رقابت بی‌صدای ایران و ترکیه در جهان عرب

نویسنده: مصطفی الفقی، استاد علوم سیاسی و سفیر اسبق مصر در انگلیس و هند

دیپلماسی ایرانی: ایران و ترکیه طی دست کم دو دهه اخیر در یک رقابت تنگاتنگ اما بی تنش به سر برده اند. کسی که ماهیت روابط ترکیه و ایران را زیر نظر داشته باشد شاهد ثبات این روابط در چند قرن اخیر خواهد بود یا دست کم برخوردی بین این دو ملت همسایه روی نداده است هرچند دو طرف رقابتی پنهان با یکدیگر در سرزمین های عربی داشته اند. از مصر تا عراق و سوریه و حتی کشورهای عربی جنوب خلیج ]فارس[ ایران و ترکیه رقبای هم محسوب می شوند. این مساله سبب شده است تا دو کشور در قامت قدرت های منطقه ای اما رقیب ظهور کنند.

ترکیه و ایران برای توسعه نفوذ خود در سرزمین های عربی از ابزارهای متفاوتی استفاده کرده اند. نفوذ ایران با گرایشی ایدئولوژیک همراه بوده در حالی که چشمداشت های ترکیه با رویکردی اقتصادی همراه بوده است. ترکیه و ایران به رغم رقابت بیصدا، با یکدیگر هماهنگ هستند هرچند تفاوت چشمگیری در موضع گیری ظاهری هر یک از آنها در قبال اسرائیل وجود دارد.

ترکیه و ایران به یکدیگر از روزنه منطق همگرایی جغرافیایی و خویشاوندی تاریخی نگاه می کنند. اختلافات آنها در میزان کارکشتگی و حفظ آرامش است. به عنوان مثال، تهران و آنکارا با یکدیگر در خصوص بحران سوریه اختلاف نظر دارند ولی توانسته اند این اختلاف نظر را مدیریت و هر کدام دیدگاه خود را حفظ کنند. برای همین هم شاهدیم در روند آستانه پشت یک میز می نشینند و مذاکره می کنند.

می توان روابط ایران و ترکیه را روابطی مستحکم توصیف کرد که نتیجه تجربیات تاریخی و عبرت های برگرفته از کشمکش های گذشته است. آنها توانستند ساختاری را در روابط خود پی ریزی کنند که امکان تعامل مستمر و باثبات بین دو کشور را فراهم می کند در حالی که هر کدام می دانند چگونه در عرصه های مشترک رفتار کنند که به منافع طرف مقابله آسیب وارد نشود.

موضع غرب درباره آنکارا تفاوتی ریشه ای با موضع غرب درباره تهران دارد. آمریکایی ها و به طور کلی غربی ها، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه را پدیده ای قابل قبول می دانند که از قلب جامعه اسلام گرای ترکیه برآمده است و منافع آنان را در منطقه تهدید نمی کند بلکه برعکس، می توانند از مترسک ترکیه و ایران برای تاثیر گذاشتن بر روحیات عرب ها و کنترل اراده آنها بهره برداری کنند.

در مقابل گفت وگوهای رسمی و علنی بین تهران و آنکارا گفت وگوهای بی صدا و غیرعلنی نیز داشته اند اما این گفت وگوها به آسانی اختلافاتشان را حل نخواهد کرد ولی دورنمای جدیدی برای همکاری آنان به زیان منافع کشورهای خاورمیانه ایجاد می کند. ترکیه و ایران به خوبی می دانند که طرف عربی توانایی محدودی برای ایجاد تغییر دارد و این مسئله موجب می شود توازن قوا در منطقه به هیچ وجه به نفع کشورهای عربی نباشد. برای همین ایران و ترکیه در عین رقابت تاثیرگذاری خود را حفظ کرده اند. واقعیتی که کشورهای عربی هنوز از درک آن عاجز مانده اند و پیاپی محاسبات اشتباه برای معادلات پیچیده می کنند.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11