تهدید کرونا ویروس و آینده نامعلوم امنیت جهانی

نویسنده: محمد سالاری، پژوهشگر روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: در جهان مدرن علی رغم اینکه دولت ها در عرصه امنیت ملی به ابزارهای گسترده ای مجهز شده و انواع تهدیدات امنیتی را مورد مطالعه و برای مقابله با آن راهبردهای موثری طرح ریزی می کنند ولی گویا جهان هرچه به جلو گام بر می دارد خطرات و تهدیدات امنیتی ناشناخته ای پدیدار می شود و عصر خطرناک تری را برای حیات بشری به وجود می آورد. به راستی سوال اینجاست که چرا با وجود شکل گیری نهادها و رژیم های صلح جهانی و اقدامات فراوان کشورها در جهت امنیت سازی در عرصه روابط بین الملل بشر باید در انتظار آینده نامعلوم امنیت جهانی باشد؟ اصولا تلاش کشورها در دنیای پسا دو جنگ جهانی این بود که امنیت و صلح ایجاد کنند و بدین منظور با رویکردهای همکاری جویانه؛ نهادهای بین المللی صلح را برای مقابله با تهدیدات به وجود آوردند ولی چرا هنوز ناامنی و مخاطرات جدید جامعه بین المللی را تهدید می کند؟  جدیدترین تهدید شیوع همه گیر ویروس کرونا است که  توانسته مرزهای ملی را درنوردیده و در مدت زمان کوتاهی حیات انسانی را در فراسوی مرزها هدف قرار دهد. در پاسخ به پرسش های مطرح شده در ادامه به سه مورد اساسی که می تواند در عصر آینده به بلاتکلیفی امنیت جهانی دامن بزند اشاره می کنیم:

1-    عدم درک مشترک از تهدیدات جدید جهانی: هنوز با وجود کوچک شدن جهان و ارتباطات گسترده بین المللی رهبران دنیا از تهدیدات پیش رو و غیر قابل پیش بینی درک مشترکی ندارند. برای مثال همین شیوع امراض همه گیر که شاید خیلی آن را کم اهمیت بدانند بسیار مرگبارتر از کشتار جنگ های جهانی است. برای مثال جنگ جهانی اول 20 میلیون نفر کشته داشت ولی بیماری آنفولانزای اسپانیا بیشتر از جنگ جهانی اول، 50 میلیون انسان را به کام مرگ برد (Johnson and Mueller, 2002). عوارض این مرگ سرسام آور و فاجعه بار نتایج سیاسی و اقتصادی و اجتماعی خفت باری را به دنبال داشت که بعد از 100 سال هنوز احساس می شود. حتی رهبران دنیا گاهی هم در دل تهدیدات همه گیر به دنبال فرصت های قدرت طلبی و اقتصادی خود هستند. آدام گفنی در مقاله ای در گاردین اشاره کرد که ترامپ ویروس کرونا را به جای اینکه تهدید علیه مردم و جامعه جهانی بداند تنها تهدید علیه منافع شخصی خود می داند. لذا این درک رهبران در عدم فهم جهانی از تهدیدات، آینده امنیتی جهانی را دچار بلاتکلیفی خواهد کرد. 

2-    چالش ارتباطات جهانی و تغییرات جدید: جهانی که ما درآن زندگی می کنیم همواره دچار تحول و تغییرات بسیار جدی است که نمی توان از آن غفلت کرد. شهری شدن و جهانی شدن ارتباطات اگرچه برای بشر بسیار حیاتی بوده و منافع جمعی بسیاری به همراه داشته اما همه کشورها را در برابر تهدیدات (از جمله بیماری های عفونی همه گیر)آسیب پذیر می کند و مرزهای ملی را در می نوردد. روزی تنها تهدیدهای ملی مهم و مرزها تحت کنترل حاکمیت ها بود ولی در عصر امروز جهان به عصر ناشناخته تهدیدها گام گذاشته که نمی توان پیش بینی درستی از آن داشت لذا این دگردیسی ها امنیت جهان آینده را متزلزل خواهد کرد.

3-    تنش های بین المللی و شکننده بودن اعتماد به نهادها و رهبران جهانی: افکار عمومی به نهادهای بین المللی و رهبران جهانی در حوزه رفع تهدیدات و خطرات پیش رو اعتماد نمی کنند زیرا هنور تنور تنش های بین المللی داغ است و حتی در بحبوحه تهدیدات همه گیر، کشورها به همدیگر اعتمادی ندارند. برای مثال شیوع ویروس کرونا علی رغم اینکه  شواهد حاکی از آن است که از ووهان چین شروع شده ولی سناریوهای زیادی در محافل فکری دنیا مطرح است که آن را حاصل جنگ بیولوژیک علیه آسیا می دانند لذا این تنش ها و چالش های تعاملات بین المللی می توان گفت مشکل جدی در رسیدن به امنیت جهانی است و هنوز باید بشر در انتظار تهدیدات و مخاطرات بدتر از کرونا ویروس باشد.