بایدن برای خواسته های بیشتر از ایران باید امتیازات بیشتری بدهد

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: در برجام هیچ فرایند مشخصی برای ورود مجدد و رسمی یکی از طرفین به توافق در نظر گرفته نشده است و از این رو، تصمیم گیری درباره چگونگی انجام چنین کاری توسط ایالات متحده در نهایت یک فرایند سیاسی نیازمند انعطاف پذیری و سرعت بالاست. نقشه راه دیپلماسی برای ایالات متحده و ایران را می توان در سه مرحله در نظر گرفت: توافق اولیه متوقف کردن امور؛ اجرای کامل و متقابل برجام؛ و مذاکرات هسته ای بیشتر. در بهترین حالت و با توجه به انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئن، ایران و آمریکا باید اقدامات برای پیشبرد مرحله اول را تا اواخر فوریه پیش ببرند و پس از آن، مرحله دوم آغاز می شود.

مرحله دوم: اجرای کامل و متقابل برجام

تا پایان مرحله دوم ایالات متحده و ایران هر دو باید در یک سری مراحل هماهنگ به مطابقت کامل با برجام بازگشته باشند. با توجه به تجربه اجرای برجام که مجموعه پیچیده از اقدامات بین ژوئیه 2015 و ژانویه 2016 را شامل می شد، دو طرف با اراده سیاسی کافی می توانند اقدامات لازم را تا ژوئیه 2021 انجام دهند؛ ایران می تواند پیشروی های هسته ای ورای برجام خود را معکوس کند و آمریکا هم می تواند تحریم ها را برچیند.

مهم است که اجرای کامل برجام پیش از انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن ایران تحقق یابد تا صرف نظر از اینکه چه کسی جانشین حسن روحانی می شود، دوام توافق تضمین شود. به علاوه، بازگشت مجدد ایالات متحده به برجام تا ماه ژوئن می تواند به تقویت فضای سیاسی در ایران به نفع ادامه دیپلماسی با غرب کمک کند.

این زمان، زمان اعتمادسازی نیز خواهد بود. اول، دو طرف باید تنش های نظامی از نوعی که در دولت دونالد ترامپ در خاورمیانه وجود داشت را تسهیل کنند. ای 3 می تواند در این مرحله حساس به تقویت اعتماد بین ایران و آمریکا مبنی بر اینکه هیچ یک اقدام تحریک آمیزی نخواهند کرد، کمک کنند. اگرچه در این مرحله پیشرفت عمده سیاسی در درگیری های منطقه ای بعید به نظر می رسد، اما امکان تسهیل اظهارات شدیدالحن وجود دارد. به علاوه، ایالات متحده و ایران می توانند به آزادی متقابل بازداشت شدگان ادامه دهند.

ایران بارها تاکید کرده خواستار پایان فشارهای اقتصادی به عنوان پیش شرط بازگشت به تعهدات برجامی است. اگرچه با توجه به فشارهای موجود داخلی در آمریکا علیه دیپلماسی با ایران بعید است که دولت بایدن بتواند با یک بسته صریح جبران خسارت موافقت کند، اما اقدامات خلاقانه ای وجود دارد که می تواند به عنوان بخشی از روند اعتماد سازی برای حمایت از برجام انجام دهد. دولت بایدن همچنین باید برای تامین مهمات برای دولت روحانی برای فروش مفهوم مذاکرات بعدی بین تهران و واشنگتن، از طریق اقدامات زیر آمادگی لازم را داشته باشد:

•    همکاری با شرکای اروپایی برای گسترش دامنه تجارت تحت ساز و کار اینستکس برای جبران مواردی که بانک های بین المللی تمایلی به تسهیل معاملات با ایران ندارند؛ (این مساله می تواند فراتر از تجارت بشردوستانه باشد و مناطقی را که تحت چارچوب تحریم های آمریکا پس از برجام معاف می شوند، پوشش دهد.)

•    لغو تحریم های اعمال شده از طریق دستورهای اجرایی در دوران ترامپ علیه بخش فلزات و معادن ایران از جمله دستورات اجرایی 13871 و 13902؛

•    صدور معافیت برای شرکت هایی مانند بوئینگ و ایرباس برای انتقال هواپیماهای غیرنظامی، قطعات یدکی و فناوری مربوط به ایران؛

•    اقدام مشترک ایالات متحده و بریتانیا برای انتقال بدهی 400 میلیون پوندی لندن به تهران برای فروش تانک هایی که هرگز تحویل داده نشدند؛ (پرداخت این بدهی به دلیل مسائل بانکی و سیاسی به تاخیر افتاده است.) 

