همکاری اتاق های فکر ایران و اروپا، شاه کلید قدرت نرم

دیپلماسی ایرانی: بروز کرونا و محدودیت های ایجاد شده در  دیپلماسی رسمی و کاهش رفت و آمدهای دیپلماتیک شرایط را برای برگزاری وبینارهای بین المللی، منطقه ای و بویژه دوجانبه بین اتاق های فکر و اندیشکده ها فراهم کرده و موسسات ایرانی در راس آنها مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی کشورمان در دوره 8 ماهه گذشته کارنامه درخشانی را به ثبت رسانده اند و بطور کلی تحولات اخیر بر نقش تزایدی اتاق های فکر در هزاره سوم افزوده است. اگر چه میزان تاثیرگذاری این اتاق ها در فرایند توسعه عمومی کشور بویژه تعاملات بین المللی هنوز به طور کامل شناخته نشده ولی لازم است در این بخش در خلق ادبیات تخصصی تلاش بیشتری بشود. سوال مهم این است که نقش اتاق های فکر  در موفقیت های بین المللی یک کشور چیست و تا چه اندازه در این زمینه باید سرمایه گذاری کرد؟ 

اتاق های فکر، سازمان های تحلیلی و مشارکتی در زمینه سیاست گذاری عمومی هستند که تحقیق، تحلیل و مشاوره سیاسی در مورد مسائل داخلی و بین المللی تولید می کنند تا سیاست گذاران و مردم بتوانند در مورد سیاست های عمومی آگاهانه تصمیم بگیرند. این اتاق ها ممکن است نهادهای وابسته یا مستقلی باشند که به عنوان ارگان های دائمی ساخته شده اند و اغلب به عنوان پلی بین دانشگاهیان و جوامع سیاست گذاری و بین دولتها و جامعه مدنی که در جهت منافع عمومی خدمت می کنند و در واقع صدای مستقلی مبتنی بر تحقیقات کاربردی و اساسی را به زبانی قابل درک، قابل اعتماد و در دسترس برای سیاست گذاران و عموم مردم هستند. معمولا این گونه اندیشکده ها نقش های زیادی را در زمینه موضوعات مهم جهانی، منطقه ای و کشوری ایفا می کنند و در دسته های گسترده سیاسی، بین المللی، امنیتی، خقوقی، مهاجرت، توسعه و غیره قرار می گیرند و به زبان دیگر اتاق فکر مرکزی مطالعاتی پژوهشی است که در آن مطالعات و تحقیقات کاربردی انجام می‌شود و برای حل مسائل، خلق ایده‌های جدید و تدوین ایده‌های کلی شکل گرفته و پیشنهادهای خام را  به سیاست‌ها و برنامه‌های دقیق و قابل اجرا تبدیل می‌کند که نقش ارزشمند اتاق‌‌های فکر در تعاملات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تاثیر مثبت آن در توسعه و ارتقای سازمان‌ها، به‌ویژه سازمان‌های ارائه دهنده خدمات به قشرهای متفاوت جامعه، باعث شده است که این تشکیلات غیر‌ساختارمند گذشته، امروزه جایگاهی مهم در ساختار سازمان‌ها پیدا کنند. ویژگی‌های اتاق‌های فکر گسترده و متنوع بوده که از مهمترین آنها عبارتند از:

الف: سازمان هایی هستند که تحقیقات سیاست محور انجام داده و مسائل بین المللی و داخلی را تحلیل می کنند تا به دولتمردان و سیاست سازان مشاوره ارائه  دهند.

ب: تشخیص و تعریف مسائل، روندها، ارزیابی امور رخ داده و یا در شرف وقوع، ارائه تحلیل در مورد پدیده ها و امور مورد نظر سیاستمداران.

ج: پردازش ایده هایی در مورد مسائل مبتلا به و مورد نیاز و تبدیل آنها به سیاست ها و برنامه هایی اجرایی و مطلوب.

د: نقش آفرینی در مقام یک نهاد ارزیابی کننده و نقاد سیاست های اعلامی و اجرایی دولت ها و مجامع اروپایی و بین المللی.

ه: توسعه دانش و پژوهش روابط بین‌المل و اعتلای ادبیات سیاست خارجی ، انتشار تحلیل‌ها و نظرات در باره سیاست خارجی  و کمک به اجرای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.

