برهم صالح؛ جایگزین طالبانی در عراق و نقشه راه منطقه ای

نویسنده: علی حیدری، کارشناس مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: برهم احمد صالح، سیاستمدار کُرد عراقی که مدتی پیش به عنوان رئیس جمهوری این کشور برگزیده شد به تدریج در حال نشان دادن ویژگی ها و توانمندی های خود برای افزایش ثبات در عراق و نیز افزایش نقش منطقه ای این کشور است.
این سیاستمدار 58 ساله برای کسب چنین جایگاهی، راهی طولانی را پیموده و مسئولیتهای زیادی بر عهده داشته است.

نخست وزیر سابق منطقه کردستان عراق از سال 2001 تا 2004، معاون نخست وزیر در دولت ایاد علاوی در سال 2004 و معاون نخست وزیر در دولت نخست نوری المالکی طی سال‌های 2006 تا 2009 با بازی های سیاسی در عراق آشنایی دارد و چیدمان قدرت در دوره بعد از صدام را به خوبی می شناسد.

وی همچنین تحولات منطقه ای را به دقت رصد کرده و شرایط آن را با سفرهایی که دنبال می کند سنجیده است.

فعالیتها و اقدامات برهم صالح را در دو بعد داخلی و منطقه ای می توان تقسیم بندی کرد و به آنها پرداخت.

روابط داخلی: شناخت همه طرفهای عراقی و مسئولیتهای بزرگ در گذشته

صالح در بعد داخلی از همان ابتدا و در رقابت با رقیب خود از حزب پارتی یعنی فواد حسین که نماینده مسعود بارزانی بود نشان داد که برای این پست کوتاه نیامده و حاضر نیست میدان را خالی کند. حتی اگر سفیر آمریکا در عراق و نیز نماینده ویژه رئیس جمهوری این کشور از وی بخواهند به نفع رقیب کنار رود.

شاید همین قاطعیت بود که طرف آمریکایی را مجبور کرد بعد از پیروزی درانتخابات به منزل وی برود و به نوعی از او دلجویی کند و همکاری با رئیس جمهوری جدید عراق را خواستار شود.

اگرچه این ماجرا به مذاق مسعود بارزانی خوش نیامده و بعد از سالها، زمانی را برای سفر به بغداد انتخاب کرد که ناچار نباشد با صالح دیدار کند. دیداری که البته دیر یا زود انجام خواهد گرفت.

برهم صالح بر خلاف رقیب خود، هم از نظر سابقه مدیریتی وضعیت مطلوبی دارد و هم از نظر ارتباط با سایر گروهها و جریانات سیاسی در عراق اوضاع بهتری دارد و می تواند از این مزیت در چالشهای پیش رو و آینده عراق حداکثر بهره برداری را داشته باشد.

برهم صالح با آداب و رسوم عراقی‌ها در مناطق مختلف به‌سبب آنکه پدرش عهده‌دار مسئولیت قضاوت در بسیاری از استان‌های عراق از جمله در مرکز و جنوب بوده، به‌خوبی آشناست. همین امر باعث می شود تا علاوه بر دولتمردان و سیاسیون عراقی با مردم این کشور نیز ارتباط خوب و موثری داشته باشد، هر چند از قومیت کرد باشد.

صالح هیچگاه کردستان عراق را از کشور جدا ندانسته و سرنوشت همه مردم عراق را در کمک به یکدیگر دانسته است.

رئیس جمهوری منتخب عراق مدتی پیش در گفت وگو با یکی از شبکه های اقلیم گفته بود: کردها روابط تاریخی و ائتلاف‌هایی با شیعیان و حتی اهل‌سنت دارند، ما روابط تاریخی با مرجعیت نجف داریم و نباید فراموش کنیم که این ائتلاف‌ها عامل سرنگونی رژیم سابق و برچیدن رژیم صدام بود. کردها در مقابل شرایط و بحران‌های امنیتی و اقتصادی امروز عراق دست‌بسته نیستند و تمام کمک‌های لازم را به 500 هزار آواره که از مناطق موصل، فلوجه و مناطق دیگر به اقلیم کردستان به‌سبب شرایط به‌وجودآمده پناه آورده‌اند، ارائه کرده‌اند.

رهبر سابق حزب دمکراسی و عدالت که بواسطه اختلافات داخلی با اتحادیه میهنی از این حزب جدا شده بود و حزبی جدید پایه گذاری کرد، با دعوت مجدد از سوی اتحادیه میهنی به حزب و حمایت احزاب دیگر از وی توانست به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری معرفی شود که این موضوع نشانگر جایگاه و پایگاه وی در اقلیم کردستان است، هر چند حزب دموکرات و مسعود بارزانی با این انتخاب موافق نبودند.

