منافع ایران در سوریه در گرو همکاری با روسیه است

دیپلماسی ایرانی: بی شک نشست آستانه که تا کنون چهار دور آن برگزار شده است، یکی از موفقیت آمیزترین نشست هایی بوده که ایران در آن مشارکت کرده و دستاوردهای در خور توجهی را در آن به دست آورده است. بارزترین این دستاوردها حفظ نسبی آتش بس است که بعد از فتح حلب بر آن توافق شد. همچنین ایجاد مناطق کاهش تنش یکی دیگر از دستاوردهای مهم این نشست ها تا کنون بوده که در آخرین دور نشست بر ایجاد آن توافق شد. در این نشست اگرچه مخالفان از در مخالفت با حضور ایران در آمدند و گفتند توافقی که ایران پای آن را امضا کند، نمی پذیرند اما در آخر دست از شعار برداشتند و مجبور شدند واقعیت را بپذیرند و علی رغم میل باطنیشان در مذاکرات شرکت کنند. همچنین در آخر هم پذیرفتند که ایران در کنار ترکیه و روسیه تضمین کنندگان ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه باشد.

در این میان نقش امریکا و کشورهای عربی بسیار کم رنگ است. گویی که امریکایی ها پذیرفته اند که عملا روسیه و ایران نقش آفرینان حل بحران سوریه باشند و ترکیه نیز نقش میانجی میان مخالفان با ایران و روسیه را ایفا کند. ترکیه این حضور را پذیرفته چون خیلی خوب می داند اگر در این معادله جایی برای خود دست و پا نکند نه تنها چیزی به دست نخواهد آورد بلکه هر نتیجه ای بدون حضورش به دست آید به ضرر منافعش تمام خواهد شد.

در این میان خرده می گیرند که چرا ایران در سوریه زیر پرچم روسیه فعالیت می کند.

واقعیت این است که در وضعیت فعلی ایران چاره ای جز پذیرفتن نقش برتر روسیه در سوریه ندارد. اول، ایران طرف مذاکره با آن سوی میز مذاکرات که قدرت های بزرگ نشسته اند، به ویژه امریکا، نیست. به عبارتی ایران پذیرفته است که روسیه به نیابت از آن با طرف امریکایی مذاکره کند. شاید این مساله سبب شود تا روسیه در این مذاکرات دست برتر را داشته باشد چون طرف مذاکره با یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان است، اما به هر حال هر چه باشد، ایران این نقش را پذیرفته است، چون نمی خواهد به هر دلیلی بر سر سوریه طرف مذاکره مستقیم با امریکا باشد، حتی نمی خواهد در مذاکرات دوجانبه امریکا و روسیه ایران طرف سوم باشد. شاید، بتوان گفت که همان طور که اروپایی ها، امریکا را به عنوان متحد و نماینده خود در مذاکرات با روس ها بر سر سوریه پذیرفته اند، ایران نیز پذیرفته است روسیه به نیابت از آن در این مذاکرات طرف مذاکره با امریکایی ها باشد.

البته شاید ملاحظه دیگری را نیز بتوان متصور شد، ایران منافعی دارد که با منافع امریکا در تضاد کامل است. امریکایی ها تنها در صورتی حاضر به مذاکره با ایران می شوند که ایران بپذیرد از منافع خود در سوریه به طور کامل کوتاه بیاید. در عین حال امریکایی ها در مذاکره با ایران نه تنها منافع خود بلکه منافع متحدان عربشان را نیز لحاظ خواهند کرد. در این صورت امریکایی ها به دنبال نتیجه صفر و صدی از مذاکره با ایران خواهند بود. یعنی با این پیش فرض پای میز مذاکره با ایران می نشینند که تهران را راضی کنند همه مستشاران و نیروهای متحد خود از جمله حزب الله را از سوریه خارج کند و چنین چیزی در تضاد کامل با منافع ایران در سوریه خواهد بود. از این رو ایرانی ها ترجیح می دهند اصلا باب مذاکره ای را با امریکا در سوریه نگشایند تا عواقب احتمالی آن را هم متحمل نشوند.

