بیانیه اخیر اروپا لزوما به معنای عملیاتی شدن تهدیدات آنها نیست

گفت و گو عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – دوشنبه هفته جاری آلمان، فرانسه، انگلستان و شورای اروپایی در بیانیه مشترکی که در واکنش به عملیاتی شدن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران منتشر شد، تهران را به عملیاتی کردن مکانیسم ماشه تهدید کردند. در کنار این بیانیه شاهد برخی جنجال سازی پیرامون پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران بودیم که با اخراج بازرس آژانس المللی انرژی اتمی به دلیل حمل برخی مواد مشکوک آلوده و نیز عنوان کردن برخی نکات در گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی دال بر پیدا شدن ذرات اورانیوم ساخته دست بشر در محلی که ایران پیشتر به این آژانس اعلام نکرده بود، اوج پیدا کرد که طبق برخی اخبار این مکان همان تورقوز آباد است؛ دیپلماسی ایرانی برای بررسی این شرایط، گفت وگویی را با محسن جلیلوند، کارشناس و استاد روابط بین‌الملل ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

چنان که از قبل هم اروپاییها در بیانیه مشترکی عنوان کرده بودند در صورت برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات هسته ای از برجام خارج خواهند شد، وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا همراه با شورای اروپایی در بیانیه مشترک روز دوشنبه ۲۰ آبان ماه در واکنش به برداشته شدن گام چهارم و کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، تهران را به فعال شدن مکانیسم ماشه تهدید کردند. با این تفاسیر آیا این بار اروپایی ها تهدیدشان را عملیاتی خواهند کرد و یا اینکه کماکان شمشیر داموکلس خود (مکانیسم ماشه) را بر سر ایران نگاه خواهند داشت و به تبع آن، این بیانیه از مرز تهدید دیپلماتیک پا جلوتر نخواهد گذاشت؟ 

همان گونه که من در مصاحبه های پیشین با دیپلماسی ایرانی بر آن تاکید کردم در نهایت کشورهای اروپایی و خود اتحادیه اروپا میان تهران و واشنگتن در کنار ایالات متحده آمریکا قرار خواهند گرفت و این یک اصل بدیهی و انکار ناپذیر است. در این راستا یقینا جمهوری اسلامی ایران با برداشتن هر گام از کاهش تعهدات برجامی بستر و فضا را برای قرار گرفتن هر چه بیشتر قاره سبز در جبهه کاخ سفید را مهیا می کند. البته این نکته را هم باید گفت که با تداوم و تشدید تنش ها میان تهران و واشنگتن اکنون پاریس، لندن، برلین و اتحادیه اروپا به طور جدی به یک بن بست سیاسی و دیپلماتیک میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران رسیده اند. چون قاره سبز از یک سو نه توان تقابل با سیاست‌های تحریمی و فشارهای اقتصادی ایالات متحده آمریکا را دارد و از سوی دیگر هم با عملکرد ضعیف خود و نیز عدم صداقت، وقت کشی و عمل نکردن به تعهدات ۱۱ گانه خود در برجام اعتبار لازم را برای توقف برنامه های ایران را ندارد. چنان که آقای دکتر ظریف نیز در توئیت معناداری به صراحت عنوان کرد که اروپا در 18 ماه گذشته از زمان خروج آمریکا از برجام به کدام یک از تعهدات خود عمل کرده است که اکنون در موضع طلبکار قرار دارد؟! 
با این تفاسیر اکنون توانایی مدیریت و کنترل شرایط برای حفظ و تداوم برجام از دست اروپایی ها خارج شده است. اما باید اذعان داشت که چون ایالات متحده آمریکا از موضع قدرت بالاتری نسبت به اروپایی‌ها برخوردار است، نهایتاً آلمان، فرانسه، انگلستان و اتحادیه اروپا در دوراهی تهران - واشنگتن به سمت کاخ سفید گرایش پیدا خواهند کرد. البته این مسئله لزوماً به معنای آن نیست که سه کشور اروپایی، ذیل بیانیه اخیر خود آن گونه که مطرح کرده‌اند، مسئله خروج از برجام و فعال کردن مکانیسم ماشه را در دستور کار قرار دهند، مگر آنکه شرایط به یک نقطه بسیار شکننده برسد که درهای دیپلماسی بسته شود که اکنون هنوز به آن مرحله نرسیده ایم. یعنی با وجود آنکه گام چهارم کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی ایران حساسیت جدی را در میان اروپایی ها و مقامات و سران ایالات متحده آمریکا ایجاد کرده است، اما اروپایی حتی المقدور از دست زدن به اقدامات انتحاری مانند خروج از توافق هسته‌ای و یا فعال کردن مکانیسم ماشه خودداری خواهند کرد.

پس به چه دلیل اروپایی ها در بیانیه اخیرشان این دست مسائل را عنوان کرده اند؟

این مسئله بیشتر به این دلیل صورت گرفته است که جمهوری اسلامی ایران را در حوزه فعالیت های هسته ای و به ویژه گام های کاهش تعهدات برجامی تحت کنترل خود داشته باشند و به این صورت برنامه خروج تدریجی جمهوری اسلامی ایران از برجام را یا متوقف کنند یا از سرعت آن بکاهند. اما حقیقت مطلب آن است که اکنون اروپایی‌ها بیش از هر زمان دیگری بر این واقعیت اشراف دارند که تهران در وضعیت کنونی هیچ گونه تمایلی برای قرار گرفتن در مسیر اروپایی ها را ندارد. لذا سیاست های کاهش تعهدات برجامی ایران زمینه را برای هماهنگی و همراهی بیشتر قاره سبز با ایالات متحده آمریکا مهیا خواهد کرد. 

