صنعت نفت کشور باید مستقل از INSTEX عمل کند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – با رونمایی از INSTEX بسیاری امیدوار بوند که ساز و کار موعود قاره سبز بتواند در خصوص مهمترین تحریم ایران، یعنی فروش نفت کاری انجام دهد؛ اما به واقع نسبت INSTEX با تحریم فروش نفت ایران چگونه نسبتی است؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مهم، گفت وگویی را با سید محمد علی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک و مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ترتیب داده است که در ادامه می خوانید: 

از نگاه شما سیستم و تازه کار جدیدی که سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان برای حمایت از ایران در برابر تحریم های آمریکا به نام INSTEX رونمایی کرده اند، می تواند کارایی جدی در خصوص مسئله فروش نفت کشور به عنوان شاه کلید تحریم ها داشته باشد، چرا که به نظر می‌رسد این سازوکار از اساس نگاهی به مسئله فروش نفت ندارد؟

در اینجا دو نگاه وجود دارد؛ یک نگاه خوشبینانه این است که این ساز و کار در یک پروسه گام به گام بنا دارد در سایه همراهی بیشتر تهران، اقداماتی را برای فروش نفت ایران در تقابل با تحریم های آمریکا به خصوص در حوزه فروش نفت داشته باشد. اما یک سناریوی بدبینانه هم وجود دارد که به نظر می‌رسد نزدیک به واقعیت باشد و آن ناظر بر این واقعیت است که اساسا این ساز و کار INSTEX هیچ گونه برنامه ریزی برای تقابل با تحریم های آمریکا در خصوص مسئله فروش نفت ایران نداشته باشد. در این صورت به نظر نمی‌رسد که این ساز و کار بخواهد نقطه مثبتی را در صنعت نفت کشور ایجاد بکند. فعلا آن چیزی که مشخص است این است که INSTEX اکنون پول فروش نفت را به کالاهای اساسی و دارو تبدیل می کند و در عمل شرایطی را برای بسترسازی مناسب در در رابطه با فروش نفت در خود قاره سبز و دیگر کشورها ایجاد نمی‌کند. من بر این باورم که در این شرایط نمی‌توان چندان به این ساز و کار دل بست و باید به صورت تدریجی این واقعیت را بپذیریم که اروپایی ها هیچ گونه تلاش همت و نگاهی برای فروش نفت ایران نداشته و نخواهند داشت لذا باید در یک سیاست تدریجی وزارت نفت و صنعت نفت را به این مسیر سوق دهیم که مستقل از این ساز و کار عمل کنند.

اما برخی از کارشناسان من جمله حضرتعالی در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی عنوان داشتید که این ساز و کار می تواند پالس مثبتی را در این خریداران عمده نفتی ما مانند هند و چین ایجاد کند. با توضیحات قبلی شما آینده صنعت نفت کشور به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت؟  

من در مصاحبه قبلی با دیپلماسی ایرانی عنوان داشتم که اگر این ساز و کار مالی که قبلا spv نام داشت و اکنون INSTEX نام گرفته بتواند در راستای وعده ها و تعهداتی که قاره سبز بر عهده گرفته است، شرایط را برای فروش نفت ایران در تقابل با تحریم ها فراهم کند، می تواند گام مثبتی را برای ما در توسعه فروش نفت به کشورهایی مانند چین وهند ایجاد کند، اما اکنون به نظر نمی‌رسد که اروپایی ها بخواهند در سایه ساز و کار جدید از ما نفتی بخرند، در صورتی که ما قبل تر در کارنامه صنعت نفتمان فروش نفتی تا سقف ۶۰۰ هزار بشکه نفت در روز به اروپا را ثبت کرده ایم. اما چنان که بیان شد اکنون این ساز و کاری  که آلمان، فرانسه و انگلستان رونمایی کرده اند، هیچ گونه برنامه ای برای خرید نفت قاره سبز از ایران ندارد و تنها کاری که INSTEX می کند بر مسئله پول فروش نفت تاکید دارد. به عبارت دیگر چون که الآن در سایه تحریم‌های پولی و بانکی نمی توان پول فروش نفت را به ایران بازگرداند، این ساز و سعی دارد این درآمد حاصل از فروش نفت را چه در هند، چین و دیگر کشورها به صورت کالاهای اساسی و دارو به ایران تحویل دهد. لذا با این وضعیت هیچ گونه اتفاقی مثبت در مناسبات فروش نفت ما با اروپا و مشتریان عمده مشکل نخواهد گرفت. زمانی که سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان در مواضع سیاسی و دیپلماتیک خود، ایران را تشویق می‌کنند که در برجام باقی بماند و به کرّات حمایت جدی از توافق هسته داشتند، انتظار می‌رفت که برلین، پاریس و لندن نیز اقداماتی را برای خرید نفت اروپا از ایران انجام دهند یا این که شرایط را برای خرید دیگر مشتریان عمده ما شکل دهند.

در سایه نکاتی که شما عنوان داشتید آیا نمی‌توان برای فروش نفت کشور اقداماتی را انجام داد؟ 

در پاسخ به سوال قبلی شما عنوان داشتم که باید به صورت تدریجی صنعت نفت را به مسیری سوق داد که مستقل از ساز و کار و وعده‌های اروپا عمل کند. ما باید بپذیریم که اکنون شرایط ما شرایط یک کشور بحرانی است و تصمیمات و اقدامات ما نیز باید به شدت دقیق، سریع و با بیشترین بازدهی باشد. لذا به نظر من حتی با وضعیتی که شکل گرفته است باز می توانیم برای فروش نفت ایران اقداماتی را صورت دهیم. چون اگر این بستر وجود نداشت، نه مجلس و نه دولت، سقف فروش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت را در بودجه سال ۹۸ شمسی تعیین نمی‌کردند، اما در عین حال این مسئله قدری پیچیده و سخت خواهد بود.

با این اوصاف از نگاه شما نسبت سیستم جدید سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان (INSTEX) با مسئله تحریم‌های فروش نفت ایران چگونه نسبتی خواهد بود؟ 

به سوال مهمی اشاره کردید اتفاقات در سایه تعریف این سیستم INSTEX و نسبت آن با تحریم های فروش نفت می‌توان آینده صنعت نفت کشور را تا اندازه ای تبیین کرد. اگر  نسبت این سیستم با تحریم‌های فروش نفت آمریکا، نسبت تقابلی باشد، یقیناً شرایط برای توسعه صنعت نفت و افزایش فروش به کشورهای اروپایی و مشتریان عمده نفت ایران شکل خواهد گرفت. اما اگر این نسبت، نسبتی تقابلی نباشد این سیستم INSTEX خود را در سایه همان معافیت هشت کشور از خرید نفت ایران تعریف خواهد کرد، در این صورت INSTEX تا اوایل تابستان سال بعد که معافیت وزارت خزانه‌داری ادامه خواهد داشت می تواند پول فروش نفت را به داردو کالاهای اساسی بدل کند. اما اگر واشنگتن، میزان و یا تعداد معافیت ها را کاهش دهد و یا از اساس لغو کند، INSTEX نمی تواند کاری برای تامین دارد و کالاهای اساسی ما انجام دهد، چون پولی از فروش نفت عائد ما نخواهد شد.