دوم، ایران با هیچ کدام از گروه های مخالف موثر در پرونده سوریه ارتباط موثری ندارد. عمده ارتباطات مخالفان سوری با کشورهای عربی و امریکایی است، به ویژه عربستان سعودی که بعد از سقوط اخوان المسلمین و تضعیف جریان اخوانی در میان مخالفان سوری و به دنبال آن تضعیف جریان مورد حمایت قطر که حامی اصلی اخوانی ها محسوب می شود، جایگاهش به شدت تقویت شده و در حال حاضر به قوی ترین نیروی تاثیرگذار بر مخالفان سوری تبدیل شده است. این مساله سبب شده است تا هر جریانی که با ایران ارتباط بگیرد یا رنگ و بوی ارتباط با طرف های شیعه را داشته باشد، از جانب عربستان سعودی طرد شده و به شدت مورد حمله و سرکوب قرار بگیرد. از این رو ایران طرف ارتباط با هیچ کدام از جریان های مخالف موثر نیست. در حالی که ترکیه که از همان ابتدای بحران از جریان های مخالف سوری هم سو با خود که عمدتا اخوانی بودند، حمایت می کرد همچنان این ارتباط را حفظ کرده و در مذاکرات بین المللی از جمله مذاکرات آستانه به نوعی نمایندگی از آنها را نیز بر عهده دارد.

در این میان شاید گفته شود که مخالفان سوری در وضعیت بسیار سختی به سر می برند و الآن قدرت میدانی بالایی ندارند و در نتیجه جایگاه عربستان و کشورهای عربی در بحران سوریه به شدت تضعیف شده است. این صحیح است، مخالفان سوری به خصوص بعد از فتح حلب، به شدت تضعیف شده اند. تا آن جا که نیروهای مورد حمایت عربستان دیگر ارتش آزاد، که زمانی آن را مخالفان میانه رو می نامیدند و اکنون اثری از آن نیست، به حساب نمی آید، بلکه بیشتر گروه های نزدیک به جبهه النصره و گروه های جهادی افراطی هستند که مورد حمایت عربستان قرار دارند. اما این به آن معنا نیست که خطر مخالفان سوری برای حکومت اسد از بین رفته و دیگر تهدیدی محسوب نمی شوند. هر چه باشد همچنان بخش های عمده ای از خاک سوریه در دست مخالفان مسلح تندرویی است که عمدتا جبهه النصره و داعش هستند و آنها به طور مستقیم یا غیرمستقیم از همین کشورهای عربی پول و سلاح دریافت می کنند و هر آن بیم آن می رود که عملیاتی پیش بینی نشده را حل حکومت اسد رقم بزنند.

چهارم، حضور تمام قد روسیه در سوریه به تقاضای ایران صورت پذیرفت. ایران در آن مقطع خاص از سال 2015 چاره را در آن دید که از روسیه بخواهد در چارچوب حمایت سیاسی اش از اسد به حمایت نظامی از او نیز مبادرت بورزد. طبیعی است که روسیه به راحتی خاک سوریه را ترک نمی کند تا منافع کلانش تامین شود. اما روسیه خوب می داند اگر نخواهد خود نیروی زمینی وارد سوریه کند باید برای حفظ قدرت و تاثیرگذاری خود در سوریه از حضور و نفوذ ایران و متحدانش از جمله حزب الله استفاده کند. اکنون می توان گفت در سوریه نیروی هوایی در اختیار روسیه و نیروی زمینی در اختیار ایران است. به عبارت دیگر در وضعیت فعلی روسیه به ما نیاز دارد چون منافعش ایجاب می کند که ما را در کنار خود حفظ کند، در نتیجه ناگزیر است که برای تامین منافع خود منافع ایران را نیز در نظر داشته باشد.

بنابراین ایران چاره ای ندارد جز این که معادله را بر اساس چارچوب فعلی اش بپذیرد و بر همین اساس به فکر منافع خود باشد. در موقعیتی که روابط ایران با کشورهای مهم عربی که هر روز بیشتر علیه ایران با یکدیگر هم سو می شوند، تیره است چاره ای نیست جز این که برای تامین منافع، ارتباطات خود را با روسیه مستحکم کنیم که یکی از سه قدرت برتر جهانی محسوب می شود.