سه کشور اروپایی با اعلام سازوکار جدید مالی چند هدف را هم زمان دنبال می کنند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس بعد از 9 ماه مذاکره و خلف وعده، سرانجام آغاز به کار "سازوکار ویژه مالی" را با نام جدید INSTEX اعلام کردند. دیپلماسی ایرانی برای بررسی ساز و کار جدید مدنظر سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان و تاثیر آن بر مناسبات ایران با قاره سبز، گفت و گویی را با عبدالرضا فرجی راد، سفیر سابق ایران در نروژ، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین الملل ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید:

بعد از نزدیک به ۹ ماه کش و قوس و خلف وعده قاره سبز برخی از رسانه‌ها عنوان داشتند که سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان ساز و کار ویژه مالی برای حمایت از ایران در برابر تحریم های آمریکا را ثبت کردند. اگرچه تا کنون اخباری درباره جزئیات و نحوه کارکرد آن مطرح نشده است، اما در نگاهی کلی ارزیابی شما از این ساز و کار با نام INSTEX چیست؟ 

در طول ۹ ماهی که قاره سبز قرار بود ساز و کار ویژه مالی خود را برای حمایت از جمهوری اسلامی ایران در برابر تحریم های ظالمانه و یک جانبه ایالات متحده آمریکا بعد از خروج ترامپ از توافق هسته ای شکل دهد تحولات متعددی با محوریت فشارها و تحریم های وزارت خزانه داری آمریکا روی داد که همین تحولات سبب شد تا این سازوکار تغییرات فراوانی داشته است. در ابتدا قرار بود که اروپایی ها یک سوئیفت یورویی جداگانه را برای مبادلات ایران در نظر داشته باشند، اما بعد از مدتی سازوکاری به نام SPV مطرح شد و اکنون نزدیک به یکی دو روز هم است که اخباری در خصوص ثبت سازوکاری به نام INSTEX مطرح شده است. اما در کل می‌توان عنوان داشت که یقیناً این ساز و کار جدید نه با سوئیفت یورویی و نه با مدل SPV شباهتی ندارد.

مهمترین تفاوت این ساز و کار با مدل قبلی چیست؟ 

مهمترین تفاوت به تعداد کشورهای حاضر در این سازوکار باز می‌گردد. چرا که سازوکار ویژه مالی که قرار بود راه اندازی شود، سازوکاری بود که از طرف اتحادیه اروپا و با حمایت ۲۸ عضوش شکل بگیرد، اما سازوکار جدیدی که مطرح شده تنها با حمایت و پشتیبانی سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان ثبت شده و بیشتر حرکتی است که با محوریت این سه بازیگر یا تروئیکای قدرت سیاسی و اقتصادی اتحادیه اروپا بوده است. یعنی سازوکار جدید از ساختار اتحادیه اروپا خارج است.

در این صورت ساز و کار جدید در سایه عدم حمایت ۲۵ عضو دیگر اتحادیه اروپا می تواند به حیات خود ادامه دهد؟

یقیناً شرایط برای ادامه کار در سایه این ساز و کار جدید مالی وجود دارد. چون سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان قطب های اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک اتحادیه اروپا هستند. این سه کشور یقیناً، هم می توانند در گام های بعدی این ساز و کار را به دیگر کشورهای اروپایی تسری دهند و هم می توانند دیگر کشورهای جهان به خصوص چین و روسیه را هم با همین ساز و کار به انجام معامله با ایران تشویق کنند. اکنون به واسطه فشار های آمریکا شرایط قدری سخت جلو می رود، اما با توقف کامل روبه رو نیست و با سرعتی هر چند کم مسائل در حال پیگیری است.

در سایه نکاتی که شما به آن اشاره داشتید و نیز اقدام به ثبت این سازوکار شرایط دوپارگی در قاره سبز میان اروپای جدید و اروپای قدیم به کجا خواهد کشید؟ 

چنان که اشاره داتشید اکنون قاره سبز در حمایت از جمهوری اسلامی ایران دوپاره شده است. چرا که آمریکا با استفاده از ضعف های اقتصادی و سیاسی کشورهای بلوک شرق در قاره سبز توانسته است نفوذ جدی را برای تقابل با اقدامات اروپای غربی یا اروپای پیر داشته باشد. همین کنفرانس ضدایرانی ورشو شرایط و سیاست‌های اتحادیه اروپا را در حمایت از ایران به هم ریخت. لذا به نظر می رسد که همچنان این دو پارگی وجود داشته باشد، کما این که یکی از دلایل به تعویق افتادن ثبت این ساز و کار، اختلافات درون اروپایی در حمایت از ایران بوده است.

