برجام منطقه ای نشود، آرامش برقرار نمی شود

نویسنده: کورنلیوس آدِبار (تحلیلگر سیاسی و کارشناس سیاست خارجی اروپا و روابط ترنس آتلانتیک از برلین، آلمان)

دیپلماسی ایرانی: اختلاف بین اروپا و ایالات متحده بر سر ایران به طور فزاینده عمیق تر می شود. سیاست ایالات متحده در قبال ایران و منطقه- برون سپاری سیاستگذاری منطقه ای واشنگتن به ریاض و تل آویو و حمایت بی دریغ آن از کارزار نظامی عربستان در یمن- به شدت برای اروپا بی ثبات کننده است. اگرچه تمرکز روی ایران به عنوان یک کشور، یا توافق هسته ای به عنوان یک موضوع، بسیار محدود است، اما نقطه عزیمت اتحادیه اروپا همچنان باید برجام باشد. در زمان توافق هسته ای سال 2015، ایران تنها کشور در منطقه بود که به طور پنهانی برنامه انرژی هسته ای را دنبال می کرد. از آنجایی که دیگر کشورهای همسایه ایران نیز همه تلاش خود را برای رسیدن به این کشور در زمینه انرژی هسته ای به کار بستند، امروز به همکاری منطقه ای در زمینه هسته ای نیاز است.

شش راه برای ارتقا همکاری هسته ای غیرنظامی

اتحادیه اروپا فراتر از تلاش برای نجات توافق هسته ای ایران باید یک دیدگاه منطقه ای به مسائل هسته ای داشته باشد. به نظر می رسد ابوظبی و ریاض با دنبال کردن برنامه های هسته ای غیرنظامی سعی دارند اهمیت خود را برای غرب افزایش دهند. بنابراین، اروپایی ها باید بر اساس استانداردهای بین المللی موجود و الزامات معامله، منطقه ای کردن برجام از طریق ارتقاء همکاری هسته ای غیرنظامی در حوزه خلیج فارس را هدف بگیرند. به طور مشخص، اروپایی ها باید هر 8 کشور حاشیه خلیج فارس یعنی بحرین، ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را به برداشتن 6 گام ترغیب کنند.

اول، اروپایی ها باید از همه کشورها بخواهند درست همانند ایران تحت برجام، به پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی عمل کنند. این پروتکل را می توان به توافق پادمان هسته ای اضافه کرد و ابزارهای دیگری برای تایید غیرنظامی ماندن فعالیت های هسته ای در منطقه فراهم آورد.

دوم، اروپایی ها باید درست همانند مورد ایران، از دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس بخواهند که تاسیسات بازفرآوری مواد هسته ای را برچینند. این کشورها همچنین باید همانند ایران راکتورهای آب سنگین که از پلوتونیوم استفاده می کنند را از دور خارج کنند.

سوم، اروپایی ها باید از کشورهای منطقه بخواهند که فعالیت ها در زمینه غنی سازی اورانیوم را به شدت محدود کنند. این یک مساله پیچیده است. برجام در رابطه با ادامه غنی سازی به ایران چراغ سبز نشان داده، اما سیاست های منع گسترش سلاح های هسته ای قدرت های بزرگ در مورد ایران استثنا قائل شده و بعید است که در رابطه با سایر کشورها همین رویه را در نظر بگیرد. در عین حال، بعید است که ایران از حق خود برای غنی سازی دست بکشد. 

چهارم، اروپایی ها باید کشورهای حاشیه خلیج فارس را ترغیب کنند تا تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی به دنبال یک منطقه عاری از اورانیوم غنی شده در سطوح بالا باشند. این مساله می تواند به نوعی به کاهش نگرانی ها درباره ظرفیت های موجود غنی سازی ایران کمک کند. توافقی که در آن ایجاد چنین منطقه ای نیز در نظر گرفته شده باشد، تولید و ذخایر اورانیوم غنی شده را با نیازهای کشور مربوطه برای تولید برق از راکتورهای هسته ای مرتبط در نظر می گیرد. کشورهای منطقه حتی می توانند در ایجاد یک بانک سوخت چند جانبه که در ابتدا به عربستان سعودی و امارات متحده عربی سوخت رسانی کند و در برخی موارد هم به ایران سوخت تحویل دهد، همکاری کنند.

پنجم، اروپایی ها باید همه کشورهای حاشیه خلیج فارس را به تصویب یا متعهد به تصویب یک سری کنوانسیون های بین المللی درباره ایمنی تاسیسات و مواد هسته ای ترغیب کنند. این موارد، کنوانسیون ایمنی هسته ای، کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته ای و تعدادی از کنوانسیون ها و پروتکل های مربوط به خسارت هسته ای و مسئولیت ناشی از آن را شامل می شود. این مرحله به اینکه جامعه بین المللی هدف غیرنظامی کشورهای حوزه خلیج فارس از دستیابی به مواد هسته را تشخیص دهد، کمک زیادی می کند.

آخر اینکه اروپایی ها باید کشورهای منطقه را به سمت توافق بر صلح آمیز نگه داشتن فعالیت های هسته ای تحت ان.پی.تی سوق دهند. در وهله اول لازم است ذخایر اورانیوم غنی شده به ظرفیت راکتور عملیاتی محدود شود. در وهله دوم، مدل سازی رایانه ای مطرح می شود که مربوط به طراحی و توسعه یک وسیله انفجاری هسته ای است و در برجام هم آمده. هیچ یک از این موارد به طور مشخص در ان.پی.تی یا پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی ممنوع نشده اند.

اروپایی ها باید با چین و روسیه و همچنین شرکای منطقه ای و نهادهای بین المللی مانند آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کنند تا این استانداردهای گسترده در کل منطقه خلیج فارس اجرایی شود. شاید روسیه در زمانی تاکید بر افزودن بند «مقررات و مفاد برجام نباید به عنوان پیش درآمدی برای توافق در رابطه با یک کشور دیگر در نظر گرفته شده باشد» به برجام، سعی داشت دقیقا از منطقه ای شدن آن جلوگیری کند. با این حال، همچنان این امکان وجود دارد که کشورهای منطقه به طور داوطلبانه محدودیت ها را بپذیرند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: کارنگی اروپا / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34