تنور نه چندان داغ انتخابات آلمان

عبدالرحمن فتح الهی - آلمانی ها در حالی خود را برای انتخابات پارلمانی 24 سپتامبر آماده می کنند که مناظره تلویزیونی یکشنبه شب گذشته (سوم سپتامبر) دو رقیب اصلی این انتخابات، آنگلا مرکل از حزب حاکم یعنی اتحاد دموکرات مسیحی و مارتین شولتس از حزب سوسیال دموکرات تنور آن را داغتر کرد. از بازنشستگی و مالیات تا عدالت اجتماعی، سیاست خارجی و مهمتر از همه امنیت و بحث مهاجرت، موضوعاتی بودند که 97 دقیقه مناظره حساس ولی تقریبا نفس گیر نمایندگان حزب سوسیال دمکرات (مارتین شولتس) و اتحاد دموکرات مسیحی (مرکل) شکل داده بود. برای رصد و بازتاب این مناظره حدود ۷۰۰ خبرنگار و افراد سرشناس سیاسی در سالن مجاور استودیوی شبکه ملی آلمان و مضافا بیشتر از ۲۰ میلیون نفر از آلمانی ها از طریق تلویزیون این مناظره را دنبال کردند.

پیروزی شبه دوئل:

مناظره یکشنبه شب که از ساعت 20:15 دقیقه به وقت آلمان شروع شد، پس از یک ساعت وسی و هفت  دقیقه با حضور چهار مجری – خبرنگار و بدون حضور تماشاچی و ده ها پرسش که به صورت فشرده باید به آن پاسخ داده می شد، در حالی به پایان رسید، که در اولین وتنها مناظره تلویزیونی مرکل وشولتس، این آنگلا مرکل بود که از نظر بینندگان دست بالاتر را داشت. چرا که در نخستین نظرسنجی پس از برگزاری مناظره که توسطه شبکه تلویزیونی ARD انجام گرفت مرکل توانست که حدود ۱۴ تا 15 امتیاز از مارتین شولتس پیشی بگیرد. این نظرسنجی حکایت از آن داشت که ۵۵ درصد از شرکت کنندگان آلمانی، مرکل را پیروز این مناظره می دانند؛ در حالی که آرای شولتس در این نظرسنجی ۳۵ درصد اعلام شده است. البته در موازات این آمار شبکه تلویزیونی ARD ، شبکه دوم تلویزیون آلمان هم آماری کمی متفاوت تر را ارائه داشت. دراین نظرسنجی ۳۲ درصد مرکل و ۲۹ درصد شولتس را برنده این مناظره دانستند. ۳۹ درصد از پرسش شوندگان هر دو نامزد را هم تراز و برابر در این دوئل ارزیابی کردند. اما از دید ۱۰ درصد نیز این دوئل برنده ای نداشت. مسئله مهم اینجاست که نقطه اشتراک این آمارها ناکامی شولتس در جلب رضایت و توجه مردم آلمان است. هرچند مارتین شولتس، نامزد سوسیال دموکرات ها در انتخابات آلمان بارها از مرکل به عنوان تنها رقیب جدی خود برای دستیابی به صدر اعظمی آلمان درخواست مناظره ای تلویزیونی را داشته بود و زمانی که به این مهم دست یافت کوشید که در دوئل تلویزیونی از یگانه فرصت خود برای پیشی گرفتن از مرکل استفاده کند. اما ارزیابی و تفاسیر رسانه های آلمان از این مناظره اگر چه کم و بیش متفاوت بود، اما مفسران سیاسی بر این باورند که تلاش شولتس برای برگرداندن ورق و جذب رأی دهندگان نامطمئن به کارزار سوسیال دموکرات ها چندان موفق نبوده است.

