دیپلماسی پارلمانی با اروپا؛ گاه رنسانس کنشگری

دیپلماسی ایرانی: این روزها ملت غیور ایران در کشاکش مقابله با سختی های تحریم های ظالمانه جبهه استکبار و مبارزه با ویورس منحوس کرونا در بهت ترور ناجوانمردانه یکی از مجاهدان عالم، شهیر شهید فخری زاده فرو رفته و در تکاپوی چگونگی هضم رفتار چند گانه مدعیان کرامت انسانی، حقوق بشر و سکوت معنی دارشان در مورد این ترور ناجوانمردانه است. اگر چه نمایندگان مجلس شورای اسلامی در چارچوب رسالت قانونی و انقلابی خود مباحث و پیشنهادهایی را در صحن علنی مطرح کرده و پیگیر اجرایی شدن هستند ولی در کنار این اقدامات گاه آن است که دیپلماسی پارلمانی در چهار لایه مجمع بین المجالس، بین المجالس آسیایی، تعاملات دو جانبه پارلمانی و گروه های دوستی با اتخاذ رویکرد فعال وارد عمل شده و بویژه نمایندگاه در بیش از 25  گروه دوستی با بیش از 120 کشور دنیا صدای مظلومیت ملت ایران را به گوش مجامع قانوگذاری جهان رسانده و خواستار محکومیت چنین اقدامی باشند. در خصوص اروپا نیز با وجود فعالیت گروه دوستی پارلمانی با اکثر کشورهای اروپایی نظیر بلغارستان، سوئد، اسلواکی، ترکیه، گرجستان، هلند، یونان، مقدونیه شمالی، مولداوی، پرتغال، دانمارک، انگلستان، ایرلند، اسپانیا، آلمان، اتریش، بلاروس، فنلاند، مجارستان، بوسنی و هرزگوین،  کرواسی، نروژ ، ایتالیا، بلژیک، فرانسه، رومانی، سوئیس،  قبرس، اسلوونی، لتونی، صربستان و مونته نگرو و با توجه به فشارهای حقوق بشری به کشورمان و رفتار منفعلانه در موضوع برجام، انجام اقدام پویا در راستای دفاع از منافع جمهوری اسلامی ایران کاملا ضروری است.

روابط بین کشورها زمانی مثمر ثمر واقع می شود که ابعاد مختلف تعاملات بویژه همکاری های پارلمانی رویکرد فعال داشته باشد چرا که این نوع همکاری در قالب نوعی نهاد مردم محور و کمک کننده به احترام متقابل به قانون و آداب و رسوم است.  امروزه دیپلماسی پارلمانی نقش مهمی در تعقیب سیاست های یک سیستم در سطح جهانی دارد و پارلمان ها به روش های گوناگون تقویت کننده سیاست خارجی مبتنی بر منافع و امنیت ملی کشورشان هستند لذا امروزه دیپلماسی پارلمانی از نظر وسعت و عمق، گسترش یافته و اهمیت بیشتری در سیاست خارجی کشورها پیدا کرده است و  از آنجایی که این بخش به تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیم گیری هایی مربوط می شود که از نظر دولت مردان یک کشور جنبه برون مرزی دارند، می تواند در چارچوب دیپلماسی پارلمانی اهمیتی ویژه یافته و می تواند در پیشبرد این هدف بسیار مؤثر واقع شود. در همه دولت های دموکراتیک، عملکرد اساسی پارلمان ها بیان مشکلات و رسیدگی به انتظارات موکلین و ارائه راه حل های قانونی برای رسیدگی به چالش ها داخلی و خارجی است. پارلمان ها ترکیبی از همه نیروهای سیاسی را نشان می دهد و در سال های اخیر در چارچوب جهانی شدن مشکلات و پیامدهای آنها ما شاهد گذر از همکاری های پارلمانی به تقویت و شکوفایی دیپلماسی پارلمانی هستیم که از طریق مبادله هیات های متعدد پارلمانی و تعاملات شبکه گروه های دوستی پارلمانی ایفای نقش می کنند. اتحادیه اروپا از یک سلسله ارکان و نهادهایی تشکیل شده که مهم ترین آنها عبارتند از: شورای اروپا، کمیسیون اروپا، پارلمان اروپا، دادگاه اروپا، بانک مرکزی اروپا و غیره.