کانون های تفکر، به عنوان حلقه مفقوده سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های حکومتی و دولتی هستند، از این رو نخبگان اجرایی باید دریابند که به تنهایی قادر به درک و تحلیل تمامی فرصت ها و موقعیت های تصمیم و برنامه ریزی نیستند و باید افراد خبره و اندیشمند گرد آمده در کانون های تفکر که کارشان تحلیل اوضاع و احوال داخل و خارج کشور و نیز ایده های نو است، در انجام امور یاریشان دهند. به ویژه که این موضوع در حوزه ای حیاتی همچون امنیت ملی و تامین مناقع ملی بیش از پیش اهمیت پیدا می کند. در دنیای پیچیده امروز تصمیم گیری در خصوص امور فرا مرزی بدون توجه به جوانب تخصصی و کارشناسی می تواند هزینه های سنگین، بلند مدت و جبران ناپذیری را برای یک کشور به همراه داشته باشد، لذا در بسیاری از کشورها استفاده از نیروهای کارشناس و متخصص در ترکیب نیروهای ذی نفوذ در فرایند شکل دهی و اجرای سیاست خارجی یک ملاحظه مهم و جدی به شمار می رود. امروزه بیش از 2058 اتاق فکر در آمریکای شمالی (مکزیک، کانادا و ایالات متحده) فعالیت می کنند که 1872 مورد آنها در آمریکا مستقر است و در اروپا 2219 اتاق فکر وجود دارد. جالب اینکه  بیش از 51 درصد از اندیشکده های جهانی در آمریکای شمالی و اروپا هستند  و تعداد اتاق فکر در ایالات متحده از سال 1980 بیش از دو برابر شده است. 

چهار اولویت تحول آفرین اتاق های فکر اروپایی که به تحقق اهداف جهانی برای توسعه پایدار (دستور کار 2030) کمک می کند عبارتند از:

1-    تدوین چارچوب ها و ابزارهای همکاری بین المللی موثر برای مقابله با چالش های جهانی

2-     کمک به تقویت جوامع مسالمت آمیز مبتنی بر حاکمیت قانون، انسجام اجتماعی و کرامت انسانی

3-    تدوین طرح های تحول اقتصادی پایدار با رفاه مشترک و مشاغل مناسب

بطور کلی اتاق های فکر اروپایی بر پنج برنامه و محور  استراتژیک امور خارجی اروپا، نهادهای خاورمیانه ای و شمال آفریقا و پویایی منطقه ای، مهاجرت، امنیت و انعطاف پذیری، تحول اقتصادی و کشاورزی متمرکز هستند. در حال حاضر از مهمترین اتاق های فکر اروپایی در روابط خارجی و بین الملل عبارتند از:

الف:ECDPM  این مرکز از سال 1986 به عنوان یک کارگزار مستقل که سیاست را به عمل در زمینه های توسعه پیوند می دهد، فعالیت می کند که شامل مواردی مانند حاکمیت، صلح و امنیت، مهاجرت، تحول اقتصادی و تجارت و امنیت غذایی است.

ب: موسسه مرکاتور برای مطالعات چین یک اتاق فکر پیشرو آلمان و بزرگترین اتاق فکر اروپایی با تمرکز اختصاصی بر چین است. این سازمان غیرانتفاعی در سال 2013 یکی از بزرگترین بنیادهای خصوصی آلمان تاسیس شد.

ج: چاتهام هاوس، موسسه سلطنتی امور بین الملل نیز شناخته می شود، یک موسسه سیاست گذاری مستقل است که دفتر مرکزی آن در لندن است. مأموریت آن ارائه تفسیر معتبر از وقایع جهان و ارائه راه حل برای چالش های جهانی است. 

د:  CEPS مرکز مطالعات سیاست های اروپا اتاق فکری مستقر در بروکسل، بلژیک است که تحقیقات منجر به راه حل هایی برای چالش های پیش روی اروپا امروز را انجام می دهد. 

ه: بروگل یک اتاق فکر مستقر در بروکسل است که به تحقیق در مورد سیاست های اقتصادی اختصاص دارد. و تحقیقاتی را در پنج زمینه مختلف با هدف بهبود بحث اقتصادی و سیاستگذاری انجام می دهد.

و: EPC  مرکز سیاست گذاری اروپا یک اتاق فکر غیرانتفاعی در بروکسل در امور اتحادیه اروپا است که در سال 1997 تأسیس شد.

ح: Friends of Europe یک اتاق فکر، غیرانتفاعی مستقر در بروکسل برای تحلیل و بحث در مورد سیاست های اتحادیه اروپاست. 

