یک تیر و دو نشان ترامپ در بصره

نویسنده: طلا تسلیمی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: با نزدیک شدن 5 نوامبر و زمان اعمال مجدد دور دوم تحریم های آمریکا علیه ایران، تنش ها بین دو کشور در حال افزایش است. رهبران دو کشور در سخنرانی خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد به طور غیرمستقیم تهدیدها و اتهاماتی را علیه یکدیگر مطرح کردند و حالا هم وزارت امور خارجه آمریکا با متهم کردن ایران به دست داشتن در حملاتی علیه مواضع ایالات متحده در عراق، دستور تعطیلی و تخلیه کنسولگری در شهر بصره را صادر کرده است. اما به نظر می رسد آمریکا برای تعطیلی کنسولگری بصره انگیزه های بیشتری نسبت به حفظ امنیت نیروهای خود در عراق داشته است.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، ضمن متهم کردن نیروهای تحت حمایت ایران به چندین مورد حمله مستقیم علیه مواضع آمریکایی در عراق، مستقیما ایران را به تلافی تهدید کرد و گفت: «ایران باید بداند که ایالات متحده به هرگونه حمله این چنینی متناسب و قاطعانه واکنش نشان خواهد داد.»

پیشتر شبکه تلویزیونی سی ‌ان‌ ان به نقل از سه منبع در وزارت دفاع آمریکا خبر داده بود که ارزیابی ‌های اطلاعاتی این نهاد حاکی از آن است که شبه ‌نظامیان وابسته به ایران درصدد انجام حملاتی علیه نیروها یا منافع آمریکا هستند. این مقامات گفته بودند که ظن آنها عمدتا متوجه شبه ‌نظامیان مستقر در سوریه و چند ناحیه دیگر در خاورمیانه است.

کنسولگری آمریکا در بصره، دومین شهر بزرگ عراق، در سال ۲۰۱۱ آغاز به کار کرد و یکی از سه مرکز اصلی آمریکا در این کشور به شمار می‌رود. به نوشته نیویورک تایمز، تصمیم به تعطیلی این کنسولگری در میانه چندین تحول جداگانه صورت گرفت است. اول، دولت ترامپ کمپین جدیدی را با هدف تمرکز بر فعالیت های نظامی ایران در منطقه آغاز کرده است. دوم، بصره در ماه های آگوست و سپتامبر تظاهرات خشونت آمیز ساکنان منطقه را شاهد بود که با حمله به کنسولگری ایران همراه شد و برخی از سیاستمداران عراقی مقامات آمریکایی را عامل پشت پرده در تظاهرات دانستند. سوم، وزارت امور خارجه در بیش از یک سال گذشته درگیر مناظرات داخلی بر سر مساله تعطیلی کنسولگری بصره در راستای کاهش هزینه ها بوده است.

بصره واقع در جنوب عراق منطقه ای نفت خیز با جمعیت عمدتا شیعه است و برخی از احزاب سیاسی اصلی شیعه در این منطقه تحت حمایت ایران هستند. در ماه های آگوست و سپتامبر هزاران نفر از ساکنان بصره با درخواست دسترسی به خدمات عمومی همچون برق و آب آشامیدنی در خیابان ها تجمع کردند. اما تظاهرکنندگان همچنین به نفوذ ایران در بصره اعتراض داشتند و برخی به کنسولگری ایران در بصره حمله کردند و آنجا را به آتش کشیدند. کنسولگری آمریکا در نزدیکی فرودگاه بصره و به دور از آشفتگی ها در مرکز شهر قرار دارد. روز 8 سپتامبر این کنسولگری هدف حمله قرار گرفت و چهار روز بعد کاخ سفید شبه نظامیان تحت حمایت ایران را مسئول آن دانست. اما این حمله با حملات متداول در نزدیکی سفارت آمریکا در بغداد تفاوت چندانی نداشت و ایالات متحده تاکنون درصدد تعطیلی آن به دلیل مشلات امنیتی برنیامده است. اما دولت ترامپ می خواهد بر فعالیت های نظامی ایران را در خاورمیانه تاکید کند و این اقدام بخشی از کمپین توجیه تصمیم رئیس جمهوری به خارج کردن ایالات متحده از توافق هسته ای ایران در ماه مه است. اتحادیه اروپا، چین و روسیه تعهد به توافقنامه را خواستار شده و وعده داده اند با ایران در جهت خنثی سازی عواقب تحریم های آمریکا همکاری خواهند کرد. اما احتمالا مهم ترین مساله در رابطه با تعطیلی کنسولگری بصره به بهانه ایران، مناظرات داخلی وزارت امور خارجه در بیش از یک سال گذشته است. این کنسولگری سالانه حدود 200 میلیون دلار برای آمریکا هزینه دارد و برخی حتی رقم هزینه های آن را 350 میلیون دلار برآورد کرده اند. یک مقام پیشین وزارت امور خارجه آمریکا گفت رکس تیلرسون، پیش از آنکه دولت ترامپ را ترک کند، کاهش بودجه ادارات وابسته به وزارت امور خارجه را خواستار شده و در همین راستا، اداره امور شرق نزدیک تعطیلی کنسولگری بصره را مورد بررسی قرار داده بود.

اکنون به نظر می رسد وزارت امور خارجه آمریکا برای تصمیمی که احتمالا با دلایل داخلی گرفته شده، ایران را مقصر خوانده و به تلافی تهدید کرده است. پومپئو در نشست با وزرای امور خارجه در نیویورک در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «باتوجه به تهدیدهای خاص و فزاینده و باتوجه به حمله به نیروهای ما در مواضعمان در عراق، تصمیم به جا به جایی موقت نیروهایمان در این کشور گرفته ام.» به نوشته واشنگتن پست، مقامات ایالات متحده سراسر هفته گذشته را به هشدارها و تهدیدها علیه ایران گذراندند. جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا هم تهدید کرد اگر ایران به تقابل با ایالات متحده و متحدانش اقدام بپردازد، بهای سنگینی خواهد پرداخت. این در حالی است که در عراق، نمایندگان ایران و ایالات متحده چند وقت گذشته را به رقابت برای به قدرت رساندن متحدان خود در سمت های کلیدی ریاست مجلس، رئیس جمهوری و نخست وزیر، گذرانده اند.

اگرچه بسیاری از سیاستمداران عراقی از این رقابت سنگین تهران و واشنگتن آزرده شدند و راضی به مداخله کشوری خارجی در امور داخلی شان نبودند، اما در نهایت به نظر می رسد ایران پیروز میدان بوده است و اکنون تحولات مرتبط با کنسولگری بصره می تواند به نوعی تلاش آمریکا برای جبران مافات را نشان دهد.