شکاف عمیق در جبهه عربی

دیپلماسی ایرانی: صبح دیروز دوشنبه، روزی متفاوت برای اعراب بود. آنها به یک باره تصمیم گرفتند به روی هم شمشیر بکشند و علیه یکدیگر جنگی دیپلماتیک اعلام کنند. کشورهای عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی و مصر در یک اقدام هماهنگ تمامی روابط خود با قطر را قطع کردند، دیپلمات های خود را فرا خواندند، به سفرای قطر 48 ساعت فرصت دادند خاک کشورشان را ترک کنند و به اتباع قطری نیز اطلاع دادند که ظرف دو هفته باید خاک کشورهایشان را ترک کنند. ساعاتی پس از آن خطوط هوایی قطر پروازهای خود را به عربستان سعودی لغو کرد. همچنین شرکت های هواپیمایی امارات، الاتحاد و فلای دبی امارات نیز اعلام کردند که پروازهای خود به مقصد قطر را از صبح امروز سه شنبه متوقف می کنند. العربیه نیز گزارش داد که عربستان مانع فرود هواپیماهای قطری در این کشور شد و این هواپیماها به دوحه بازگشتند. در همین رابطه، وزارت امور خارجه مصر نیز در بیانیه ای اعلام کرد که حریم هوایی و بنادر دریایی این کشور به روی قطر کاملا بسته است. عربستان سعودی همچنین ورود یا عبور قطری ها از این کشور را به دلایل امنیتی ممنوع اعلام کرد. با محاصره قطر از سوی ۳ کشور همسایه بحرین، امارات و عربستان سعودی، قطر تنها از طریق آب های بین المللی و آب های منطقه ای ایران و آسمان ایران می تواند با جهان خارج ارتباط برقرار کند. تنها راه ارتباطی زمینی قطر با مرز عربستان سعودی است. سعودی ها مرز مشترک زمینی با قطر را بسته اند. کشتی های قطر نیز تنها می توانند از طریق آب های بین المللی از خلیج فارس خارج شوند. فرماندهی ائتلاف عربی علیه یمن به رهبری عربستان نیز از تصمیمش برای پایان دادن به حضور قطر در این ائتلاف به بهانه اقداماتش که به زعم آن موجب تقویت تروریسم و حمایت از تشکیلات آن در یمن از جمله القاعده و داعش می شود، خبر داد. روزنامه سعودی عاجل نیز دیروز دوشنبه از لغو مجوز فعالیت شبکه تلویزیونی الجزیره قطر در عربستان و بسته شدن همه دفاتر آن خبر داد.

بعد از اظهارات جنجالی شیخ تمیم بن حمد، امیر قطر که تنها یک روز پس از پایان سفر دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا به منطقه، ایران را کشوری مهم و قدرتمند در خاورمیانه دانسته بود و خواستار حل اختلافات کشورهای عربی با ایران از طریق مذاکرات دوجانبه شده بود، عربستان و امارات جنجال به پا کردند که قطر در جهت شکاف در وحدت عربی گام بر می دارد و بیش از این نمی توانند رفتارهای آن را تحمل کنند و سیل حملاتی بود که علیه قطر آغاز کردند. وزارت امور خارجه قطر ابتدا درصدد تکذیب اظهارات منصوب به امیر قطر در آمد و گفت خبرگزاری رسمی قطر که سخنان وی را منتشر کرده بود، مورد هجوم هکرها قرار گرفته بود و سخنان امیر قطر را تحریف کرده بودند اما هیچ کس این حرف ها را باور نکرد. حملات رسانه های عربستانی و اماراتی علیه قطر تشدید شدند. یک هفته است که روابط دوجانبه به شدت تیره شده است. در ابتدا شبکه الجزیره و تمامی خبرگزاری های وابسته به قطر در امارات و عربستان فیلتر شدند. اما حالا بعد از گذشت نزدیک به یک هفته از جرقه این تنش، کشورهای عربی یک به یک درصدد قطع همه جانبه روابط با قطر برآمده اند و به ادعای خودشان می خواهند اراده آهنین خود را به قطری ها ثابت کنند. البته روابط مصر با قطر از زمان کودتای نظامی علیه محمد مرسی، رئیس جمهوری اخوانی برکنار شده مصر، هیچ گاه حسنه نبود و اتفاقات اخیر در حقیقت فرصتی برای قاهره فراهم کرد تا بر تیرگی روابطش با دوحه بیفزاید.

