دادگاه لاهه در پی تشریح حق، آمریکا به دنبال تحمیل قدرت

دیپلماسی ایرانی: سرانجام روز چهارشنبه 11 مهر دادگاه لاهه حکم موقتی را به سود ایران در طرح دعوایش علیه امریکا به دلیل تحریم های ظالمانه یک جانبه صادر کرد. بر اساس این حکم دادگاه لاهه ادعای امریکا برای عدم برخورداری از صلاحیتش در داوری میان ایران و امریکا را رد و اعلام کرد که صلاحیت رسیدگی به این دعوا را دارد. همچنین مقرر داشت که دولت امریکا باید تا زمان اعلام حکم نهایی تحریم های مرتبط با ایران در زمینه های دارویی، غذایی، محیط زیست، حمل و نقل هوایی و تامین قطعات هواپیماهای مسافربری را لغو کند. دادگاه همچنین اعمال تحریم های امریکا علیه ایران را اقدامی دانست که جان شهروندان ایرانی را تهدید می کند. دادگاه همچنین اعلام کرد که دو طرف قبل از ارائه دعوای خود به دادگاه لاهه به اندازه کافی از دیپلماسی برای حل اختلافاتشان استفاده نکرده اند و از دو طرف خواست تا زمان اعلام رای نهایی دادگاه از تشدید تنش ها علیه یکدیگر بپرهیزند. به موجب این حکم امریکا باید تحریم های یک جانبه علیه ایران در 13 آبان سال جاری را لغو کند که شامل تحریم های نفتی نیز می شود. مبنای دعوای ارائه شده از سوی ایران بر اساس پیمان مودتی است که ایران و امریکا در سال 1334 (1955) یعنی دو سال بعد از کودتای محمد مصدق توسط امریکایی ها منعقد کردند. دیوان لاهه عهدنامه مودت را کماکان معتبر و حاکم دانسته و اعلام داشته است که این می تواند یک زمینه دیپلماتیک مناسب برای بازگشت دو طرف به روح عهدنامه مذکور و برقراری دوستی دائمی میان آنان باشد. 

رای دادگاه لاهه الزام آور است و از لحاظ حقوقی دولت امریکا باید فورا آن را اجرا کند اما چون دادگاه لاهه ابزاری برای اجرای حکم خود ندارد، دولت امریکا می تواند به این رای عمل نکند که در این صورت کاری خلاف قوانین بین المللی مرتکب شده و رسما رای یک دادگاه عالی بین المللی را که خودش نیز عضو آن است، نادیده گرفته است. با این وجود امریکا در نهایت مجبور است رای دادگاه را بپذیرد و اجرا کند. در عین حال امریکا نمی تواند از عواقب حقوقی بعدی در صورت تخلف از این دستور مصون بماند. 

بعد از صدور رای امریکایی ها اعلام کردند که برای رای دادگاه ارزشی قائل نیستند و به آن عمل نمی کنند. اظهار نظری که بیش از آن که جنبه حقوقی داشته باشد واکنشی از روی خشم و عصبانیت است. چرا که اگر امریکایی ها برای دادگاه اهمیتی قائل نبودند، زبده ترین حقوقدانان خود را در قالب هیئتی عالی رتبه روانه لاهه نمی کردند. همچنین نهایت تلاش خود را به کار نمی بردند که رای ای علیهشان صادر نشود. در اهمیت این دادگاه برای امریکایی ها همین بس که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا که برای هر چیز کوچک و بزرگی اظهار نظر می کند و هر چیزی درباره هر مساله ای که به ذهنش می رسد را فورا توئیت می کند، این بار هیچ اظهار نظری نکرد. این نشان می دهد که مشاورانش به او توصیه اکید کرده بودند که از هر گونه اظهارنظری درباره دادگاه خودداری کند مبادا که در روند بررسی دعوا به ضرر امریکا تمام شود. علاوه بر آن شاهد بودیم که جان بولتون، مشاور عالی امنیت ملی امریکا علیه دادگاه موضع گیری تندی کرد و هشدار داد در صورتی که رای ای علیه امریکا صادر شود واشنگتن قضات دادگاه را مورد تحریم قرار خواهد داد و حتی ممکن است مانع از ورود آنها به خاک امریکا شود. تمامی این اقدامات نشان می دهد که این دادگاه تا چه اندازه برای امریکایی ها مهم بوده است. حتی اگر امریکایی ها نخواهند به رای دادگاه تمکین کنند، صِرف صدور رای ای علیه آنها، آن هم در خصوص تحریم ها که فکر می کنند به حق و مطابق با سیاست های جهانی شان اقدام به اعمال آن کرده اند، شکستی برای آنها محسوب می شود. می توان گفت این رای به اعتبار امریکا و دیپلماسی آن ضربه ای قابل توجه وارد کرده و حقانیت رفتارهای امریکا را رسما زیر سوال است.

ساعاتی پس از اعلام رای دادگاه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه امریکا در کنفرانسی مطبوعاتی شرکت کرد و به طور یک جانبه از پیمان مودت با ایران خارج شد. این که امریکا بعد از 63 سال و 40 سال بعد از قطع رابطه با ایران و داشتن تعاملاتی خصمانه با ایران اقدام به خروج از پیمان مودت می کند، خود جای سوال دارد. امریکایی ها حتما منفعتی را دنبال می کردند که در طول این مدت اقدام به خروج از این پیمان نکرده بودند و حالا که می بینند در کارزار تاخت و تازشان علیه ایران، تهران با استفاده از این پیمان ضربه سهمگینی بر آنها وارد کرده و توانسته به واسطه آن جامعه جهانی را با خود همراه کند، الآن تصمیم به خروج از آن گرفته اند. تصمیمی که کاملا روشن است از روی عصبانیت و خشم گرفته شده است. اما خروج امریکا تغییری در روند قضایی نمی کند. ادعای ایران همچنان مورد اعتبار باقی می ماند و به موجب قانون بین المللی ایران تا یک سال همچنان می تواند در زمینه موضوعات مختلف علیه امریکا اقامه دعوا کند.

رای دادگاه لاهه موفقیتی دیگر برای دیپلماسی ایران محسوب می شود. شگفت آن که رای دادگاه با نظر یکسان تمامی قضات حتی قاضی امریکای به سود ایران صادر شده است. این موفقیت کمی نیست که به راحتی آن را نادیده بگیریم. حالا ایران برگه حقوقی کاملا قانونی برای گسترش تعاملات خود با دنیا در اختیار دارد و می تواند با قدرت بیشتری به حملات مختلف امریکا پاسخ دهد. 

حرکت ایران به سمت دادگاه لاهه اقدامی بسیار مناسب و عاقلانه در مناسبات سیاسی جهان بوده که سبب شده است توجه جامعه جهانی به این نقطه از جهان معطوف شود و رایی را به حق در دفاع از آن صادر کند. این مساله می تواند زمینه را برای یک سری اقدامات ثانویه دیپلماتیک و حقوقی برای دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز فراهم کند.