امروز نیز که کشور به بحران تکمیل کابینه برخورده، نقش برهم صالح می تواند در راستای حل و فصل مسائل عراق که بیش از آنکه با قانون اساسی حل و فصل شود بر مبنای ریش سفیدی مرتفع می شود، بسیار پررنگ بوده و هر روزه شاهد دیدارهای مختلف وی با سران دیگر قوا و رهبران جریانات و احزاب سیاسی هستیم که راهگشا خواهد بود.

روابط خارجی: کاریزما و دکترین خاص منطقه ای

رئیس جمهور عراق در بعد خارجی نیز به واسطه همان سوابق مطرح شده، فردی شناخته شده و مورد احترام است.

شخصیت کاریزما و سخنوری شیوای برهم صالح و نیز تسلط به زبانهای عربی، انگلیسی و فارسی، علاوه بر زبان مادری کردی، باعث شده تا در سفرهای منطقه ای بتواند بسیار فراتر از سلف خود یعنی فواد معصوم عمل کرده و فعالیت داشته باشد.

برهم صالح در سفر منطقه ای خود به ایران دست به ابتکاری فراملی زد و از ایده خود درباره سازوکار نظام جدید منطقه ای خود رونمایی کرد.

وی در تهران گفت که در راستای منافع ملت های منطقه باید یک نظام جدید منطقه ای تعریف شود که ایران می تواند در آن نقش مهمی داشته باشد. این نظام منطقه ای به دلیل شرایط جغرافیایی و سیاسی عراق با محوریت این کشور خواهد بود. 

مسئله نظام منطقه ای که صالح از او سخن گفته، موضوع تازه ای نیست بلکه او پیشتر در سال 2009 زمانی که سمت معاون نخست وزیری عراق را داشت آن را مطرح کرده بود.

این نظام منطقه ای کشورهای ایران، عراق، شورای همکاری خلیج فارس، اردن، سوریه، ترکیه به علاوه پنج کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل را در بر می گیرد و با مرکزیت عراق خواهد بود. 

این ائتلاف نشست های دوره ای در عراق و دیگر کشورهای عضو برگزار خواهد کرد و در آن مسائل مربوط به حوزه امنیت منطقه، چارچوب های همکاری و هم افزایی اقتصادی بین کشورهای منطقه به بحث و تبادل نظر گذاشته خواهد شد.

این طرح همچنین این هدف را دنبال می کند که عراق پس از پشت سر گذاشتن سالهایی که در نظام سابق این کشور صحنه درگیری های منطقه ای و بین المللی بود، در دوره جدید به میدانی برای تفاهم، گفت وگو و همسویی منافع بنیادین کشورهای عربی و اسلامی و بین المللی تبدیل شود.

صالح علاوه بر این به دنبال گسترش روابط عراق با همسایگان بر مبنای سیاست موازنه گرایی و توازن منطقه ای است. کشورهایی که در حال حاضر به دلیل شرایط منطقه ای به دنبال ائتلاف بندی و محوربندی های منطقه ای هستند تلاش دارند هر کشوری به خصوص کشورهای قدرتمند و با سابقه را در محور خود جای دهند تا بر رقیب چیره شوند.

در این بین عراق تلاش دارد ضمن دور ماندن از این محور بندی ها، مانع تشدید گسل ها بین طرفین شده و یک ائتلاف منطقه ای را رقم بزند. این موضوع که علاوه بر رئیس جمهوری عراق از سوی سایر مقامات سیاسی این کشور نیز دنبال می شود، می تواند جایگاه عراق را در منطقه ارتقا بخشد و رئیس جمهوری عراق نقش به سزایی در این امر خواهد داشت.

سفر صالح به کشورهای قطب ائتلافهای منطقه ای یعنی ایران و عربستان نشانگر آن است که وی علاوه بر تلاش برای ارتقای جایگاه عراق، به دنبال ایجاد نزدیکی طرفین به یکدیگر است؛ هر چند به صورت رسمی شاهد اظهار نظری در این باره نبوده ایم.

قدم در راه فرمانده

زمانی که برهم صالح به ریاست جمهوری رسید، برخی تصور می کردند ممکن است دوباره شخصیتی مانند جلال طالبانی بر مسند ریاست جمهوری عراق تکیه بزند که می تواند در مواقع بحرانی و حساس میانجیگر اختلافات بین اربیل و بغداد و نیز احزاب و جریانات مختلف سیاسی باشد.

با گذشت چند ماه از انتخاب وی شاید بتوان گفت صالح می تواند همان نقش فرمانده سابق خود در حزب را در عراق دنبال کند اما فراتر از آن باید گفت که در ماه ها و سال های آینده باید منتظر نقش آفرینی بیشتر وی در فضای منطقه ای و بین المللی برای عراق باشیم که می تواند جایگاه این کشور را نیز ارتقا دهد.