•    افزایش ارتباطات بین اداره کنترل دارایی های خارجی و وزارت امور خارجه آمریکا با فعالان تجاری و بانک های اروپایی در رابطه با تسهیل تحریم های ایالات متحده؛ (چنین اقدامی می تواند به معنای تعیین یک یا دو بانک اروپایی برای معاملات با ایران باشد.)

•    موافقت و همکاری با دیگر طرفین برجام برای لغو قابلیت ضد وتوی بازگرداندن تحریم های سازمان ملل متحد علیه ایران (طبق قطعنامه 2231) و جایگزینی آن با الزام اکثریت آراء اعضای دائمی شورای امنیت؛

مرحله سوم: گفت و گوهای هسته ای برای امتیازات «بیشتر در برابر بیشتر»

در حالی که دو مرحله اول به ایجاد ثبات در برجام و جلوگیری از بحران کوتاه مدت بر سر برنامه هسته ای ایران متمرکز است، مرحله سوم به تبدیل توافق هسته ای به پایه ای در فرمول «بیشتر در برابر بیشتر» تمرکز دارد. در شرایط سیاسی کنونی ایران بعید است که دولت روحانی به این مرحله سوم برسد و از این رو، قدرت های جهانی باید برای پیشبرد این مرحله منتظر دولت بعدی بمانند.

دولت بایدن می تواند از ماه های آخر دولت روحانی استفاده کند و در صدد قانع کردن آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، به پذیرش مذاکرات بعدی برآید. احتمالا رویکرد واقع بینانه آغاز گفت و گوها از یک کانال محرمانه خواهد بود. تعامل بیشتر بین مقامات ارشد ایران و ایالات متحده در مجامع چندجانبه مانند سازمان ملل یا آژانس بین المللی انرژی اتمی می تواند در گسترش فرصت دیپلماسی مفید باشد. با توجه به فضای سیاسی ناشی از ترور سردار قاسم سلیمانی توسط دولت ترامپ و بی اعتمادی و خشم عمومی به آمریکا، برای یک مرحله علنی تر گفت و گو، ایران احتمالا به یک چارچوب چندجانبه نیاز خواهد داشت. چارچوب 5+1 و کمیسیون مشترک همچنان بهترین فضا برای گفت و گو با ایران درباره مساله هسته ای به شمار می روند.

دولت بایدن و ای 3 مشتاقانه به دنبال تمدید بندهای غروب توافق (آندسته از محدودیت های هسته ای که در همین سال ها منقضی می شوند) هستند. به علاوه، دانشی که ایران از طریق فعالیت های تحقیق و توسعه به دست آورده، در برجام اصلی عدم تعادل ایجاد می کند و ای 3 خواهان رفع این مساله است. ایالات متحده و ای 3 باید برای کارآمدی این روند تا اندازه ای حمایت روسیه و چین را به دست آورند. مشاوره و پیام رسانی اولیه با شرکای آمریکا در خاورمیانه مانند اسرائیل و عربستان هم می تواند به کاهش مقاومت اجتناب ناپذیر آنها در برابر دیپلماسی با ایران کمک کند.

هنوز مشخص نیست که آیا ایران تمایلی به گسترش تعهدات هسته ای خود نشان می دهد یا خیر؛ اما مسلما دولت بایدن در ازای چنین تعهداتی آماده باشد تا موارد بیشتری از تحریم ها علیه ایران را از جمله در موارد زیر، لغو کند:

•    فراهم کردن دسترسی ایران به دلار آمریکا؛ (آمریکا همچنین می تواند تسهیل تدابیر محدود کننده تجارت از طریق دلار برای ایران را پیشنهاد دهد.)

•    کاهش تحریم های اولیه ایالات متحده در بخش های خاص مهم برای توان بخشی اقتصادی ایران، مانند بخش های انرژی و تولید؛

•    تایید توافق «بیشتر در برابر بیشتر» به صورت یک توافق قانونی و اجرایی؛ با توجه به سرنوشت برجام، دولت بایدن باید در کاهش خطر لغو توافق بعدی توسط رئیس جمهوری آتی ایالات متحده، حمایت کنگره را به دست آورد.

ایران به احتمال زیاد حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی خارجی ایالات متحده را خواستار شد، اما تحقق این خواسته با توجه به فضای سیاسی کنونی برای بایدن دشوار خواهد بود و احتمالا باید در شرایط جداگانه و موازی مورد مذاکره قرار بگیرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34