بازی ترکیه و ایران در پرونده سوریه

دیپلماسی ایرانی: معادلات و تحولاتی چون نزدیک شدن  به تاریخ بازگشت تحریم ها و هیاهوی ناشی از قتل خاشقجی سبب شد افکار عمومی مردم ایران کمتر به برخی تحولات توجه کنند. در حالی که ترکیه مرکز رسانه ای اخبار مربوط به قتل خاشقجی بوده و توانسته است به خوبی از آن در جهت تامین منافع خود سود جوید. در این کشور همسایه دو تحول عمده دیگر صورت گرفت که یکی برگزاری اجلاس چهار جانبه سوریه با شرکت روسیه، فرانسه، آلمان و ترکیه و دیگری افتتاح فرودگاه استانبول که بزگترین فرودگاه جهان است. قبل از ورود به هر تحلیلی مجموعه این تحولات نشان از ظهور دولتی مقتدر و کارآمد در ترکیه دارد که اذعان به آن باید عامل تعمق چند وجهی در سیاست گذاری و سیاست ورزی ایران باشد.

مذاکرات صلح آستانه روندی بود که به ابتکار مسکو با مشارکت ترکیه و همراهی ایران شکل گرفت. نحوه شکل گیری مذاکرات آستانه خود بیانگر جایگاه تعریف شده تهران در این روند بود. موفقیت اردوغان در پی ملاقات با پوتین آن هم پس از اجلاس تهران در توقف عملیات ادلب شکستی برای تهران و پیروزی برای ترکیه در پرونده سوریه بود. این روند با عدم دعوت از تهران در اجلاس چهارجانبه استانبول در خصوص سوریه کامل شد.
شاید سیاست ما در سوریه بدون آنکه خود معترف به آن شویم، تغییر کرده است. شاید هم تغییرمان داده اند و اعتراف به تن دادن بالاجبار به تغییر تلخ باشد. آنچه مشخص است ما در سوریه شدیدا در سایه روسیه تعریف شده و حرکت می کنیم و این برای ایرانی که هزینه های سنگین بابت حضور در سوریه داده یک تراژدی است. این سخن به معنای تائید سیاست های بکار گرفته شده در خصوص سوریه از جانب تهران نیست بلکه برای اشاره به داده ها و خروجی حاصله از هزینه هاست. در حالی که آنکارا میگ روسی را ساقط کرده و تهران با تابوشکنی و... پایگاه نوژه را در اختیار مسکو قرار داد امروز باید پرسید ما در کجای تحولات سوریه قرار داشته و ترکیه در کجای آن قرار دارد. فارغ از آن، قیاس روابط مسکو با تهران و آنکارا نیز خود به تحلیلی فراتر از موضوع  نوشتار نیاز دارد. کسانی که اعتقاد دارند ترکیه در سوریه شکست خورده و ایران پیروز شده، امروز شاید بتوانند با نگاه بازتری تحولات میدانی سوریه را درک کنند. ترکیه در سیاست سلبی خود و در قیاس با گذشته ای که ایران در همه سوریه حضور داشت، نه تنها شکست نخورده بلکه در برخی از بخش ها و با تغییر معادلات، دمشق را از عامل تهدید رژیم صهیونیستی و جبهه مقدم مقاومت خارج کرده و به رژیمی که به بقا، آن هم در حومه دمشق و ... می اندیشد تبدیل کرده است. توجه داشته باشیم و در خود این آمادگی را ایجاد کنیم که آخر پیشنهاد راه حل سیاسی و قانون اساسی مد نظر برای سوریه نیز تن دادن به حکومت اکثریت اهل تسنن دارای کینه از ایران خواهد بود، هر چند که تعریفی نیز برای اقلیت علوی پیش بینی شود.