در راستای نکات شما گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز زمزمه سیاسی کردن پرونده فعالیت های هسته‌ای ایران را در این آژانس مطرح کرده، به گونه‌ای که علاوه بر حاشیه سازی و جنجال آفرینی سیاسی و دیپلماتیک در رابطه با اخراج بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران، در گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی عنوان شده که ذرات اورانیوم ساخته دست بشر در محلی که ایران پیشتر به آژانس اعلام نکرده بود، پیدا شده که طبق برخی اخبار این مکان همان تورقوزآباد است. با این تفاسیر و همچنین تغییر ساختار مدیریتی این آژانس که با روی کار آمدن آقای گروسی به عنوان دبیر کل جدید رقم خورد، می توان گفت که دوباره پرونده فعالیت های هسته ای در همان فضای قبل از شکل گیری برجام قرار خواهد گرفت و یا برخی کشورها به دنبال شکل گیری P.M.D دیگری برای ایران هستند؟

اولاً مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص گزارش‌های این آژانس چندان اثرگذار نیست چون بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کشورهای مختلف و متعددی انتخاب می شوند که با نظر و رای اعضای شورای حکام به کار گمارده می‌شوند. لذا مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیشتر نقش هماهنگ‌کننده میان اعضاء را بر عهده دارد؛ درست است که در این میان نمی‌توان منکر برخی تاثیرات مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود، اما این میزان از اثرگذاری آن گونه نیست که بخواهد پرونده فعالیت‌های هسته ای ایران را سیاسی کند. به هر حال گزارش‌های بازرسان و نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک نظر و گزارش فنی است که حتی المقدور از جانبداری و سیاسی کردن پرونده جلوگیری می شود. اگرچه برخی از اعضاء با نفوذ خود می‌توانند فشارهایی را اعمال کرده و جنجال سازی هایی را سامان دهند مانند نکاتی که شما به آن اشاره کردید. 

به حاشیه سازی های اخیر برخی بازیگران در شورای حکام پیرامون پرونده فعالیت های هسته‌ای ایران اشاره داشتید. در این برهه حساس که جمهوری اسلامی ایران گام چهارم خود را در کاهش تعهدات برجامی عملیاتی کرده است، این دست حاشیه سازی ها با چه هدف یا اهدافی صورت می گیرد؟

من معتقدم که این دست اتفاقات و تحولات نمی‌تواند حاشیه‌سازی برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران قلمداد شود، بلکه این تحرکات موج سواری بر اصل و متن پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است. لذا برخی کشورها مانند ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی سعی دارند با جنجال سازی های خود اصل موضوع یعنی فعالیت هسته ای ایران را در آژانس بین المللی انرژی اتمی، سیاسی کنند. پس اقدامات صورت گرفته، نه در حاشیه، بلکه در متن پرونده فعالیت های هسته‌ای ایران جای می‌گیرد و این دست اتفاقات نشان از هماهنگی، انسجام و تقسیم وظایف این کشورها علیه ایران دارد تا بتوانند فشار را بر جمهوری اسلامی افزایش دهند. اتفاقا پیرو این نکات است که کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در واکنش به گزارش تازه آژانس صراحتا عنوان کرده است که موضوعات پادمانی نباید با اغراض سیاسی مورد سوءاستفاده قرار بگیرند و بزرگنمایی شوند. 

آقای روحانی دوشنبه جاری در جمع مردم رفسنجان عنوان داشت که با حفظ و تداوم برجام تا سال ۲۰۲۰، تحریم خرید تسلیحاتی ایران لغو خواهد شد؛ به همین واسطه برخی بر این باورند که جمهوری اسلامی ایران سعی دارد تا آن زمان به هر نحو ممکن برجام را حفظ کند تا از این امتیاز نهایت استفاده را ببرد. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

این نکته مهم شما از دو زاویه قابل بحث است؛ اول اینکه آیا جمهوری اسلامی ایران تمایلی به خروج از برجام دارد یا خیر؟ در این راستا جمهوری اسلامی ایران یا متناسب با گام های کاهش تعهدات برجامی به صورت تدریجی از توافق هسته ای خارج خواهد شد و یا این که نهایتاً این خروج دفعی و یک باره خواهد بود. لذا اکنون سناریوی مد نظر جمهوری اسلامی ایران آن است که به صورت تدریجی و در سایه گام های کاهش تعهدات برجامی این توافق را حفظ کند تا از یک سو بتواند با اعطای فاصله و فرجه‌های دو ماهه بستر را برای به نتیجه رساندن تلاش های دیپلماتیک اروپا و دیگر بازیگران فراهم کند و همچنین ایران با نیم نگاهی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ ایالات متحده آمریکا در تلاش است برجام را تا زمان روی کار آمدن دولت جدید حفظ کند. از طرف دیگر چون برجام بزرگ ترین نقطه مانور دولت یازدهم و دوازدهم است، اما در حال حاضر هیچ گونه دستاوردی برای دولت ندارد، دستگاه دیپلماسی و رئیس‌جمهور سعی دارند برجام را تا سال ۲۰۲۰ زنده نگه دارند که حداقل از دستاورد لغو تحریم خرید تسلیحاتی به عنوان یکی از دستاوردهای برجام در پاسخ به مخالفین و منتقدین خود استفاده کنند.