آیا مذاکرات ظریف با دهلی نو باعث حفظ دستاوردهای سفر قبلی خواهد شد؟!

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در دومین مقصد سفرش پس از عشق آباد دوشنبه شب (۲۳ اردیبهشت) وارد دهلی نو شد. برخی از تحلیلگران معتقدند که سفر رئیس دستگاه دیپلماسی به دهلی نو بعد از اقدام ایالات متحده آمریکا در خصوص عدم تمدید معافیت های ۸ کشور از خرید نفت ایران برای نجات، حفظ و تداوم دستاوردهای سفر سال گذشته محمد جواد ظریف به هندوستان بوده است؛ اگر چنین است، آیا در شرایط کنونی آقای ظریف می تواند برای حفظ دستاوردهای سفر پیشین خود اقدامی انجام دهد؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مسئله، گفت وگویی را با محسن روحی صفت، رایزن سابق اقتصادی ایران در مالزی، سرپرست سابق سرکنسول گری جمهوری اسلامی ایران در مزار شریف، پیشاور، قندهار، رئیس سابق ستاد افغانستان و کارشناس مسائل شبه قاره و جنوب شرق آسیا  انجام داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از سفر محمد جواد ظریف به ترکمنستان، وزیر امور خارجه دوشنبه شب عشق آباد را به مقصد دهلی‌نو ترک کرد. از نگاه شما اهداف سفر وزیر امور خارجه به هندوستان چیست. چرا که در این راستا برخی تحلیل ها بر این واقعیت تاکید دارد که سفر رئیس دستگاه دیپلماسی به دهلی نو بعد از اقدام ایالات متحده آمریکا در خصوص عدم تمدید معافیت های ۸ کشور از خرید نفت ایران برای نجات، حفظ و تداوم دستاوردهای سفر سال گذشته محمد جواد ظریف به هندوستان بوده است؛ اگر چنین است، آیا در شرایط کنونی آقای ظریف می تواند برای حفظ دستاوردهای سفر پیشین اقدامی انجام دهد؟

یقینا در شرایط کنونی که تنش ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران به بیشترین حد خود رسیده، ایجاد وضعیت برای ناکارآمدی بیشتر اقتصادی تهران از جانب کاخ سفید در دستور کار است، لذا با توجه به اینکه هندوستان یکی از مهمترین مشتریان نفتی عمده ایران به شمار می‌رود، یقیناً برای تحت الشعاع قرار نگرفتن این مناسبات و نیز پیدا کردن راهکارهایی برای حفظ دستاوردهای سفر دی ماه سال گذشته و از آن طرف تداوم مناسبات نفتی و تجاری با طرف های هندی، تهران در قالب سفرهای دیپلماتیک به دنبال گفت و گو و مذاکرات با طرف دهلی نو است. لذا سفر آقای ظریف به هند با این هدف اصلی صورت گرفته است. 

با توجه به نکته شما اهداف سفر محمدجواد ظریف به هندوستان را تنها باید بر این مهم خلاصه کرد؟ 

خیر. اهداف دیگری برای این سفر وجود دارد. خوب علاوه بر مسئله پیگیری دستاوردهای سفر قبلی و نیز تداوم فروش نفت در سایه عدم تمدید معافیت های تحریمی، مسئله اقتضائات بندر چابهار، به خصوص اینکه این بندر هنوز از معافیتهای تحریمی آمریکا برخوردار است، می‌تواند از دیگر اهداف سفر آقای ظریف و گفت وگو با مقامات هندی باشد. چرا که ظرفیت و پتانسیل این بندر، هم برای تهران و هم برای دهلی‌نو بسیار حائز اهمیت است. از طرف دیگر مسئله اقدامات برجامی هفته گذشته ایران در خصوص عدم فروش آب سنگین و اورانیوم غنی شده و نیز اقدامات آتی ما و از آن طرف نقش، جایگاه و نگاه برجامی هندی‌ها هم می‌تواند از دیگر ابعاد گفت وگو و مذاکره دو طرف باشد. مضافاً اینکه مسئله امنیت خلیج فارس هم از دیگر مسائلی است که به شدت مورد علاقه هندی هاست. چون بخش عمده خرید نفتی دهلی‌نو از این آب راه مهم انجام می‌شود و وقوع هرگونه تنش، حساسیت، درگیری و تحولات در این منطقه می‌تواند برای هندی‌ها بسیار حائز اهمیت باشد. چرا که این مسئله به طور مستقیم بر اقتصاد کشور هند اثرگذار است. 

