اقدام نظامی علیه ایران اشتباه در اشتباه است

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – به واسطه حمله به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان سعودی موج جدی از اتهام‌پراکنی علیه جمهوری اسلامی ایران در خصوص دست داشتن تهران در این حملات شکل گرفته است، به گونه‌ای که اکنون حتی زمزمه اقدام نظامی علیه تهران به گوش می رسد. اما به واقع پشت پرده ایران هراسی و موج اتهام زنی علیه تهران توسط چه بازیگرانی و با چه اهدافی صورت می گیرد؟ دیپلماسی ایرانی به منظور بررسی این مسئله، گفت و گویی را با علی بیگدلی، استاد دانشگاه، نویسنده، کارشناس مسائل بین الملل و پژوشگر حوزه آمریکا و اروپا انجام داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

بعد از حمله به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان سعودی شاهد موج گسترده از اتهام پراکنی علیه جمهوری اسلامی ایران در خصوص این حمله بودیم. اساساً پشت پرده این اتهام زنی ها به چه بازیگر یا بازیگرانی و با چه اهدافی باز می گردد؟

مسئله فراتر از این است که بخواهیم شرایط را در قالب موج اتهام زنی علیه ایران محدود کنیم. چون فارغ از این که پشت پرده حملات به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان سعودی چه بازیگر یا بازیگران منطقه ای یا فرامنطقه‌ای باشند، من معتقدم یک پروژه دو مرحله ای از منافع و اهداف وجود دارد؛ در مرحله اول شاهد هستیم که وضعیت منطقه ای و سیاسی، اگر به سود ایران نبود، حداقل به ضرر تهران هم نبود. اما بعد از این حملات شرایط به شدت تغییر پیدا کرد. چون ما قبل از این حملات شاهد بودیم که نرمش جدی در عربستان سعودی و امارات متحده نسبت به ارتباط و مذاکره با جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته بود. حتی شرایط به گونه ای بود که عربستان سعودی حاضر به شرکت در ائتلاف نظامی بین المللی مد نظر‌ آمریکا در تنگه هرمز نبود، کما اینکه اماراتی ها هم از حضور در این ائتلاف خودداری کردند. از آن سو اختلافات بسیار جدی میان ریاض و ابوظبی در خصوص جنگ یمن به وجود آمده بود. به موازاتش زمزمه تلاش های عربستان و امارات در خصوص پایان دادن به جنگ یمن تا قبل از پایان سال 2019 مطرح بود. در کنار آن جمهوری اسلامی ایران توانسته بود منطق خود را در خصوص برجام، تحریم ها و فشارهای ظالمانه ترامپ و اقداماتش پیرامون کاهش تعهدات برجامی را در جهان تبیین و تشریح کند، اما بعد از این اقدامات عملاً ورق به ضرر ایران برگشته است. اکنون یک نوع اتحاد و همدلی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با عربستان سعودی به وجود آمد و دیگر اختلافات میان این کشورها کنار رفته است، به گونه‌ای که حتی قطر و کویتی که در برخی از موارد از جانب ایران را می گرفتند، اکنون حمایت خود را از عربستان اعلام کرده‌اند. دیگر اختلافی میان امارات و عربستان در خصوص جنگ یمن وجود ندارد. مضافا ریاض و ابوظبی به صورت رسمی به ائتلاف بین‌المللی نظامی مد نظر آمریکا در تنگه هرمز پیوستند و از آن سو شرایط برای یک شکل گیری ائتلاف جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان به وجود آمده است. 
لذا مجموع شرایط شکل گرفته بخش اول یا مرحله اول از اهداف و منافعی که بازیگر یا بازیگران پشت پرده به دنبال آن هستند تا حدودی محقق شده است. اما در پرده و یا در لایه دوم منافع دیگری وجود دارد که به نظر می‌رسد با تداوم موج ایران هراسی و اتهام ‌پراکنی علیه تهران در حال شکل گیری است. به این ترتیب که عملاً با تداوم اتهام‌زنی و برخی تلاش ها پرونده این مسئله را به شورای امنیت بکشانند تا از آن سو قطعنامه‌ای ضد جمهوری اسلامی ایران صادر شود و نهایتاً پرونده ایران به ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل بازگردد. در این صورت تمام دستاوردهای ما در خصوص برجام و دیگر تلاش‌های سیاسی و رایزنی‌های دیپلماتیک ما با طرف های اروپایی‌ها تحت الشعاع قرار خواهد گرفت و عملاً انزوای ایران مانند دوران قبل از برجام به وقوع خواهد پیوست.

