تاثیرپذیری شدید اروپا از تحولات خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: قبل از پرداختن به دیرینه روابط ایران و اروپا ضرورت دارد جمع بندی دسته بندی شده در مورد منطقه خاورمیانه که همواره جایگاه بسیار مهمی در سیاست خارجی اتحادیه اروپا داشته و خواهد داشت؛ ارائه کنم. به طور کلی مولفه های اهمیتی آن در موارد ذیل خلاصه می شود:

الف: ظرفیت بالای انرژی خاورمیانه با توجه به وجود بیش از 60 % منابع نفت و گاز  جهان در این منطقه و وابستگی بیش از 70% بخش تولید و اقتصاد اروپا به واردات انرژی از خارج، البته روسیه در سال های طرح های پیچیده انرژی در اروپا اجرا کرده که میزان وابستگی قاره سبز به انرژی غرب آسیا کاهش داده است، آمریکا نیز طرح هایی برای صدور گاز به اروپا دارد. به طور کلی در نتیجه تحریم های ظالمانه غرب میزان واردات انرژی اروپا از ایران تقریبا" به صفر رسیده است و به نظر می رسد دو کشور عراق و عربستان نقش جایگزین جبرانی ایفاء می کنند

ب: تحولات خاورمیانه در سال های آغازین هزاره سوم و تهاجم نظامی امریکا به عراق، افغانستان و لیبی موجب به هم خوردن ثبات منطقه و نوعی توسعه ناامنی و گسترش خشونت و اشکال مختلف تروریسم شده است که گستردگی آن خیلی سریع به ویژه از طریق مدیترانه می تواند امنیت اروپا را هدف قرار دهد و تحولات و تحرکات تروریستی در تعدادی از کشورهای اروپایی در چند سال گذشته و تصمیم ناتو در سال 2014 مبنی بر تشکیل ائتلاف ناکارآمد علیه داعش گواه مهمی در این بخش می باشد در حال حاضر اروپا بیش از هر زمان دیگر نگران بازگشت نیروهای داعشی از منطقه خاورمیانه است.

ج: مهاجرت از دیگر موضوعات بسیار مهم و از چالش های اساسی اروپا در دهه های ابتدایی هزاره سوم میلادی است. در مطالعه سیاست خارجی کشورها فرهنگ و میزان پیشرفت های علمی از عوامل پایدار بوده است؛ امری که موجب جذابیت مراکز علمی و آموزشی اروپا برای اتباع خارجی و به تبعه آن مهاجرت از اقصی نقاط دنیا خصوصا از خاورمیانه به سمت قاره سبز شده  است  و در این راستا بویژه  بواسطه نیاز اتحادیه به نیروی کار و متخصصین تحصیل کرده و روند کاهشی زاد و ولد در اروپا در سال های اخیر صدها هزار نفر از اتباع خاورمیانه که اکثریت نیز مسلمان هستند به سمت سرنوشت بهتر گسیل شده اند. البته نگرانی اروپا از حوزه مهاجرت که زمانی به قاچاق محدود انسان بر می گشت امروزه با توجه به سیل میلیونی آوارگان سوری، لیبیایی، عراقی و غیره گستردگی زیادی پیدا کرده و به یک چالش با اهمیت درجه بالا در ساختار تشکیلاتی اتحادیه و یکایک کشورهای عضو به ویژه اعضای جدید محلق شده از منطقه شرق و مرکز اروپا تبدیل شده است . این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که نوعی تقابل جدی بین کشورهای گروه ویشگراد معروف به V4   و بروکسل را موجب شده است چرا که اعضاء این گروه با توزیع مجدد آوارگان در اروپا و تعیین سهمیه برای کشورهای مختلف مخالفند. در همین راستا وزیر امور خارجه مجارستان می گوید :"ما مخالف چنین تصمیمی هستیم چرا که این تصمیم هیچ مبنای حقوقی ندارد و گروه ویشگراد بر توسعه اتحادیه به شرق بویژه پذیرش کشورهای بالکان غربی اصرار دارد.