آتش تند امارات

امارات متحده عربی قطر را متهم کرده از اخوان المسلمین که در فهرست گروه های تروریستی است، حمایت می کند و علیه امنیت ملی کشورهای عربی اقدام می کند، این کشور همچنین قطر را به حمایت از تروریسم در سراسر جهان متهم کرده است. مشابه همین اتهام ها را عربستان سعودی به قطر وارد کرده است. نکته شگفت انگیز این که آتش امارات متحده عربی در برخی مواقع حتی از عربستان سعودی تندتر می شود و حتی برای اثبات پایبندی خود به سیاست های تنش زای عربستان، تندتر از ریاض اقدام می کند. مثلا فیلتر شبکه الجزیره و خبرگزاری های وابسته به قطر اول از سوی امارات اعمال شد. بسیاری بر این اعتقادند که محمد بن زاید، ولیعهد امارات که سودای رسیدن به امیری کشورش را دارد، خود را نیازمند حمایت قاطع عربستان از خود می داند. تنش ها در امارات بر سر آینده سیاسی این کشور بسیار شدید است و حتی اخیرا اخباری منتشر شده مبنی بر این که امارات طی شش ماه اخیر دو بار از کودتا جان سالم به در برده است. بسیاری بر این اعتقادند که محمد بن زاید تلاش دارد حمایت همه جانبه محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان سعودی که پسر ملک سلمان است و در حقیقت همه امور در کشورش را به دست دارد، جلب کند تا به این ترتیب بتواند آسان تر بر کرسی امیری کشورش تکیه بزند و پایه های حکومت خود را مستحکم کند، برای همین او در پیروی از سیاست های عربستان سر از پا نمی شناسد و در پاره ای مواقع حتی تندتر از ریاض عمل می کند.

شکاف در جهان عرب

اقدامات چهار کشور عربی عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین در قطعی همه جانبه و کامل روابط با قطر با استقبال تمامی کشورهای عربی مواجه نشده است و حتی شاهدیم که برخی کشورهای عربی به نوعی واکنشی منفی به تندروی این کشورها از خود نشان داده اند. اول از همه اتحادیه عرب پای خود را از اختلاف های کنونی بین برخی کشورهای عربی و قطر کنار کشید و اعلام کرد که قصد بررسی آن را ندارد. محمود عفیفی، سخنگوی اتحادیه عرب در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک روسیه در واکنش به قطع روابط بین برخی کشورهای عربی و قطر گفت: «بحث و بررسی موضوع روابط قطر با دیگر کشورهای عربی در اتحادیه عرب مطرح نیست. من مسئول اظهارنظر درباره این مسائل نیستم. اینها روابط عربی – عربی است. بحث و بررسی در این باره در اتحادیه عرب مطرح نیست.» با این حال وی تاکید کرد، سخن گفتن درباره هر چیزی در حال حاضر خیلی زود است.