 اما نکته مهمتر به خود ماهیت این مناظره تلویزیونی باز می گشت. سه هفته مانده به برگزاری انتخابات بوندس تاگ، مناظره تلویزیونی آنگلا مرکل و رقیب انتخاباتی او مارتین شولتس بر اساس نظر اکثر رسانه های آلمان ضعیف ترین مناظره تلویزیونی در طی پانزده سال گذشته ارزیابی شد. با نگاهی دقیق تر به روند این "شبه دوئل سیاسی" می توان این گونه گفت که مناظره مرکل و شولتس یک مناظره نفس گیر و حساس، چنان که همه انتظار داشتند نبود و طرفین به ندرت یکدیگر را به چالش کشیدند. این مناظره به اصطلاح تلویزیونی که شبکه های بزرگ آلمان آن را برپا کردند، پنجمین مناظره در طی ۱۵ سال گذشته محسوب می شد، که در عین حال تنها مناظره سیاسی دو رقیب اصلی انتخابات بوندس تاگ 12017 آلمان و ضعیف ترین مناره هم به شمار می آید. اولین بار در سال ۲۰۰۲ میلادی بود که در آستانه انتخابات پارلمانی آلمان مناظره های تلویزیونی نیز در آلمان شکل گرفت. آنچه عامل اصلی ضعف مناظره 3 سپتامبر را رقم زده نوع رفتار مارتین شولتس بود. به باور اکثر مردم او با یک دست پر و سمبه پر زور به میدان آمد تا به تمامی سیاست ها و عملکرد مرکل بتازد. چنانی که در اکثر سخنرانی ها و تبلیغات انتخاباتی با لحنی نسبتا تند دست به این کار زده و همواره او را به یک دوئل سیاسی فراخوانده است که آخرین موردش به 10 مارس سال جاری میلادی باز می گردد. اما در مناظره یکشنبه شب شولتس بیشتر از آنکه یک رقیب جدی برای مرکل باشد، یک همراه و همنظر دیده شد، طوری که در بیش از 60 درصد پرسشها و مسائل دو رقیب با هم اتفاق نظر داشتند. شاید این رفتار دست به عصا گونه شولتس را یک برنامه ریزی دانست یا یک سیاست محافظه کارانه برای دچار نشدن به سرنوشت پوپولیست های قاره سبز در انتخابات هایی مانند فرانسه، هلند، اتریش و غیره. شولتس حتی در مناظره برای کسب آرای سایر احزاب رقیب احتمال ائتلاف با اتحاد احزاب دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی پس از انتخابات پارلمانی را ناممکن نخواند. اما این رفتار درست بر خلاف تصور باعث پیروزی شولتس نشد و اتفاقا مرکل را برای پوشیدن جامه صدر اعظمی آلمان، آن هم برای بار چهارم و ظهور یک بانوی آهنین جری تر کرد. به خصوص که در بخشی از مناظره خانم صدر اعظم به صورت صریح تکلیف خود را با برخی از احزاب مشخص کرد و اعلام داشت که در صورت پیروزی، دولت آینده آلمان هیچ گونه ائتلافی با حزب چپ ها و همچنان حزب "بدیلی برای آلمان" نخواهد داشت.

چالش؛ از ترکیه تا مهاجرت

علیرغم این که مناظره سوم سپتامبر چندان کشش نداشت. اما خالی از فضای رقابت هم نبود و دو رقیب در مواردی هم دیگر را به چالش کشیدند. در این مناظره که در سایه انتقاد و دفاع از سیاست "درهای باز" آلمان درباره مسئله پذیرفتن پناهجویان برگزار شد، شولتز در انتقاد از این سیاست، آن را یک سیاست شکست خورده خواند و بیان داشت که آلمان نیازمند یک راه حل سریع در سطح اتحادیه اروپا برای حل مساله مهاجران بوده و برلین نباید هزینه آن را پرداخت کند و از همین دالان هم انتقاد خود را هم به مرکل داشت که خانم صدر اعظم باید در این خصوص و پیش از تصمیم گیری درباره این سیاست با دیگر سران کشورهای اروپایی مشورت می کرد، اما آنگلا مرکل هم در پاسخ به این انتقاد شولتس از مبارزه با علل و دلایلی که باعث ترک خانه و مهاجرت این افراد به جای تقابل با این سیاست شده سخن گفت. در همین راستا مرکل از درستی سیاست دولتش در قبال مسئله مهاجرت و پناهجوبان گفت و اعلام کرد با گلوله پلاستیکی و ماشین آب پاش نمی توان جلوی این مسئله را گرفت. لذا آلمان و دولت این کشور به مهاجران به چشم تهدید نگاه نمی کند. در ادامه مرکل برای دفاع از خود و همچنین جلب آرای مردم به برنامه آتی دولت برای کنترل مرزهای حوزه مدیترانه با همکاری سایر کشورها اروپایی پرداخت که شولتس در مخالفت با این برنامه خانم مرکل اعلام داشت "نمی توانیم مدیترانه را ببندیم بلکه نیازمند یک سیاست مهاجرتی خوب هستیم، سیستم موجود یک سیستم ناامید کننده است و باید مهاجران در میان کشورهای اروپایی تقسیم شوند. کشورهایی مانند لهستان و مجارستان فکر می کنند، آلمان و ایتالیا باید به تنهایی مسئولیت مهاجران را بر عهده بگیرند".

