نشست ریاض تهدیدی برای امنیت ملی ایران نیست

محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران در روز جمعه 29 اردیبهشت، یکی از با شکوه ترین و مهمترین انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای شهر و روستا را برگزار کرد و نوای مردمسالاری و  اعتدال جویی آن در همه رسانه های منطقه و جهان طنین انداز شد، کشورهای همسایه نیز با حضور ایالات متحده یکی از  بزرگترین و بی سابقه ترین اجماعات بین المللی را به قصد به انزوا راندن ایران شکل دادند. درست در همان زمانی که وزیر امور خارجه کشورمان، همسایگان عرب را فراخواند تا وارد فصلی تازه از روابط خود با ایران شوند، همین همسایگان در گردهمایی ای حاضر شدند که عنوان مبارزه با تروریسم داشت؛ اما  هدف اصلی آن مقابله با ایران بود. آن چه این اجماع منطقه ای را تلخ تر و دردناک تر جلوه می دهد، حضور رؤسای جمهور تاجیکستان، افغانستان و عراق در این نشست بود که ایران همواره برای ایجاد ثبات، امنیت و بازسازی به آنها کمک کرده است.

اینها جنبه هایی تلخ و گزنده از نشست عربی - آمریکایی ریاض بود؛ اما بررسی زوایای مختلف این نشست و اهداف و اغراض کشورهای شرکت کننده در آن نشان می دهد که چندان هم جای نگرانی نیست. هر چند برگزار کنندگان نشست ریاض تلاش کرده بودند تا حد ممکن آن را بزرگ و اثر گذار جلوه دهند؛ اما این نشست در واقع چیزی جز گردهمایی بی مفهوم کشورهایی متفرق، سردرگم و وابسته نبود. چهره های خسته و خواب آلود و البته بی تفاوت سران کشورهای شرکت کننده نشان می داد که آنها نه به دنبال ائتلاف های سیاسی و نظامی معنادار؛ بلکه درصدد گرفتن سهم خود از کمک های آمریکا و پترودلارهای عربستان هستند.

چهره عبوس، متکبر و جدی ترامپ نیز که در طول ساعت ها نشست مشترک با سران عرب حتی لحظه ای لبخند و صمیمیت در آن دیده نشد، نشان از رویکرد «از بالا به پایین» داشت که برای تأمین شغل و درآمد برای مردم کشورش، حاضر شده با هر کسی نشست و برخاست کند و تمام آرمان هایی که آمریکائی ها سال ها به خاطرش جنگ افروزی کردند را به فراموشی بسپارد. ترامپ در سخنرانی اش گفت: «نیامده است که به مردم خاورمیانه بگوید که چگونه فکر کنند، چگونه زندگی کنند... بلکه آمده است تا به همکاری بیندیشند» و در نهایت نیز از سرمایه گذاری های عربستان در کشورش تشکر کرد. هر چند برای کشورهای مستقل و صاحب تمدن خاورمیانه چنین موضوعی می تواند خوشایند باشد؛ اما برای آمریکایی که سال هاست حقوق بشر و آزادی های سیاسی را به حربه ای برای سرکوب کشورهای خاورمیانه به خصوص ایران تبدیل کرده، چنین موضع گیری تنها می تواند به این معنا باشد که ترامپ تجارت پیشه، تعارفات ظاهری را کنار گذاشته و تنها به بهره برداری و سوء استفاده اقتصادی از کشورهای خاورمیانه نظر دارد.

اما در میان حاضرین در نشست ریاض، اوضاع سران عربستان سعودی از بقیه رقت انگیز تر بود؛ پادشاهی که توان حرکت کردن را هم نداشت و تنها با کمک اطرافیانش قادر به بلند شدن و تکان دادن دست هایش می شد، می کوشید خود را به عنوان رهبر مقتدر جهان عرب و اسلام معرفی و جمهوری اسلامی ایران را به عنوان دشمن درجه یک مسلمانان معرفی کند؛ غافل از این که نه مقبولیتی در بین کشورهای عرب دارد و  نه مشروعیتی در بین کشورهای غربی.

عربستان سعودی پیشتر هم بارها برای ایجاد اجماع بین المللی بر علیه ایران تلاش کرده بود و ایده هایی همچون «ناتوی عربی» را در سر پرورانده بود؛ با این وجود این اجماع ها هیچ گاه به نتیجه ملموسی نرسیده و تنها دستاورد آن باج گیری و سوء استفاده مالی کشورهای عرب از عربستان بوده است.  «ائتلاف بزرگ نظامی کشورهای اسلامی» برای مقابله با «خطر ایران» که قرار بود در گام اول، کار حوثی ها را در یمن یکسره کند، نمونه ای جالب از این تلاش هاست که جز اعلامیه ای مطبوعاتی بر روی کاغذ، چیزی از آن باقی نماند. دولت هایی همچون مصر که از عربستان سعودی کمک های میلیاردی دریافت می کردند، حاضر نشدند ارتش سعودی را در یمن همراهی کنند و در نتیجه اکنون سعودی ها در باتلاق یمن گیر کرده اند و همچنان از شکست حوثی ها درمانده اند.

اما رقت انگیزتر از مشی باج گیرانه عرب ها، رویکرد تمسخرآمیز و ابزاری رسانه ها و تحلیلگران غربی به عربستان سعودی است که در توضیح و بیان اختناق سیاسی موجود در این کشور و تلاش های آن برای ایجاد افراط گرایی وهابی، از هیچ نقد و نظری خودداری نمی کنند و همراه با ترامپ و اعضای دولت او بی پرده از «دوشیدن عربستان»  سخن می گویند.

بدین ترتیب به نظر می رسد نشستی که با چنین فضایی و چنین مشارکت کنندگانی برگزار شود، نمی تواند تهدید امنیتی بلند مدتی برای جمهوری اسلامی ایران باشد. فضای ایران امروز فضای تدبیر و امید است؛ تدبیر برای تغییر موضع گیری های خصمانه علیه ایران و امید به حل مشکلات منطقه ای. دولت دوازدهم باید با آرامش و اقتدار مشی و مدل امنیتی مد نظر خود را که بر مؤلفه هایی همچون تکیه بر آرای ملت برای ایجاد کشور و منطقه ای آرام و با ثبات، امنیت سازی بومی و درون نگر، جایگزینی اتحاد اسلامی به جای اختلافات قومی، میانه روی و در نهایت دیپلماسی و مذاکره برای دستیابی به اهداف و منافع مشترک متکی است را در منطقه تثبیت کند و با رویکردی غیر خصمانه و روشنگرانه، کشورهای اسلامی را از تحقیری که به آن تن داده اند آگاه سازد و  برهاند.