در راستای نکات شما اگر در یک سناریوی بدبینانه پرونده این مسئله به شورای امنیت کشیده و قطعنامه علیه ایران صادر شود می توان شاهد تکرار اقدام مسکو در وتو کردن این قطعنامه باشیم. البته دیروز پنج شنبه شاهد برگزاری نشستی پیرامون این مسئله در شورای امنیت بدون خروج خاصی بودیم؟

اولا جلسه مذکور می تواند یک جلسه ابتدایی باشد، چون نشستی عادی به ریاست روسیه بود، اما با مشخص شدن نتیجه هیات کارشناسی شورای امنیت دوباره شاهد برگزاری نشست مجددی از جنس نشست اضطراری در این شورا باشیم. اما این را باید گفت که اقتضائات این حمله اخیر به شدت متفاوت از دورانی است که روسیه قطعنامه شورای امنیت در خصوص جنگ یمن را ضد جمهوری اسلامی ایران وتو کرد. ضمن این که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در نشست آنکارا و در حضور حسن روحانی، رئیس جمهور ایران عنوان کرد که اگر عربستان سعودی سامانه موشکی اس - ۴۰۰ را از روسیه بخرد میزان امنیت خطوط نفتی آنها بیشتر خواهد شد. این یک کنایه به خود ایران بود. 
از طرف دیگر نباید فراموش کرد که مناسبات گسترده عربستان و روسیه بسیار جدی است. اینها علاوه بر آن است که خود اقدام به حمله به تاسیسات آرامکو یک اقدام بی سابقه و بسیار حساس است. لذا ریسک‌ حمایت از تهران برای کرملین در شورای امنیت بسیار زیاد است. در خصوص چین هم باید گفت که اکنون به واسطه نیاز مبرم این کشور به واردات نفت این کشور چاره‌ای جز همراهی با عربستان سعودی ندارد. چون به واسطه تحریم‌های ایالات متحده آمریکا، چینی ها عملاً نمی توانند خریدی از ایران داشته باشند. لذا تمام منابع نفتی آنها باید از طریق کشورهای حاشیه خلیج فارس تامین شود. پس اگر پکن در شورای امنیت بخواهند بازی غیر از بازی مد نظر این کشورها داشته باشد، عملاً منافعش در خطر جدی قرار خواهد گرفت. بنابراین یک بازی محتاطانه را در پیش خواهد گرفت.

به موازات این تحولات در همان ساعت اولیه حمله به عربستان سناتور لیندسی گراهام به صراحت عنوان داشت که باید در تقابل با این حملات به تاسیسات نفتی آرامکو، حمله به تاسیسات نفتی ایران صورت گیرد و اکنون پافشاری وی بر این مواضع به کانون اختلافات جدیش با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا بدل شده است. مضافا شاهد سفر مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا به عربستان سعودی به منظور تشدید جریان سازی ها علیه ایران هستیم. البته در این میان سخنان دوپهلو و چند پهلوی دونالد ترامپ هم یک نوع ابهام بسیار جدی را در مواضع کاخ سفید ایجاد کرده است؛ ارزیابی شما در این خصوص چیست. آیا چنان که محمد جواد ظرف عنوان کرده است تلاش‌های کسانی چون گراهام و مایک پمپئو در نهایت دونالد ترامپ را به سمت اقدام نظامی علیه ایران سوق خواهد داد؟

تمام مواضع دوپهلوی یا چند پهلوی دونالد ترامپ در خصوص دخالت ایران در مسئله حمله به تاسیسات نفتی آرامکوی عربستان پیش از ارائه مستنداتی در این خصوص بوده که بخواهد ثابت کند تهران راسا و مستقیماً در این حمله دخالت داشته است. لذا مهمترین مسئله اکنون به نتیجه دو شورای کارشناسی از طرف شورای امنیت سازمان ملل و کارشناسان فرانسوی باز می گردد که به عربستان رفته اند. اگر این دو شورای کارشناسی در سفر به عربستان این مسئله را تایید کنند، یقینا موضع دونالد ترامپ به واسطه تبعات گزارش اجبارا تغییر پیدا خواهد کرد. 
البته در این میان دونالد ‌ترامپ هم به دنبال آن است که با این اتفاق، شرایط را برای اجماع جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت شکل دهد. یعنی اگر این گزارش ها تاییدی بر دخالت ایران در حمله به تأسیسات نفتی آرامکو عربستان داشته باشد، آمریکا به صورت مستقیم وارد حمله نخواهد شد، بلکه در قالب یک ائتلاف گام های بعدی را صورت خواهد داد. چرا که اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران اشتباه در اشتباه خواهد بود. چون تبعات بسیار جدی برای منطقه و کل جهان در پی خواهد داشت. از طرف دیگر دونالد ترامپ هم بر تبعات منفی این تنش نظامی واقف است، به خصوص که در همین چند روز اخیر شاهد افزایش نسبی بهای حامل‌های انرژی در خود آمریکا بوده ایم که به هیچ وجه در راستای اهداف و وعده های دونالد ترامپ برای انتخابات پیش رو نیست. لذا حتی المقدور کاخ سفید از اقدام نظامی علیه ایران اجتناب خواهد کرد و این مسئله را از طریق اجماع جهانی پی خواهد گرفت.