اما دیگر مسئله چالش برانگیز این مناظره به حوزه امنیت در اروپا و خود آلمان باز می گشت. در همن راستا نظرات متفاوت و تا حدی متضاد از مرکل و شولتس در رابطه با تروریسم و جرم و جنایت را در مناظره یکشنبه شب شاهد بودیم. مرکل طرفدار این است که پلیس فدرال آلمان صلاحیت ها و امکانات بیشتری برای نظارت رسانه های اجتماعی یا نظارت با دوربین های ویدیویی بدست آورد. اما در سوی دیگر شولتس افزون بر این برنامه ها، سودای افزایش نیروی پلیس فدرال را تا 15 هزار نفر دارد. در موزات این مسائل ترکیه هم به جرگه اختلافات و دایره رقابتی دو نامزد در شب مناطره وارد شد. شولتس می خواهد در صورت رسیدن به مقام صدارت آلمان، از متوقف ساختن مذاکرات بر سر الحاق ترکیه در اتحادیه اروپا، در این اتحادیه طرفداری کند. اما مرکل از توافق با زیگمار گابریل (وزیر امور خارجه) و هم حزبی شولتس برای عدم قطع کامل مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا علیرغم تمام درگیری ها وتنش های اخیر برلین – آنکارا خبر داد. هر چند که نظرسنجی انتخاباتی از پیشتازی 17 درصدی آمار طرفداران مرکل نسبت به شولتس می گوید اما یقینا مرکل هم موفق ظاهر نشد.

در کل از این مناظره ی ۹۷ دقیقه ای در نهایت می توان این گونه برداشت کرد که آلمان فارغ از تمام پتانسیل های خود برای رشد دموکراسی امروز دیگر به اتحادهای احزابی مانند اتحاد یا ائتلاف احزاب متحد مسیحی نیاز چندانی ندارد. این احزاب به خصوص دو حزب بزرگ حاکم (سوسیال دموکرات و اتحاد دموکرات مسیحی) سال هاست که به نوعی همزیستی سیاسی رسیده اند هر چند که شاید این احزاب قدرت تحمل یکدیگر را ندارند که در مناظره یکشنبه شب هم این مسئله به وضوح دیده شد. این احزاب در پس سال ها رقابت از ضعف های هم به خوبی مطلع هستند. طبیعی است که دموکراسی به دولتی قوی نیاز دارد، اما به همان اندازه نیز به یک اپوزیسیون قدرتمند نیازمند است و وقتی اپوزیسیونی در کار نباشد، چنین مناظره ای هم نیز کم رمق خواهد بود. از سال ۲۰۰۵ تا امروز تنها یک مناظره تلویزیونی در آلمان میان نامزدهای احزاب بزرگ برگزار شده است. این مسئله این سوال را به شدت در افکار عمومی و نخبگان و تحلیلگران ایجاد می کند که آیا برگزاری یک مناظره می تواند پاسخ گوی حجم سوالات مردم باشد؟ چرا که دموکراسی در آلمان بر نظام پارلمانی استوار است نه بر نظام ریاست جمهوری (مانند آمریکا). شهروندان در انتخابات سراسری آلمان احزاب دلخواه خود را برمی گزینند نه رئیس دولت را. بخشی از دموکراسی پارلمانی نیز از برنامه های حزبی و فعالیت های اپوزیسیون تغذیه می شود. در مناظره یکشنبه شب میان مرکل و شولتس که میلیون ها نفر را به پای تلویزیون ها کشاند، به ندرت از این عناصر مهم خبری بود.