د: موضوع مهم دیگر به حوزه فرهنگ و دین بر می گردد. با توجه به روند افزایشی موالید بین مسلمانان مقیم اتحادیه و میزان چشمگیر مهاجران مسلمان اتحادیه نگران بهم خوردن یکپارچگی دینی قاره و افزایش سهم و نقش مسلمانان در برابر مسیحیت فائق است. در واقع اتحادیه به ویژه احزاب و گروه های ملی گرا و حتی دینی مسیحی نگرانند که تمدن مسیحیت در رقابت با تمدن اسلامی در نبردی نرم ناچار به واگذاری عرصه باشد. اهمیت این موضوع زمانی برجسته تر می شود که از طرفی دیرینه حضور اسلام در قاره سبز  را در نظر داشته و از طرف دیگر به سیاست راهبردی اروپا در اوایل قرن بیستم برای مهاجرت دادن یهودیان و تشکیل رژیم غاصب صهیونیستی در قلب خاورمیانه اشاره ای کنیم. اروپایی ها به ویژه از بعد جنگ جهانی دوم سرمایه و نیروی مضاعفی برای دور کردن یهودیان از قاره سبز معطوف کرده و در جریان بحران خارومیانه ای فسلطین – اسرائیل در شش دهه گذشته بی محابا از طرف متجاوز حمایت کرده و موجب تضییع جدی حقوق مسلم مسلمانان فلسطینی شده اند. به هر حال در معادلات ژئوپلیتیک معاصر توجه خاصی به نقش دین و مذهب شده است و در واقع دومین پیام مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای به جوانان اروپایی با داشتن ویژگی های مهم مخاطب شناسی، موضوع تعیین کننده گفت وگوی بین دینی، تروریسم و اتهامات واهی وارده به اسلام ناب محمدی (ص)  حکایت از شناخت عمیق رقابت تمدنی اسلام و مسیحیت در اروپا را دارد.

ه: ارزش های دموکراتیک نیز حوزه چالشی دیگر در تعاملات اتحادیه با خاورمیانه است. در واقع اگر اتحادیه رویکرد حمایت جریانات و نهضت های آزادی خواهی در این منطقه را دنبال کند؛ نتیجه آن استقرار مردم سالاری دینی و حاکمیت رهبران مستقلی خواهد بود که در هیچ شرایطی همانند سران دیکتاتور برخی از دول عربی و شاهان حوزه خلیج فارس برای ماندن در قدرت حاضر به مصالحه بر سر منافع ملی و حراج سرمایه های زیرزمینی خود نیستند. کافی است در محاسبه سرانگشتی دریابیم که اروپا در چند سال گذشته صدها میلیارد دلار از بابت کاهش قیمت نفت توسط عربستان و دیگر کشورهای عربی و خاورمیانه صرفه اقتصادی داشته است. بدون شک رفتار اروپایی ها در این حوزه از استاندارد واحدی برخوردار نبوده است.

و: وخامت اوضاع در خاورمیانه بطور اعم و نبود چشم انداز روشن برای سیاست های حوزه یورو آتلانتیک در سه  کشور سوریه؛ یمن، لیبی و حتی عراق، به شدت اروپا را به واسطه میزان تاثیر پذیری امنیتی و اجتماعی به شدت نگران کرده است. به تعبیری می توان به این ارزیابی رسید که اتحادیه در اتخاذ سیاست موثر، کارآمد و مستقل در موضوع جنگ در کشورهای لیبی، سوریه و یمن توفیقی نداشته و از سویی رویکرد اعضای اتحادیه اروپا در مورد حل وفصل بحران منطقه متفاوت بوده و از سوی دیگر  رویکرد اتخاذی بیشتر اسیر سیاست های توسعه طلبانه برخی از دول منطقه ای خصوصا ترکیه، عربستان و قطر و سیاست دوگانه امریکا بوده است.

ت: به نظر می رسد اروپایی ها به ویژه آلمان و فرانسه که بیش از دیگر کشورهای اتحادیه تاثیر پذیری از تحولات خاورمیانه و جهان اسلام را دارند. در حالی که از اوایل سال 2015 سعی در ایفای نقش برجسته تر در حل وفصل بحران خاورمیانه به ویژه پس از نتایج مذاکرات 1+5 با ایران در موضوع مهم برنامه هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران در شرایط پسابرجام را داشته و با بازگشت به واقعیت های میدانی در مسیر بهره گیری از نقش و قدرت موثر کشورمان به عنوان بازیگر مهم منطقه ای گام هایی برداشتند ولی تحرکات اتحادیه در 2020 میلادی گواه تغییر محسوس در این رویکرد به ویژه در مورد جمهوری اسلامی ایران دارد موضوعی که در بخش های بعدی بیشتر به آن خواهیم پرداخت.