ط: موسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا یک آژانس مستقر در پاریس در حوزه سیاست مشترک امنیتی و خارجی است.

ی:  EUISS یک موسسه خودگردان با آزادی فکری کامل است و در مورد موضوعات امنیتی مرتبط با اتحادیه اروپا تحقیق می کند 

ک: موسسه روابط بین الملل هلند Clingendael یک اتاق فکر و آکادمی مستقل در امور بین الملل است که هدف آن کمک به  جهانی امن، پایدار و عادلانه است.

ل: انستیتوی امور بین الملل فنلاند یک موسسه تحقیقاتی مستقل واقع در هلسینکی است که اطلاعات موضعی درباره روابط بین الملل و اتحادیه اروپا تولید و مجله Ulkopolitiikka را منتشر می کند.

بازیگران بزرگ اتحادیه اروپا در بخش اتاق فکر انگلیس، بلژیک، فرانسه  آلمان و ایتالیا بوده و به نظر می رسد که انگلستان کشوری است که بیشترین اتاق فکر را میزبانی می کند و پس از آن آلمان، فرانسه و ایتالیا قرار دارند. و مجموعه ای از ابتکارات جهانی را در زمینه های سیاسی مانند صلح و امنیت بین المللی، جهانی سازی و حکمرانی، بین المللی، اقتصاد، مسائل زیست محیطی، اطلاعات و جامعه، فقرزدایی و بهداشت جهانی مدیریت کرده اند. در مجموع از ده اتاق فکر  برتر جهان؛ چهار موسسه از بلژیک، فرانسه، انگلیس و آلمان هستند. 

در سال های اخیر توسعه اتاق فکر در منطقه خاورمیانه چشمگیر بوده و در حال حاضر ده اتاق فکر برتر خاورمیانه و شمال آفریقا طبق رده بندی 2019 میلادی عبارتند از:

 1- کارنگی مرکز صلح بین المللی خاورمیانه لبنان 2- مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک الاهرام (ACPSS) مصر 3- مرکز مطالعات الجزیره  قطر 4- موسسه بروکینگ قطر 5- مرکز سیاست های امارات متحده عربی 6- مرکز سیاست گذاری OCP  مراکش 7- موسسه بین المللی مطالعات ایران ، رسانا 8-  موسسه دموکراسی رژیم صهیونیستی 9- بنیاد مطالعات اقتصادی و اجتماعی ترکیه (TESE 10 مرکز مطالعات اقتصادی مصر

اتاق های فکر از طریق بر پایی کنفرانس ها، سمینارها و نشست های پژوهشی و دعوت از کارشناسان، نخبگان و صاحب نظران سیاست خارجی، زمینه های هم اندیشی نخبگان فکری یک کشور در مورد موضوعات بین المللی و یا یک موضوع خاص سیاست خارجی را فراهم می آورند و در حال حاضر ده مورد از بهترین همایش اتاق فکر بین المللی عبارتند: 1. موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک گفت وگوی شانگری لا (سنگاپور) 2. مجمع بوآو (چین) 3. موسسه مطالعات سیاسی بین المللی (ISPI) گفتگوی یورو-مد ایتالیا 4. کنفرانس امنیتی مونیخ  (آلمان)   5. موسسه بروکینگ (ایالات متحده) 6. کنفرانس T20 انستیتوی بانک توسعه آسیا (ADBI) ژاپن 7. گفتگوی Raisina بنیاد تحقیقاتی آبزرور هند  8. بنیاد ( (FGV برزیل 9. چتهام هاوس انگلستان 10. مرکز سیاست های امارات متحده عربی

در مجموع با توجه به نقش تزایدی اتاق های فکر، اهمیت لابی گری و افکارسازی،  ضرورت دارد اکسیژن جدیدی به رویکرد نقش آفرینی این اتاق ها بویژه در فرایند گشودن پنجره های جدید در بهبود روابط ایران و اتحادیه اروپا در دوران پسا ترامپ دمیده شود و اندیشکده های ایرانی که مملو از نخبگان و ظرفیت بی نظیر سرمایه انسانی هوشمند هستند باید تا حدودی از لاک تدافعی خارج شوند و با رویکرد فعالانه تعاملات چشمگیرتری با همتایان اروپایی خود داشته باشند تا میدان را به رقبای عرب و برخی دشمنان ایران عزیز واگذار نکنند.انشاالله در بخش بعدی به اهمیت دیپلماسی پارلمانی در تعاملات ایران و اروپا می پردازیم.