آغاز شکل گیری پارلمان اروپا به دهه 1950 برمی گردد؛ البته اعضای این رکن از سال 1979 توسط شهروندان کشورهای عضو این اتحادیه انتخاب می شوند. در واقع هر 5 سال یک بار انتخابات برگزار می شود که بیش از 370 میلیون شهروند واجد رای در  28 کشور اتحادیه اروپا نمایندگان خود را برای پارلمان انتخاب می کنند. در دوره سال های 2014 الی 2019 میلادی، تعداد کل نمایندگان پارلمان اروپا 754 نفر بود که با خروج انگلیس از اتحادیه به 705 نماینده کاهش یافته است. هر کشور عضو حداقل دارای 6 نماینده است و آلمان 99 نماینده دارد که بیشترین تعداد نمایندگان یک کشور به شمار می رود. در ابتدای امر، پارلمان اروپا به عنوان یک رکن مشورتی ایجاد شد اما بعدها حق پارلمان برای مشارکت در برخی تصمیمات اتحادیه اروپا از طریق معاهدات نیز گسترش یافته و  این نهاد همواره در خط مقدم هم گرایی اروپا به ویژه در حوزه سیاست خارجی، امنیتی و دفاعی مشترک قرار دارد اگرچه در حوزه های مختلف مربوط به این اتحادیه، هنوز هم یک نقش حاشیه ای را ایفاء می کند چرا که درباره معاهدات بین المللی، اختیارات بودجه ای، در سیاست خارجی و امنیتی مشترک یک نقش اساساً مشورتی دارد. بیشتر وظایف پارلمان توسط کمیته های تخصصی، به ویژه در کمیته امور خارجه  و دو کمیته فرعی آن امنیت و دفاع و حقوق بشر در کنار کمیته تجارت بین الملل و کمیته توسعه انجام می شود. همچنین این کمیته ها به عنوان نقاط اصلی تماس پارلمان با مجامع حقوقی جهانی از جمله سازمان ملل و  سایر نهادهای اتحادیه اروپا، ریاست شوراها و پارلمان های ملی کشورهای عضو عمل می کنند. در عین حال که  هیات های پارلمانی نقش حفظ و توسعه روابط بین المللی پارلمانی، برای ارتقای ارزش های اساسی اتحادیه از جمله آزادی، دموکراسی، حقوق بشر، آزادی های اساسی و حاکمیت قانون بر عهده دارند و در حال حاضر 44 هیئت بین پارلمانی دائمی مشترک وجود دارد. پارلمان اروپا توامان با مجالس ملی، کارشناسان و عموم مردم در فرآیند مشاوره استراتژی جهانی مشارکت دارد چرا که اتحادیه اروپا در راهبرد جهانی خود اولویت های اساسی ذیل را هدف گذاری کرده است: 

الف:  حفظ استقلال و امنیت 

ب: اتخاذ رویکرد یکپارچه برای حل و فصل بحران ها و مشکلات

ج: تقویت  همکاری منطقه ای 

د: حمایت از رشد و شکوفایی کشورها و جوامع در همسایگی شرقی و جنوبی 

ه: کمک به نظم و ثبات جهانی در هزاره سوم

در هزاره با توجه به اهمیت پیچیده تر شدن موضوعات بین المللی و نقش سرعت و تکنولوژی در بروز و خاتمه بحران های منطقه ای و بین کشوری و با توجه به گستردگی و پیچیدگی های مناسبات سیاسی نیاز است که یک کشور از همه ابزارهای خود برای بیان دیدگاه ها و تامین منافع خود در عرصه های مختلف استفاده کند و شکی نیست که یکی از این ابزارهای موثر، پارلمان کشورهاست. همچنین امروزه با توجه به سیاسی کاری سازمان ملل و به عبارتی ناکارآمدی عمده ترین رکن این نهاد یعنی شورای امنیت سازمان ملل که با عملکرد جانبدارانه خود باعث تحت الشعاع قرار دادن امنیت بین المللی شده، سیاستمداران کشورها را ترغیب کرده است تا از ابزار ها و راهکارهای جدید برای حل مسائل و مشکلات دو یا چند جانبه برای حل معضلات بین المللی استفاده کنند و اگر چه اروپا در دوره ترامپ ایفای نقش نزولی در تعاملات بین المللی و حل وفصل بحران منطقه ای داشته ولی به طور کلی، در حوزه مسائل بین المللی، اروپایی ها به دنبال مسائلی هستند که در سایه آن بتوانند با موضع گیری مشترک وحدت خود را به نمایش بگذارند که پرونده هسته ای ایران، همگرایی اروپای شرقی و اسلام گرایی به عنوان خطراتی جدی برای کشورهای اروپایی، موضوعاتی هستند  که در این زمینه مورد بهره برداری سیاسی واقع شده اند.