در سایه افزایش میزان تنش های ایران و ایالات متحده آمریکا، تصمیم هندوستان چه خواهد بود. در آن صورت راهبرد موازنه قوا هندی ها می تواند تداوم داشته باشد؟

به نظر می رسد که اکنون هندوستان در یک شرایط واقع بینانه به دنبال موازنه در این تنش است. به گونه‌ای که از یک طرف نمی تواند و نمی‌خواهد از خرید نفت ایران صرف نظر کند. چرا که ساختار پالایشگاهی و نیز نزدیکی مسافت از ویژگی هایی است که هندوستان را بسیار مشتاق به خرید نفت از ایران می کند. اما از آن سو به دلیل سایه سنگین مناسبات اقتصادی آمریکا، هند ناچار به دنبال آن است تا آنجایی که شرایط اجازه می دهد پیگیر سیاست و راهبرد موازنه قوا میان تهران و واشنگتن باشد. چرا که دهلی نو همواره به دنبال استفاده حداکثری از شرایط است و عدم استفاده از یکی از دو طرف ایران و آمریکا، این سیاست استفاده حداکثری از شرایط را از هندوستان می گیرد.

اگر شرایط به مرحله ای برسد که دهلی نو میان تهران و واشنگتن مجبور به انتخاب باشد، یقیناً جانب ایران را نخواهد گرفت، در آن صورت دستاوردهای سفر آقای محمد جواد ظریف در سفر پیشین به حاشیه خواهد رفت؟

همان طوری که قبلا اشاره داشتم دهلی‌نو اکنون به دنبال استفاده حداکثری از شرایط است و اگر از خیر مناسبات تجاری با ایران بگذرد بسیاری از امتیازات اقتصادی و فرصت های خود را حتی در بندر چابهار از دست خواهد داد. لذا منطقی آن است که تا جایی که امکان دارد شرایط را برای موازنه قوا پیش ببرد. از طرف دیگر دهلی نو با توجه به تجربیاتی که در دور زدن تحریم‌های سال ۱۳۹۲ با ایران داشته است سعی خواهد کرد از آن تجربه استفاده کند. در کنار آن وزن، ظرفیت و جایگاه شرکت‌ها و بانک‌های کوچک و متوسط هندی برای تداوم مناسبات تجاری با ایران هم در دستور کار قرار گرفته است. علاوه بر اینها مسئله حذف دلار از مناسبات تجاری دو طرف و استفاده از روپیه و ریال هم می تواند تا اندازه ای شرایط را تعدیل بخشد، اگرچه نمی تواند راه حل و راهکاری اساسی در تقابل با تحریم ها باشد.

اما با توجه به سیاست عربستان سعودی و امارات متحده در قبال همراهی با اقدام کاخ سفید برای عدم تمدید معافیت های نفتی می توان شرایط را برای قطع کامل مناسبات نفتی ایران و هندوستان در آینده نزدیک با بازیگری ریاض و ابوظبی متصور بود؟ 

اساسا مسئله جایگزینی کامل نفت ایران توسط عربستان و امارات برای هندوستان چندان واقعیت ندارد، چرا که از یک سو، نه ریاض و نه ابوظبی توان پر کردن تمام سهم نفت ایران را برای هندی ها، آن هم در طولانی مدت دارند. از سوی دیگر اکنون با توجه به شرایط و تحولاتی که برای عربستان و امارات اتفاق افتاده و نیز اقتضائات حساسیت برانگیزی که در خلیج فارس شکل گرفته است، برای هندی ها هم منطقی نیست که به سمت عربستان و امارات متحده عربی پیش روند. چرا که اتفاقاً خود دهلی‌نو در نگاه کلانش هیچ گاه علاقه ندارد که تمام تخم مرغ های خود را در خصوص خرید نفت در سبد یک کشور خاص بریزد تا با روی دادن تحولاتی مانند مسئله خلیج فارس و یا دیگر موارد مسئله تولید در اقتصاد داخلی هندوستان تحت الشعاع قرار گیرد.