بی سرانجامی اینستکس و شکست مانور قدرت اروپا

نویسنده: آنا ساربری

دیپلماسی ایرانی: قرار بود یک ابزار مالی جدید (اینستکس)، استقلال راهبردی اتحادیه ی اروپا از ایالات متحده را به ارمغان آورد، اما این پروژه نافرجام نشان داد که این هدف چقدر دست نیافتنی است. اینستکس که در سال 2019 تاسیس شد تا مبادلات تجاری بین ایران و اتحادیه ی اروپا را تسهیل کند، به نماد تلاش های بیهوده اروپا برای استقلال راهبردی از ایالات متحده تبدیل شد.

برای امضاکنندگان اروپایی برجام، خروج ایالات متحده از این توافق یک مسئله ی مهم راهبردی است. از زمان خروج آمریکا، ایران فعالیت هسته ای اش را افزایش داده و اروپا هم در برآوردن تعهدش نسبت به ایران با چالش هایی مواجه است.

در تحریم های ثانویه ایالات متحده پس از خروجش از برجام، فقط قدرت تجاری این کشور مطرح نیست. در اینجا از قدرت دلار آمریکا در کنترل سیستم مالی جهانی نمی توان چشم پوشی کرد. بنابراین دستیابی به ظرفیت مالی مستقل می تواند اتحادیه اروپا را به اینستکس نزدیک کند.

اینستکس بخشی از یک سیستم تهاتری است که تحت آن لازم نیست پول از یک خط نامرئی بین ایران و اتحادیه اروپا عبور کند. اینستکس و همتایان ایرانی اش ارزش حمل و نقل از اروپا به ایران و برعکس را در یک سر خط ثبت می کنند و مقدار بودجه مناسبی را برای صادرکنندگان و وارد کنندگان در سر دیگر خط در نظر می گیرند. این فرایند روی کاغد آسان و تحقق آن در دنیای واقعی بسیار مشکل است.

یافتن پرسنل و کارمندان مناسب برای ساز و کار اینستکس دشوار است. این افراد باید در حوزه دیپلماسی و بانکی متخصص و مایل به پذیرش ریسک شخصی باشند، چرا که در معرض تحریم های ایالات متحده هستند که می تواند به بستن حساب های خصوصی منتهی شود.

پس از شعارهای طولانی سرانجام در ژانویه 2019، سه کشور اروپایی تولد اینستکس را اعلام کردند. در همان ماه وزیر امورخارجه آلمان اعلام کرد که ما فقط در مورد زنده نگه داشتن توافق هسته ای صحبت نمی کنیم، بلکه امکان ایجاد معاملات تجاری را نیز فراهم می کنیم. اما در عین حال رهبران اتحادیه اروپا اصرار دارند بر این نکته تاکید کنند که ساز و کار اینستکس کاملا قانونی و مطابق با تحریم های ایالات متحده است.

اولین مبادله تجاری با صادرات دارویی یک شرکت آلمانی  صورت گرفت که نام آن هنوز آشکار نشده و در ازای این صادرات هیچ وارداتی از سوی ایران به اروپا صورت نگرفته است. اروپا این بار در برابر قلدری ایالات متحده ایستاد.

حتی با وجود ترور ژنرال سلیمانی و سکوت چند هفته ای، اروپایی ها باز هم امیدوارند گفت وگوی منطقه ای را قوت بخشند، و نگرانی های ناشی از فشار حداکثری راهبرد ترامپ را تخفیف دهند.

برای اتحادیه اروپا به عنوان همسایه مستقیم خاورمیانه، خطر راهبرد ایرانی پر ریسکِ ترامپ بسیار بالاست. تجربه اروپایی ها به آنها نشان داد که دونالد ترامپ می تواند در یک چشم به هم زدن منافع امنیت قاره ای را در معرض خطر قرار دهد. آنها همچنین می دانند که اجرای یک سیاست خارجه مستقل در یک دنیای دلاریزه شده بسیار دشوار است. آنها هم فوریت مسئله را درک کرده اند و هم ناتوانی در اجرای آن را.

از نظر سیاستمداران آلمانی شاید بهتر باشد که برنامه هسته ای ایران تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مهار شود. اگر ترامپ بازهم انتخاب شود، خطر همراهی با ایالات متحده بیشتر از خطر همراهی نکردن است. روسیه و چین هم مدت هاست تلاش می کنند تا روابط تجاری و وابستگی خود به دلار را کاهش دهند. آنها تا به حال از اینستکس اروپایی و پیوستن به آن استقبال کرده اند، اما آلمان این پیشنهاد را رد کرده است.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی