آیا اردوغان می تواند در برابر ترامپ به سود ایران بایستد؟

بهاره سلطان پور، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: تنشی که امروزه در سطح روابط ترکیه و ایالت متحده به وجود آمده است در برگیرنده ی چند موضوع است که در این گزارش به آن اشاره می کنیم.

1-اولین دلیلی که باعث این تنش ها شده است ، اختلاف نظر این دو کشور درباره سوریه  است. ترکیه می خواهد حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) که مورد حمایت آمریکا  است از شمال سوریه خارج شود چون بودن نیروهای آن را برای ترکیه خطر آفرین می داند.

خندر سنایدر، تحلیلگر مسائل سیاسی و اقتصادی خاورمیانه تحلیلگر انستیتو ژئوپلتیکال فیوچر یکی از اختلافات موجود میان ترکیه و آمریکا را اختلاف بر سر کردهای سوریه عنوان کرده که در زمان کنونی تاثیر منفی زیادی روی ارتباطات دو کشور گذاشته است.

وی معتقد است با وجود اختلاف این دو کشور در مورد کردهای سوریه که ترکیه آنها را خطری برای یکپارچگی این کشور می داند، این اختلاف نمی تواند باعث شود که این دو کشور از یکدیگر دست بکشند.

به باور این کارشناس حوزه خاورمیانه، آمریکا و ترکیه دارای منافع مشترکی در خاورمیانه هستند و این مسئله نیاز این دو به یکدیگر را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

سنایدر می گوید آمریکا در منطقه به یک متحد غیر عرب برای پیش برد سیاست هایش نیاز دارد.

محمدعلی دستمالی، کارشناس مسائل ترکیه در گفت و گو با الوقت درباره موضع ترکیه و سوریه معتقد است  که؛ تفاوت دیدگاه ترکیه و آمریکا در مسئله سوریه موضوع کردها و موضوع سرنوشت آتی مناطق کردنشین شمال سوریه است. دیدگاهی که آمریکا در این مورد دنبال می‌کند، دیدگاهی کاملا عمل گرایانه است و تمایل دارد که به شکل موقتی از کارت مدافعان کرد استفاده کند و با توجه به این که در آن مناطق هیچ نیرویی به اندازه کردها سازماندهی شده و آماده مبارزه نیستند، آمریکا می‌خواهد این استفاده موقت را از کردها به عمل آورد، هرچند این به معنای این نیست که آمریکا می‌خواهد یک جایگاه و موقعیت سیاسی ویژه‌ای را برای کردها در نظر بگیرد و می‌خواهد در یک سناریو شمال سوریه را به کردها واگذار کند یا اقلیم کردستان دوم شکل بگیرد اما دیدگاه ترکیه  و تلاش اردوغان در رسانه‌ها  بر این موضوع بوده که بگوید پ.ک.ک مساوی است با پ.ی.د و پ.ی.د مساوی است با داعش. در واقع اردوغان تلاش داشته تا این سه گروه را در کنار هم عنوان کند، هرچند تا کنون هیچ کشوری حاضر نشده این موضع را بپذیرد و تنها اردوغان است که مدافعین کرد شمال سوریه را به عنوان تروریست معرفی کرده است. نهایت ترکیه با توجه به موقعیت خود تسلیم خواست آمریکا می‌شود و در مقابل اقدامات امریکا راهکار دیگری ندارد. آمریکا با حمایت از کردها بدنبال استفاده از فرصت است و در عین حال در مراحل آتی نیز در صورتی که در آینده سوریه سهمی برای کردها در نظر گرفته شود، باز هم ترکیه واکنش نشان خواهد داد، اما این واکنش‌ها تنها اعتراض است و تعیین کننده نخواهد بود.

2- بسیاری از ترک ها معتقدند  کودتایی که در سال 2016 توسط نظامیان برای به دست آوردن حکومت در این کشور به پا شد، به رهبری فتح الله گولن بود. گولن در اواخر دهه گذشته بعد از اختلافاتش با اردوغان در تبعیدی خود خواسته به پنسیلوانیای آمریکا رفت. سیاستمداران ترکیه بارها از دولت امریکا درخواست کردند تا او را به ترکیه برگردانند اما مقامات واشنگتن اعلام کردند هیچ درخواست رسمی از سوی ترکیه دریافت نکرده اند.

3- در مقابل تعبید گولن در امریکا، بازداشت اندرو روبنسون کشیش آمریکایی در ترکیه به دلیل حمایت از گروه های تروریستی باعث شد آمریکایی ها آزادی گولن را در قبال آزادی روبنسون در خواست کنند که این اقدام با اعتراض اردوغان رو به رو شد.

حسین‌پاشایی، کارشناس مسائل ترکیه معتقد است: بعد از کودتای 2016 در ترکیه و عدم تحویل فتح‌الله گولن، رهبر جماعت گولن که ترکیه مدعی است رهبری کودتای فوق را بر عهده داشته است،‌ جو ضد غربی در این کشور، به ویژه  سیاست‌های آمریکا در این کشور حکم فرمان شده است.

4-اعضاء کنگره امریکا از وزیر دفاع آمریکا در خواست کردند به دلیل خرید موشک های اس 400 از روسیه توسط ترکیه، فروش جنگنده های اف 35 را به این کشور متوقف کنند. از تاریخ 2 تیر ماه قرار شد طبق زمان بندی، 30 عدد از این جنگنده ها به ترکیه تحویل داده شود. مقامات ترکیه ای خرید موشک های اس 400 روسی را به ضرر هم پیمانانش نمی بیند.