آرمان ها و آرزوها جایی در صحنه سیاست ندارند. رسیدن به اهداف استراتژیک و سیاست گذاری کشورها نه بر اساس خواسته ها بلکه بر اساس ظرفیت ها قابل تحقق هستند. ترکیه در ظرفیت یک قدرت منطقه ای با رعایت نرم ها و قواعد بازی، نه با نظام بین المللی و نه با بازیگران عمده آن، دچار چالش و اختلاف جدی است. در حال حاضر ترکیه با تمامی طرف های ذینفع خارجی بحران سوریه دارای ارتباطات نزدیک بوده و توانسته است سیاست ها و اهداف خود را کم و بیش در خصوص سوریه تعقیب و اجرایی کند. ترکیه یک هفته پس از برگزاری اجلاس چهارجانبه سوریه در استانبول، با امریکا در یکی از مهمترین موضوعات مورد اختلافی به یک توافق نسبی رسیده و در منبج، نظامیان ترک و امریکایی شروع به گشت زنی مشترک کرده اند. البته در روند اجرا و برخی مسائل خصوصا حال و آینده کردهای سوری و وضعیت شرق فرات، اختلاف نظر میان آنکارا و واشنگتن وجود دارد. اما اینکه ترکیه توانسته است در پرونده سوریه نوعی توازن در روابط  خود با مسکو و واشنگتن در جهت تامین منافع خود برقرار کند، موفقیتی بزرگ برای دیپلماسی این کشور است. ما به عنوان ایران هزینه تنهایی و سیاست های صفر و صد خود را می دهیم. باور نداشته و قبول نمی کنیم که صحنه سیاست، عرصه بازی صفر و صد نیست. نمی پذیریم تن دادن به نگاه صفر و صد، ورود و پذیرش بازی برد و باختی است که  نقطه تعیین کننده آن، نه آرزو بلکه ظرفیت کشور است.

بدانیم دشمنی ترک ها با امریکائیها و خصوصا با روس ها اگر بیشتر از ایرانیان نباشد، کمتر از آنان نیست، اما راهنمای عمل ترک ها نه احساس بلکه خرد و عقل منافع محور متکی بر ظرفیت است.

نکته آن که ترکیه در بهترین و مثبت ترین شرایط حاکم بر روابط تهران و آنکارا، به ایران به عنوان یک رقیب می نگرد لذا اینکه انتظار داشته باشیم ترکیه برای ما در عرصه بین المللی و منطقه ای عرصه ای برای حضور فراهم کند، خوش خیالی است. ترکیه   مایل به حضور ایران در همکاری های چند جانبه منطقه ای نیست و همکاری هایی از قبیل دی هشت، اکو و.... تحلیل خاص خود را دارد. در این میان کیست که نداند که بخش مهمی از بحران سوریه حاصل جنگ نیابتی آنکارا با تهران بوده است. لذا درک عدم حضور ایران در اجلاس استانبول از زاویه ترکیه روشن است اما پرداختن به چرایی رفتار روسیه در عدم دعوت از ایران شاید بتواند نقطه اصلاح برخی از سیاست ها باشد. 

سخن پایانی آنکه جهان نایستاده تا ما به آن برسیم. جهان رو به تغییر بوده و خواهد بود. تحولات و تبعات آن همه را تغییر داده و می دهد. ترکیه و ایران در چهار دهه پیش کجای توسعه بودند و امروز کجا هستند. ترکیه تغییر کرده است. سوریه نیز به تغییر تن خواهد داد. عراق علایم تغییر را روشن بیان کرده است. لبنان نیز فرداها تغییر خواهد کرد. سمت و سوی این تغییرات با خود را درک کنیم. توجه داشته باشیم که اگر تغییر نکنیم، تغییرمان خواهند داد. پس بهتر است با درک ظرفیت ها به گونه ای تغییر را مدیریت کنیم که بتوانیم منافع حداکثری برای ایران تامین کنیم. دولت مداری در خاورمیانه در بخش مهمی مدیون دیوانسالاری ایرانیست. در تاریخ و فرهنگ برآمده از تدبیر ایرانی بیش از جنگ، صلح به ایران خدمت کرده است. ما خوب می جنگیم اما خوب صلح نمی کنیم. باید یاد بگیریم و یا .....