اما چرا تروئیکای لندن، پاریس و برلین در این شرایط دست به ثبت این ساز و کار ویژه مالی زده اند. آیا سفر آقای سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در این راستا ارزیابی می‌شود؟

خیر، سفر آقای عراقچی بیشتر برای تقویت مناسبات ایران با کشورهای اروپای شرقی بوده است و سفری به انگلستان، آلمان و فرانسه نداشته است. پیشتر هم گفتم به نظر می‌رسد که در سایه فشارهای جمهوری اسلامی ایران برای راه‌اندازی سریع تر این ساز و کار ویژه مالی و نیز نزدیک شدن به کنفرانس ضدایرانی ورشوی لهستان، سه کشور اروپایی برای این که این نشست تحریکی در ایران برای انجام اقدامی که در تقابل با آن نداشته باشد، ساز و کار ویژه را خود را بعد از 9 ماه راه اندازی کرده تا بتواند تعدیلی در مواضع تهران شکل دهد. لذا به نظر من سازوکار جدیدی که راه اندازی شده در گام اول قرار است برای تامین مواد اولیه، کالاهای اساسی و نیز دارو استفاده شود. اگر در مراحل بعدی مسئله فروش نفت ایران از طریق این سازوکار تامین شود و نیز بتوان آن را به کشورهای دیگر تسری داد، می‌توان عنوان داشت که قاره سبز و سه کشور اروپایی حاضر در توافق هسته ای توانسته اند تا حدودی به تعهدات مدنظر خود عمل کنند. 

در سایه نکاتی که شما به آن اشاره داشتید سه کشور اروپایی آلمان، انگلستان و فرانسه نوعی رفتار دوگانه را هم در پیش گرفته اند. در روزهای اخیر لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه مواضعی در خصوص توان موشکی ایران و احتمال تحریم تهران مطرح کرده است. مضافا جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلستان نیز از حضور در کنفرانس ورشو خبر داد ه است، ولی از آن سو این سه کشور برنامه جدی برای ثبت و راه اندازی این سازوکار ویژه مالی دارد. ارزیابی شما در خصوص چیست؟

اتفاقا این سوال مهم شما ناظر به گام های بعدی همین ساز و کار ویژه مالی است. من در پاسخ به سوال پیشین شما عنوان داشتم که در گام اول این سازوکار برای تامین دارو، مواد و کالاهای اساسی مورد استفاده قرار می گیرد. اما برای مسئله فروش نفت و نیز مسائل پولی و بانکی به نظر می رسد که قاره سبز و سه کشور اروپایی راه اندازی آن را در گام های بعدی منوط به امتیازگیری از تهران در خصوص دیگر مسائلی مانند توان موشکی و دفاعی و نیز دیپلماسی منطقه‌ای ایران کرده است. یعنی فرانسه به دنبال این مواضع اخیر وزیر امور خارجه اش خواهان انجام مذاکره و نشست با تهران بر سر مسائل دفاعی است تا بتواند مستقل از ایالات متحده آمریکا شرایطی را شکل دهد که منجر به امتیاز گیری از ایران شود. اما در مجموع باید عنوان داشت که به نظر نمی‌رسد این ساز و کار چندان مسئله گسترده و اساسی باشد، ولی سه کشور اروپایی می‌خواهند از این سازوکار نهایت بهره برداری را در چند بعد داشته باشند؛ اول این که این سه کشور با راه اندازی سازوکار خود را متعهد به آن چیزی می‌داند که در برجام و توافق هسته ای مطرح کرده است تا بتواند شرایط را برای تداوم مناسبات با ایران، ذیل برجام ادامه دهد. از آن سو می خواهد تروئیکای اروپایی می خواهند استقلال خود را از سیاست های کاخ سفید نشان دهند. همزمان با آن این سه کشور می خواهند این مسئله را عنوان کنند که این سازوکار مالی آن تعهد گسترده و حمایت جدی از جمهوری اسلامی ایران در برابر تحریم های آمریکا نیست تا بتوانند گسل شکل گرفته میان قاره سبز با واشنگتن را ترمیم کنند.