اگرچه سناریوهای متفاوتی برای دخالت دادن ایران در مسئله حمله به تاسیسات نفتی آرامکوی عربستان سعودی مطرح شده است که حتی مسئله تا همکاری عراق هم پیش رفت. اما در ادامه با مواضع رسمی بغداد و انصارالله یمن عملاً مشخص شد که این حمله نه از خاک عراق و شمال خلیج فارس، بلکه از طرف خود انصارالله صورت گرفته است. با این تفاسیر آیا یک پروژه علیه جمهوری اسلامی ایران در جریان است؟

اکنون شرایط به گونه‌ای است که حتی اگر عراق خود را از دخالت وهمکاری در این حمله مبراء کند که به نظر می آید که توانسته است این کار را انجام دهد و انصارالله هم بخواهد با مدارک خود را مسئول مستقیم این حملات نشان دهد در لابه لای موج بزرگی از اتهام‌پراکنی ها علیه تهران و جریان ایران هراسی گم خواهد شد. 

همزمان با این تحولات دونالد ترامپ از موج جدید تحریم ها ضد جمهوری اسلامی ایران خبر داده است. با توجه به این که بسیاری از کارشناسان معتقدند چون در 15 ماه گذشته هیچ بخشی از اقتصاد ایران نبوده است که مورد تحریم قرار نگرفته باشد، عملا حربه تحریم و فشار دیگر کارایی ندارد. از نگاه شما آیا این دست مواضع سیاسی در آستانه انتخابات 2020 آمریکا یک بلوف سیاسی است؟ از طرف دیگر چرا ترامپ در این برهه  حساس دست به این گزاره زده است؟

 ابتدا به ساکن باید بگویم که مسئله حربه تحریم کماکان اثرات خود را خواهد داشت. چرا که بخش های دیگری از اقتصاد ایران وجود دارد که هنوز مورد تحریم قرار نگرفته است مانند تحریم وزارت ارتباطات، وزارت نیرو و نظایر آن. البته تحریم های شخصیت های سیاسی هم وجود دارد. بنابراین راهکار تحریم برای کاخ سفید اثرات خود را دارد. اما چرا ترامپ در این برهه حساس دست به اعمال موج جدید تحریم ضد ایران زده است به این دلیل باز می گردد که تلاش ها و فشارهای بخشی از ساختار سیاسی ایالات متحده آمریکا نسبت به انجام اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی با این حربه به محاق رود و به موازاتش مسئله از طریق فشار سیاسی و دیپلماتیک پیگیری شود تا از طریق نظامی. بنابراین ترامپ با اجرایی کردن موج جدیدی از تحریم ها سعی می کند رضایت این بخش از ساختار سیاسی ا ایالات متحده آمریکا را در خصوص عقب نشینی از حمله نظامی به ایران جلب کند.

به واکنش کشورهای اروپایی، به خصوص آلمان، فرانسه و انگلستان بپردازیم. در این میان به نظر می رسد که لندن، پاریس و برلین فقط به مواضع دیپلماتیک در خصوص محکومیت این حمله بسنده کردند و به صورت مستقیم و صریح جمهوری اسلامی ایران را محکوم نکرده اند. آیا این دست مواضع نشان می دهد که شکافی میان آمریکا و کشورهای عربی با مواضع اروپایی ها وجود دارد؟ از طرف دیگر این مسئله تا چه اندازه می‌تواند تلاش های دیپلماتیک قاره سبز را در رابطه با برجام را تحت الشعاع قرار دهد؟

در خصوص پاسخ به قسمت اول سوال شما باید گفت کارگروه کارشناسی که از جانب فرانسه برای بررسی حمله به تاسیسات نفتی آرامکو به همراه با هیات کارشناسی شورای امنیت به عربستان سعودی رفته اند، یک گروه از طرف فرانسه نیستند، بلکه نماینده کل  اروپایی ها در این خصوص هستند. چون اروپا اطمینانی به گزارش‌های آتی به واسطه اعمال فشار آمریکا و عربستان سعودی بر هیات کارشناسی شورای امنیت ندارد، و سعی دارد خود به صورت مستقیم این مسئله را مورد ارزیابی قرار دهد. بنابراین باید دید که این هیات فرانسوی چه گزارشی در خصوص عوامل و نحوه حمله به تاسیسات نفتی عربستان ارائه خواهد کرد. به هر میزان این گزارش نقش ایران را در حمله به تاسیسات نفتی عربستان تایید کند، به همان میزان تلاش های دیپلماتیک برجامی ایران و اروپا تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. البته به نظر می رسد که قاره سبز کماکان تلاش‌های خود را برای حفظ و تداوم توافق هسته‌ای خواهد داشت. اما در این میان نباید فشارهای جامعه جهانی و موجی که ضد جمهوری اسلامی ایران به راه افتاده را نادیده گرفت که به دنبال همراهی اروپا با آنها علیه تهران است.