عمان و کویت نیز حاضر نشدند به جمع گروه حامیان قطع روابط با قطر بپیوندند. این در حالی است که شایعاتی از سوی عربستانی ها در رسانه ها منتشر شده مبنی بر این که قطر حدود دو ماه پیش درصدد انجام کودتا در کویت بوده است. با این حال امیر قطر پنج شنبه هفته گذشته به کویت سفر کرد به این امید که شاید امیر کویت بتواند میانجی گری کند و از شدت تنش های موجود علیه قطر بکاهد. گویا سفر امیر قطر مثمرثمر نبوده است. عربستان سعودی دیروز دوشنبه اعلام کرد هیچ گونه میانجی گری ای را نمی پذیرد. اردن نیز اعلام کرد فعلا قصد پیروی از عربستان برای قطعی روابط با قطر را ندارد. یک منبع دولتی اردن تاکید کرد، این کشور در خصوص تحولات اخیر در منطقه خلیج فارس و قطع روابط این کشورها با قطر نظری ندارد و به درایت و عقلانیت رهبران خلیج فارس در حل اختلافاتشان واقف است. رئیس پارلمان عراق که در دو روز گذشته در قطر به سر برده است در دیدار با امیر قطر و وزیر امور خارجه این کشور بر ارتقای روابط دو کشور تاکید کرد. بر اساس بیانیه دفتر ریاست مجلس عراق، در این دیدار، امیر قطر بر اهمیت جایگاه عراق در منطقه و ضرورت تقویت روابط دو جانبه تأکید کرد. وزیر امور خارجه قطر هفته گذشته به بغداد سفر کرده بود و از مقامات عراقی خواسته بود که گروهی متشکل از عراق، ایران و قطر برای حل مشکلات منطقه ای تاسیس شود. کشورهای مغرب، تونس، الجزایر و لبنان نیز تا لحظه تهیه این گزارش هیچ واکنشی نسبت به تنش روابط کشورهای عربی با قطر اعلام نکردند. در مقابل لیبی و دولت مستعفی یمن به جمع کشورهای عربی مذکور پیوستند و صحبت از قطعی روابطشان با قطر کردند.

شکاف در میان متحدان اسلامی عربستان

پاکستان که عمدتا متحد عربستان در جهان اسلام محسوب می شود و عربستان همواره به آن فشار می آورد تا در برابر حمایت هایش از این کشور از سیاست هایش حمایت کند، نیز حاضر نشده است روابط خود را با قطر قطع کند. نفیس زکریا، سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان اظهار داشت، کشورش در حال حاضر هیچ برنامه ای برای قطع روابط دیپلماتیکش با قطر ندارد. وی گفت: در صورت وجود هر گونه تصمیمی بیانیه ای برای توضیح در مورد تحولات صادر خواهیم کرد اما در حال حاضر هیچ برنامه یا تصمیمی پیرامون قطر نداریم. مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز ضمن ابراز تاسف از تنش پیش آمده از کشورهای عربی خواست از طریق گفتگو اختلافات خود را با یکدیگر حل کنند. وی تاکید کرد، ترکیه بر تداوم روابطش با قطر تاکید دارد و به هیچ وجه قصد کاهش سطح روابط با دوحه را ندارد. اما مالدیو هم صدا با عربستان و متحدانش، روابط دیپلماتیکش را با قطر قطع کرد. برخی خبرگزاری ها می گویند عربستان سعودی فشارهایی را به کشورهای افغانستان، مالزی، اندونزی، سنگال، سومالی و برخی کشورهای اسلامی دیگر آغاز کرده تا آنها نیز روابط خود را با قطر قطع کنند.

بحران اقتصادی در قطر

در پی تنش های سیاسی و دیپلماتیک دیروز کشورهای عربی با قطر، شاخص اصلی سهام بورس قطر نیز با افتی نزدیک به ۶ درصدی مواجه شد. از سوی دیگر مردم این کشور برای ذخیره کردن مواد غذایی و مصرفی به فروشگاه ها هجوم آوردند. به گزارش دوحه نیوز مردم قطر با هجوم به فروشگاه ها سبدهای خود را از شیر، آب، برنج، تخم مرغ و سایر اقلام پر کردند. قفسه های مربوط به مواد غذایی شلوغ ترین بخش فروشگاه ها در طی ساعات دیروز بود. یک شهروند قطری با اشاره به شلوغی فروشگاه ها گفت: «من هیچ گاه قبلا چنین چیزی را ندیده بودم. مردم سبدهای خود را از مواد غذایی و آب پر کرده اند.» دیروز همچنین عکس هایی از قفسه های خالی فروشگاه های قطر در فضای مجازی منتشر شد که نشان می داد مردم قفسه های مربوط به گوشت و پروتئین های دیگر را خالی کرده اند. شعبه های فروشگاه زنجیره ای کرفور بیشتر از بقیه مورد توجه خریداران بوده اند اما در عین حال سایر فروشگاه ها هنوز مقادیر زیادی کالا دارند. به گفته کارشناسان قطر نصف مواد غذایی مورد نیاز خود را از خاورمیانه تامین می کند که بخش مهمی از آن از طریق خاک عربستان وارد این کشور می شود.