ناتو در بزنگاه تاریخی

نویسنده: ابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در فرانسه

دیپلماسی ایرانی: هفتادمین سالگرد تشکیل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در سال ۲۰۲۰ بزنگاه تاریخی، سرنوشت ساز و تعیین کننده برای سازمانی است که طی هفت دهه بعد از پایان جنگ جهانی دوم  و دو قطبی شدن جهان بین شرق و غرب، مسئولیت دفاع از منافع و مشترکات دنیای سرمایه داری و لیبرالیسم سیاسی را برعهده داشته است. فقدان مشروعیت ضروری برای ادامه حیات در جهان باقی مانده از فروپاشی نظام دوقطبی و ظهور پدیده های نوظهور این دوران که لازمه پاسخگویی منطبق بر نیازهای روز را ایجاب کرده، ناتو  را با شرایطی روبه رو ساخته که امانوئل ماکرون، رییس جمهوری فرانسه وضعیت آن را به مرگ مغزی تشبیه کرد. لذا هفتادمین اجلاس سران این سازمان در "وات فورد" بریتانیا ناچار به تصمیم‌گیری برای تشکیل "کارگروه تفکر برای آینده" ناتو را، که پاسخی دیپلماتیک به مطالبات رئیس جمهوری فرانسه و بخش اعظم ناراضیان از تداوم حیات کلاسیک این سازمان بود، تلقی شد. کارگروه مصوب اجلاس سران وظیفه داشت که برای تقویت بعد سیاسی ناتو به منظور یافتن توجیهاتی معقول تر و مفید به فایده تر برای ادامه بقای آن دست و پا کند.

 "کارگروه تفکر برای آینده ناتو "به ریاست دبیر کل نروژی سازمان می بایست در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ که به پایان رسیده است، نتیجه اولیه بررسی‌های خود را اعلام می کرد که ظاهرا بحران جهانی ویروس کرونا شرایط لازم را برای تحقق این مهم فراهم نکرد تا نظر رئیس جمهوری فرانسه که خواستار تعریفی مجدد از اهداف استراتژیک پیمان آتلانتیک شمالی برای جهانی که از بنیاد نسبت به دوران ایجاد آن در سال ۱۹۴۹ تغییر کرده است، ارائه کند.

هوبر ودرین، وزیر امور خارجه سابق فرانسه که از  شخصیت های فرانسوی طرفدار گفت وگو با مسکو در اروپاست به عنوان نماینده فرانسه و ماکرون در  "کار گروه تفکر برای آینده "  تعیین شده است. این کارگروه متشکل از ۵ نفر کارشناس مرد  و ۵ نفر کارشناس زن است که کار خود را مدتهاست شروع کرده است.

علیرغم خوشبینی های قبل از اجلاس هفتادم برای وحدت و تعامل بیشتر در سازمان، تحقق آن عینیت بیرونی نداشت و رضایت حاضرین برای اجلاس تنها به این بعد نشست خلاصه شد که ترامپیسم میز مذاکرات را بر هم نزد.

اختلافات در خصوص مواضع نفاق افکنانه ترکیه در بطن سازمان و مناسبات نظامی آنکارا با ارتش سرخ  لاینحل باقی ماند و تنها به این اکتفا شد که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه امتیازاتی را با اجلاس در میان گذاشته است.

پسران بد ناتو  (The bad boys) شامل امریکا، فرانسه و ترکیه حجم وسیعی از انرژی و سیادت سازمان را به مشکلات دو جانبه و سه جانبه خود معطوف کردند :
    "ماکرون سازمان را دچار مغز مرگی تلقی کرد.
    "اردوغان با لشکرکشی به سوریه بدون اطلاع همپیمانان خود به استثنای آمریکا، آن را سازمانی که به شدت از کارایی خارج شده است وانمود کرد.
    "ترامپ نیز ضعف بودجه سازمان را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آن تلقی می کند."

سهم اعضای پیمان در قبال بودجه سالانه یکصد و سی میلیارد دلاری آن پس از روی کار آمدن ترامپ افزایش داشته است.

