتخاب خود» پاسخ خواهد داد، شوخی نمی کرد. از همه مهم تر، این پاسخ را در جایی داد که حداکثر درد استراتژیک را به ایران وارد می کرد. به علاوه ، بایدن با حمله به سوریه و نه به عراق، احتمال اینکه این اقدام تلافی جویانه بتواند اوضاع بی ثبات سیاسی داخل عراق را تشدید کند، به حداقل رساند. باز هم به نظر می رسد این واکنش نشان دهنده درجه قابل توجهی از مهارت و ظرافت است.

این مساله همچنین به مثابه آزمون اراده دولت بایدن عمل کرد، چرا که به طور ویژه عمدتا تصور بر آن بود که بایدن هم همانند دولت اوباما آنقدر متمرکز بر مذاکرات با ایران است که رفتار غیرقابل قبول از سوی این کشور را تحمل می کند. 

دولت بایدن به جای بازگشن به یک روند فوری در قبال ایران، عقب کشید و این کشور را ناامید کرد. تلاش های ایران برای تحت فشار دادن دولت بایدن با تهدید به پایان دادن به بازرسی های هسته ای بین المللی و افزایش تولید اورانیوم غنی شده، توقیف کشتی کره جنوبی و دستگیری یک تبعه آمریکایی به اتهام جاسوسی و در نهایت حملات گروه های شبه نظامی متحد آن در عراق آغاز شد. اقدام تلافی جویانه بایدن به امتناع ایران از شرکت در جلسه تحت حمایت اروپا بین آمریکا و ایران انجامید. بنابراین، بازی مرغ ایرانی و آمریکایی برای از سرگیری مذاکرات اکنون شامل اقدامات متقابل خشونت آمیز بین نیروهای متقابل است.

همانند انتشار خلاصه اطلاعات و تحریم های جدید علیه عربستان سعودی، هدف از اقدام تلافی جویانه علیه ایران در سوریه هم این است که بلافاصله روشن کند رویکرد بایدن مشابه خودداری اوباما از اقدام علیه ایران یا خودداری ترامپ از اقدام علیه عربستان نیست. در مقابل، اقدامات اواخر فوریه ایجاب می کنند که هم شرکای ایالات متحده و هم مخالفان آن، دولت جدید را جدی بگیرند و آنچه بایدن و تیمش انتظار دستیابی به آن را دارند مد نظر قرار دهند، چرا که بایدن در این زمینه با دوست و دشمن به یک اندازه جدی برخورد می کند.

منبع: موسسه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در واشنگتن / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34