اربیل و ریسک همه‌پرسی

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
دیپلماسی ایرانی: از نگاه بغداد در حال مبارزه با داعش، برگزاری همه پرسی استقلال از سوی اربیل در حکم خنجری است که از پشت، بر پیکر عراق وارد شده است. بارزانی و بسیاری از کردها با تکیه بر اصل تعیین سرنوشت، استقلال را حق خود می دانند اما اگر نگاه کردها و استدلال آنان برای جدایی مبنای عمل سیاسی گردد، خاورمیانه و حتی اقلیم متشکل از اقوام و مذاهب می تواند به دومنیوی پردامنه و مناقشه بی پایان، وارد گردد.
بدانید و بدانیم، بارزانی از برگزاری همه پرسی عقب نشینی خواهد کرد. اگر بارزانی از همه پرسی عقب نشینی ننماید، این تصمیم بیش از آنکه حاصل اراده او باشد، متکی بر حمایت های بیرونی می باشد که باید عقبه های حمایتی آن را بیش از همه، در واشنگتن و آنکارا جستجو کرد. دیگر مدت هاست که استقلال اربیل چون گذشته برای ترکیه، دلیل اعلام جنگ نیست. اگر با وجود مخالفت های منطقه ای و فرامنطقه ای رفراندوم استقلال از سوی اربیل برگزار گردد، باید به طور جدی میان سیاست اعلامی و اعمالی کشورها در مواضع خود نسبت به تصمیم اربیل فاصله قائل گردید. اگر اظهارات مقامات بغداد، آنکارا، واشنگتن و تهران در مخالفت با رفراندوم انعکاس سیاست اعمالی باشد، نباید همه پرسی برگزار گردد. برگزاری همه پرسی، حداقل از نگاهی می تواند عامل به بار نشستن بخشی از دیپلماسی فریب در رایزنی های تهران و آنکارا از سوی کشوری باشد که اعلام داشته است روابط اقتصادی آن با اربیل با برگزاری همه پرسی دچار خدشه نخواهد شد.
عراق نه سهم ایران و نه سهم ترکیه می باشد. عراق متعلق به عراقی هاست. اندیشه ای که در آنکارا، بغداد را سهم ایران تلقی می کرد، به ظهور داعش فرصت داد. در حال حاضر نیز علیرغم اظهارات رسمی در ترکیه، به نظر می رسد آنکارا همچنان در تردید انتخاب نهایی میان بغداد و اربیل است. همانگونه که ترکیه از عوامل اصلی ظهور داعش بوده و پس از صدمه به خود و منطقه به اصلاح تاکتیکی روی آورده است، با وارد شدن به روابط خاص با اربیل و فاصله گیری از مواضع گذشته، امروز بسترساز ظهور دولت کردی شده که هدف بعدی آن ترکیه خواهد بود.
مذاکرات آستانه، اگر توانسته است داعش را نه به حاشیه، بلکه به شکست نزدیک نماید، چگونه است که تذکرات و مواضع اتخاذی نمی تواند اربیل را از برگزاری همه پرسی بازبدارد. اگر همان اراده آستانه با مد نظر گرفتن حوزه های نفوذ و ... به طور جدی مد نظر پایتخت ها باشد، انصراف اربیل از همه پرسی، می تواند محقق گردد.
شایان توجه آنکه در ملاقات های متعددی که با مرحوم دمیرل رئیس جمهور اسبق ترکیه در قالب هیات ها یا دیدارهای خصوصی داشتیم، ایشان همواره با اشاره بر ضرورت هماهنگی میان تهران و آنکارا در مبارزه با گروه های جدایی طلب، با کنایه به مشکل دیروز ایران در ظهور جمهوری کرد در مهاباد به عنوان اولین دولت کردی اشاره کرده و خواستار همکاری جدی دو کشور برای حل مشکل کردی امروز ترکیه می گردید.
فاصله گیری کسانی که در ترکیه بر کرسی دمیرل تکیه زده اند با سیاست های سنتی این کشور، یکی از مهمترین عوامل کمک به شرایطی است که در حال حاضر بسترساز برگزاری همه پرسی استقلال کردهای عراق گردیده است. آنکارا در سال های اخیر با وارد شدن به روابط ویژه با اربیل، شرایط ظهور جمهوری را فراهم کرده است که تبعات آن در گام بعدی می تواند دامن ترکیه را بگیرد. آنکارا در واقع در سال های اخیر با اتخاذ سیاستی چند وجهی، پیچیده و به ویژه رابطه اقتصادی با اربیل، به ایجاد شرایطی در اقلیم کمک کرده است که همه پرسی از تبعات آن می باشد.
در حالی که اوجالان، نیروها و احزاب دنباله رو اندیشه های وی، از ایده استقلال و اتحاد کردهای منطقه فاصله نسبی گرفته و نقطه مطلوب را سیستم فدرالی می دانند، بارزانی به نقطه ایده آل دیروز اوجالان می اندیشد.
بارزانی به دنبال کردستانی متشکل از کردهای عراق، ترکیه، ایران و سوریه می باشد.
اربیل نباید توسعه و آرامش موجود در اقلیم را وارد ریسک کند. بغدادی که موصل را از دست داعش خارج کرد نه تنها می تواند بر کرکوک پرمناقشه تسلط یابد، بلکه در واکنشی تند و با حمایت بیرونی، می تواند بر اربیل نیز دست یابد. بارزانی نباید بگذارد عراق در وسعت عام و اقلیم در نگاه خاص شاهد درگیری، جنگ و خونریزی گردد. کردها شریک جدی دولت در بغداد بوده و خود بهتر از همه می دانند که بیشتر از قابلیت جمعیتی خود از مزایای قدرت بهره برده اند.
دنیا و صحنه سیاست، محل کارهای شدنی است. اگر بغداد، آنکارا، تهران، واشنگتن، آلمان، سازمان ملل و... با همه پرسی مخالف واقعی باشند نباید اربیل به راهی وارد شود که شکست نتیجه قطعی آن است.
مضاعف بر آن، نزدیکی حکیم به ریاض، سفر العبادی و مقتدا صدر به سعودی، گرم شدن دیالوگ ها میان تهران – آنکارا و...، همگی پیام های روشن برای اربیل داشته که عدم توجه به آنها می تواند برای اقلیم هزینه سنگین داشته باشد.
نکته آنکه هم بارزانی و هم طالبانی کرکوک را قلب کردستان خوانده اند اما این قلب بر پیکره عراق ایستاده است. اگر بر این پیکره آسیبی وارد شود، قلب آن نیز می تواند از کار بیافتد. نباید با انتخاب های دور از ظرفیت های اجرایی و سیاست های اشتباه، اربیل، بغداد و منطقه را دچار چالشی جدی و زیانبار کرد. سخن آخر آنکه برگزاری یا عدم برگزاری همه پرسی در اربیل می تواند روشن کننده بسیاری از مسائل در آینده منطقه باشد که باید نسبت به آن اندیشد و برای تبعات آن نقشه راه داشت.