دیپلماسی پارلمانی ابزارهای زیادی دارد که از مهمترین آنها می توان به رفت و آمدهای دو و چند جانبه پارلمانی، تشکیل گروه های دوستی پارلمانی در مجالس کشورها، مشارکت نمایندگان مجالس در مجامع بین المللی پارلمانی، پیشنهاد لوایح، قراردادها و توافق نامه های بین المللی، الحاق یا عدم الحاق به کنوانسیون های بین المللی نام برد که نیازمند توجه به تخصص و مهارت تسلط به زبان خارجی نمایندگان، داشتن هدف، تعامل بین ارکان و سازمان های مرتبط با دیپلماسی پارلمانی و بویژه پیوستگی تعاملات است. در این مورد می توان به نقش پارلمان ها در حل و یا احیاناً جلوگیری از مناقشات بین المللی و جنگ را مورد اشاره قرار داد. امروزه یکی از ویژگی های دیپلماسی فعال پارلمانی ایفای نقش در اتحادیه بین المجالس با عضویت144  پارلمان ملی است که به عنوان شکل خاصی از دیپلماسی بین المللی مورد توجه بوده و دامنه بسیار جامع تر از دیپلماسی سنتی داشته و با  تحرکات وسیع از طریق یک رایزنی موثر می تواند سیاست خارجی را تحت تأثیر قرار دهد و در مسیر تامین منافع ملی گام بردارد. البته شکی نیست که دستیابی به این مقصود بدون همگرایی بین دیپلماسی رسمی و پارلمانی با حضور پویای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در فعالیت های دیپلماتیک و بهره گیری بیشتر از فعالیت گروه های دوستی و هیئت های دیپلماتیک پارلمانی عملیاتی نخواهد بود چرا که نقش آفرینی ساختارهای قانونگذاری در تامین اولویت های دفاعی و سیاست خارجی بیش از گذشته افزایش یافته است؛ به نحوی که این مجالس نقش موثر در ظرفیت سازی امنیتی، دفاعی، تنش زدایی، منطقه گرایی و اعتمادسازی بر عهده دارند. 

در شرایط حساس کنونی ضرورت دارد تا مجلس یازدهم با حضوری قوی در اجلاس‌های منطقه‌ای و جهانی، از نظر تصمیم گیری و تصمیم سازی‌ها در این نشست‌ها و بویژه در دوره کرونا با بهره گیری از فضای مجازی و برگزاری نشست های دو و چند جانبه ویدئو کنفرانسی نقش همکاری‌های پارلمانی را بیش از پیش پر رنگ‌تر  کند، نقشی که می‌تواند جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در منطقه و جهان ارتقاء بخشد. همچنین در دیپلماسی پارلمانی با اروپا در دو سطح رایزنی با پارلمان اروپا و پارلمان های ملی کشورهای اروپایی ضمن ارتقاء سطح و آگاهی شناخت متقابل به تقویت تعاملات دو جانبه بپردازد. واقعیت این است که دشمنان ایران عزیز در مجامع پارلمانی اروپا حضور فعالی دارند و پیوسته با هدف سنگ اندازی در روابط همه جانبه ایران و اروپا علیه کشورمان لابی گری می کنند. در این مقطع اگر چه گروه‌های دوستی پارلمانی در اغلب نظام‌های سیاسی نقش رسمی و جایگاه فوق‌العاده‌ای در سیاست خارجی ندارند، اما این گروه‌ها را می‌توان چه به صورت رسمی و چه غیر رسمی، با توجه به تعریفشان، عامل ارتقای روابط و توسعه همکاری‌های پارلمانی دانست. انشاالله در بخش بعدی به نقش و اهمیت خواهرخواندگی در روابط ایران و اروپا می پردازیم.