اردوغان رئیس جمهور ترکیه درباره منصرف شدن آمریکایی ها از دادن اف 35 گفت: اگر مقامات آمریکایی جنگنده هایی اف 35 به ما ندهند ما سراغ  داوری بین المللی و گزینه های جایگزین می رویم.  

5- تحریم دو وزیر دادگستری و کشور ترکیه به دلیل اینکه در دستگیری کشیش امریکایی دست داشتند که توسط امریکا چند روز پیش انجام شد، باعث شد این اختلافات به اوج خود برسد. همزمان با این اقدام امریکا، قیمت لیر با افت بی سابقه ای رو به رو شد.  

6-اما شاید عامل تبعیت نکردن ترکیه از فرمان تحریم نفتی ایران  که توسط ترامپ گرفته شد، مهمترین دلیل اختلاف بین این دو کشور باشد. در زمان تحریم های قبل از برجام نیز ترکیه از معدود کشورهایی بود که مراودات خود را با ایران به طور کامل قطع نکرد. شاید مقامات ترکیه از این دور زدن تحریم ها سود ببرند امابه جد ضررهایی هم پرداخت کرده اند.

میرقاسم بنی‌هاشمی، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» درباره نقش‌آفرینی ترکیه در بحران‌های هسته‌ای ایران گفت: «از زمانی که مساله هسته‌ای ایران مطرح شده، ترکیه در این ۱۰ سال تلاش داشته یک نقش میانجی‌گرانه را ایفا کند. حتی پیش از بحث تحریم‌ها و در سال ۸۶، ۸۷ ترکیه با برزیل طرح مشترکی را مطرح کردند مبنی بر اینکه امکان غنی‌سازی برای ایران در کشور ثالثی مانند ترکیه، روسیه یا جاهای دیگر وجود داشته باشد. بنابراین آنکارا از ابتدا همواره تلاش داشته از نقش میانجی‌گرایانه‌اش برای حل مسائل استفاده کند. چون ترکیه می‌داند باتوجه به حجم روابط تجاری و اقتصادی که با ایران داشته و دارد، هرگونه تحریم‌ بین‌المللی علیه ایران مستقیما به ضرر اقتصاد ترکیه خواهد بود.

حسین‌پاشایی، کارشناس مسائل ترکیه نیز در این باره می گوید؛ ترکیه تجربه خوبی از تجارت با ایران در زمان تحریم‌ها در گذشته داشته است؛ هرچند برای این منظور هزینه‌هایی را نیز پرداخت کرده است. محاکمه رضا ضراب تاجر ایرانی-ترکیه‌ای و‌هاکان آتیلا، معاون هالک بانک در ایالات‌متحده به جرم همکاری در دور زدن تحریم‌های ایران از جمله هزینه هایی است که ترکیه پرداخت کرده است.

این بار نیز دلایل ترکیه برای اتخاذ موضع شفاف علیه تحریم‌های یک جانبه آمریکا را باید در چارچوب کلی سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی ترکیه جست‌وجو کرد ترکیه هم با کشورهای اروپایی و هم با ایالات‌متحده اختلافات متعددی در جهت‌گیری‌های سیاسی دارد، اما به‌نظر می‌رسد در کنار تمامی اختلافات موجود مهم‌ترین دلیل اتخاذ این تصمیم بعد روانی این قضیه است چراکه حزب عدالت و توسعه و شخص رجب‌طیب اردوغان هم در گذشته و هم در کمپین مبارزات انتخاباتی اخیر تاکید بر این داشتند که ترکیه در اتخاذ تصمیم‌های مهم داخلی و خارجی موضعی مستقل و طبق منافع ملی خود خواهد داشت و به عبارتی مانند گذشته ماشه منطقه‌ای قدرت‌های بزرگ نخواهد بود.

در چند روز گذشته قرار شد هیاتی از ترکیه به آمریکا برای حل و فصل اختلافات سفر کنند. اختلافاتی که  ترکیه و امریکا در چند  ماه گذشته گریبان آن شدند بیشتراز زمانی به وجود آمد که دونالد ترامپ در آمریکا به مقام ریاست جمهوری رسید. ترامپ از کشورهای عضو ناتو تحریم نفت ایران را درخواست کرده است. بیشتر کشورهای اروپایی و ترکیه از این اقدام ترامپ سر بازده اند. اما آیا به طور جد سیاست هایی که اردوغان در مقابل ترامپ در نظر دارد عملی می شود؟ شاید کشور هایی عضو اتحادیه اروپا، چین و روسیه بتوانند مقابل اقدامات ترامپ بیاستند اما کشور ترکیه که از خیلی از جهات به آمریکا وابسته است می تواند مانند این قدرت های منطقه ای عمل کند؟

کشور ترکیه از چند سال پیش  و به خصوص در زمان تحریم ها از ایران به اشکال مختلفی حمایت کرده است. شاید اردوغان در زمان ریاست جمهوری اوباما می توانست این سیاست ها را پیش بگیرد اما از زمانی که ترامپ روی کار آمده کار برای ترکیه  کمی سخت شده است.

 به نظر می رسد ترکیه امروز دو راه بیشتر نداشته باشد. اول اینکه؛ در مقابل تحریم هایی که امریکا برای ایران وضع کرده بیاستد که این امر به اقتصاد،‌ سیاست و ... ترکیه ضربات سنگینی وارد می کند. یا اینکه اردوغان با حفظ ارتباط با ایران و ماندن در برابر مواضع اش در سوریه تا حدودی تسلیم سیاست  های ترامپ شود که راه دوم در این برهه زمانی برای ترکیه بسیار بهتر و سودمند خواهد بود.