اصولاً دیدگاه مبتنی بر تعریف مجدد برای اهداف استراتژیک ناتو، با فضای سنگینی که از مدت ها قبل در قبال ماهیت وجودی سازمان ایجاد کرده بود توانست نظرها را از عمق و سامانه های مالی و بودجه ناتو به سمت افق های سیاسی سوق دهد.

موضوعاتی که بر اساس دستور العمل اجلاس هفتادم ناتو بررسی آنها به "کار گروه تفکر برای آینده" محول شده عمدتا شامل مواضع ناتو در قبال روسیه، مشکل  عملکرد و مواضع ترکیه و ظرفیت‌های عملیاتی پیمان آتلانتیک شمالی در خارج از مرزهای اروپا هستند. بعد از خروج انگلیس از اتحادیه اروپایی بالغ بر ۸۰ درصد از نیروهای ناتو از کشورهای غیر عضو اتحادیه اروپا هستند.

موضوع نزدیکی با روسیه از جمله موضوعاتی است که آلمان و فرانسه نسبت به آن اشتراک مواضع بیشتری دارند و این دو کشور در تلاش هستند که آن رادر اتحادیه اروپایی به عنوان موضع همگانی و مشترک به اجماع بگذارند. البته جناح آتلانتیکی اتحادیه اروپایی، گرایش چندانی به این تفکر آلمانی فرانسوی ندارند و نسبت به آن بدبین هستند.

ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه همچنین معتقد است برای اولین بار در امریکا رئیس جمهوری بر سر کار است که به روشنی با ایده تشکیل اتحادیه اروپایی نظر مساعد ندارد و لذا به طور قطع  امریکا نمی‌تواند به کمک اتحادیه در صورت داشتن مشکل، بشتابد. از نظر ماکرون موضوعاتی همچون صلح در اروپا، روابط با روسیه، موضوع ترکیه و اینکه دشمن اصلی ناتو کیست، باید پاسخگو داشته باشد. البته تهدیدات فرعی و موضوعات دیگری همچون فرماندهی نظامی، جنگ سایبری، دفاع فضایی و مدرنیزه کردن ناتو نیز در دستور کار مذاکرات سیاسی این سازمان قرار دارد.

اتهامات ناکارآمدی علیه ناتو تا بدانجا تولید نگرانی های استراتژیک در عمق سازمان کرد که ترامپیسم  مخالف پرداخت هزینه‌های دفاعی همپیمانان غرب توسط واشنگتن را وادار کرد اعتماد مجدد خود را نسبت به ناتو مورد تاکید قرار دهد و با استناد به بند پنجم پیمان مبتنی بر اصل دفاع جمعی از یک هم پیمان مورد حمله قرار گرفته، را یادآوری کند. 

هر چند روسیه و تروریسم همچنان تهدیدات ردیف اول پیمان آتلانتیک شمالی محسوب می‌شوند و امکان گفت وگو نیز با این کشور فراهم است، اما اختلافات بر سر چگونگی اصل موجودیت ناتو و زوایای متفاوت نگاه به بحران سوریه، همچنان در زمره اساسی‌ترین چالش های درونی سازمان محسوب می‌شوند و بسترسازی این اختلاف ها تاکید رئیس جمهوری فرانسه برای تحقق دفاع اروپایی و ابتکار نزدیکی و مراوده با روسیه است .

و نکته پایانی:

شرایط نوظهور و قابل لمس و رویت نظامی چین برای اولین بار در هفتادمین سالگرد پیمان آتلانتیک شمالی به عنوان وضعیتی که نیاز به پاسخگویی مشترک را به همراه دارد، مطرح  می شود. عمق این هراس و نگرانی ناتو و به ویژه آمریکا که در بحران مرگبار کرونا نیز  خود را نشان داد، از چین به عنوان اصلی‌ترین تهدیدی که در آینده نه چندان دور حیات و ممات پیمان آتلانتیک شمالی را به چالش خواهد کشید یاد می شود. و اگر این دشمن تراشی از چین هیچ مزیت و خاصیت دیگری برای آتلانتیست ها نداشته باشد حداقل توجیه تداوم و بقای ناتو را برای دفاع از منافع هم‌پیمانان دیروز معنی دار تر می کند.