بازگشت امریکا به برجام چندان هم آسان نیست

نویسنده: هنری روم (Henry Rome)  

دیپلماسی ایرانی: سیاست در منطقه و در ایالات متحده از سال 2015 دگرش یافته است. جو بایدن، رئیس جمهوری تازه ایالات متحده گفته است که درصورت پایبندی کامل ایران به توافق هسته ای، ایالات متحده را به این توافق برخواهد گرداند. مقامات ایرانی نیز در اظهار نظری مشابه اعلام کرده اند که با بازگشت ایالات متحده به توافق برخواهند گشت.

در تئوری، بازگشت به توافق آسان است و جو بایدن می تواند همان روز اول حضور در دفترش به توافق برگردد. با این حال، سیاست های داخلی در هر دو کشور بازگشت فوری به توافق را سخت می کند.

دولت تازه می تواند با امضای یکجانبه یک دستور اجرایی، صدور معافیت و برداشتن تحریم ها یک بازگشت سریع به توافق را امکان پذیر کند. حتی هیچ یک از تحریم هایی که دولت دونالد ترامپ در زمان باقی مانده می خواهد اعمال کنند نیز نه برگشت ناپذیرند و نه همیشگی. افزون بر آن، بازگشت مستقیم به توافق نیازمند بررسی کنگره هم نیست.

با این حال، بازگشت شتابان به توافق در بردارنده هزینه های سیاسی چشمگیری است. در سال 2015، گفت وگوها و ستیزه جویی های  داخلی بر سر اجرای این توافق کم تر از چالش های سرسام آور برنامه باراک اوباما برای اصلاح نظام بهداشتی آمریکا نبود. دولت اوباما وقت و سرمایه سیاسی زیادی برای پشتیبانی از این توافق گذاشت. اوباما بر این باور بود که امضایش پای این اولویت سیاست خارجی ارزش آن همه تلاش را دارد.

روشن نیست که بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای در بردارنده موقعیت همسانی برای بایدن است یا نه. بایدن با چالش های پرشمار داخلی و بین المللی روبه روست از مبارزه با ویروس کرونا گرفته تا بازسازی اقتصاد و اتحادهای آمریکا. اگر جمهوری‌خواهان همچنان سنا را در اختیار داشته باشند – که با دور دوم انتخابات جورجیا مشخص خواهد شد – آنها می توانند گزینه های بایدن را بیشتر محدود کنند، هرچند که این موضوع به اولویت های قانونی آنها بستگی دارد.

دوستان ایالات متحده در خاورمیانه نیز کاملا مخالف بازگشت به این توافق هستند. رهبران اسرائیل و عربستان بر این باورند که توافق هسته ای دست ایران در منطقه را بازگذاشت و تاثیری هم در کاهش فعالیت های هسته ای اش نداشت. البته آنها در پیوستن یا نپیوستن واشنگتن به توافق قدرتی ندارند اما می توانند اوضاع را سخت کنند و با مخالفت های خود پایداری توافق را به خطر اندازند.

میزان مخالفت عمومی در اسرائیل نیز به پویش های داخلی این کشور بستگی دارد. در سطح راهبردی هیچ اختلاف نظری پیرامون تهدید ایران در بین مقامات اسرائیلی وجود ندارد. نتانیاهو با اوباما پیرامون توافق هسته ای اختلاف نظر زیادی داشت و آشکارا با اوباما درگیر شد. با این حال، سایر شرکای ائتلاف نتانیاهو همانند وزیر امور خارجه، گابی اشکنازی، حساسیت نتانیاهو را نشان نمی دهند. اسرائیل در مسیر انتخابات سال آینده است و دگرگونی ها در رهبری این کشور می تواند بر چگونگی مخالفت آشکار با ایالات متحده بر سر ورود دوباره به برجام تاثیر بگذارد.

حتی اگر بایدن هم تصمیم به بازگشت فوری بگیرد، ممکن است رهبران ایران آمادگی نداشته باشند. آنها چندان تمایلی به گفت وگو ندارند. رهبر عالی ایران به واشنگتن مشکوک است و خروج ترامپ از این توافق را مهر تاییدی می داند بر نظرات همیشگی اش پیرامون دورویی آمریکا. احتمال این که در انتخابات 2024 آمریکا بار دیگر یک جمهوری خواه پیروز شده و از توافق بیرون بیاید بر تردیدهای ایران می افزاید.

تهران از جسارت بایدن برای پیش کشیدن زمینه گفت وگوهای بعدی هراس دارد. در جریان مبارزات انتخاباتی، بایدن گفت که می خواهد ورود به برجام آغاز گفت و گوهای بیشتر باشد. او به دیگر موارد نگران کننده مانند برنامه موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران اشاره کرد. تهران همچنین از ایالات متحده خواسته است تا خسارات وارده به سبب تحریم ها را جبران کند، خواسته ای که چه بسا هدف آن پیشگیری از ورود واشنگتن به منطقه گفت وگو با ایران باشد.

از سوی دیگر، انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021 می تواند یک راهبند اضافی باشد. برای حسن روحانی بازگشت سریع به برجام قبل از انتخابات آتی به حفظ میراث او کمک می کند و به نفع متحدانش است. با این حال، تندروها ممکن است مانع از این کار شوند چرا که بازگشت به برجام منافع آنها در انتخابات بعدی را به چالش می کشد. رهبر عالی ایران شاید بازگشت به برجام را تایید کند اما گفت وگوها را تا مراسم سوگند رئیس جمهوری بعدی عقب بیندازد.

پس از بیستم ژانویه می توانیم شاهد ارسال پیام های مثبتی به سمت ایران باشیم. جو بایدن قول داده تا ممنوعیت سفر از چندین کشور با جمعیت عمدتا مسلمان را بردارد، که ایران هم در بین آنهاست. دولت تازه چه بسا مجوزها یا اقدامات اضافی برای آسان سازی دسترسی ایران به تجهیزات پزشکی را صادر کند.

راه بازگشت به توافق هسته ای همچنان پیچیده است. بایدن ممکن است سیاست کاهش برنامه هسته ای ایران در ازای کاهش تحریم ها را دنبال کند. همچون دیگر مسائل بین ایران و ایالات متحده، گام های بعدی چندان سرراست نخواهند بود.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11