درخواست رسمی احمد الشرع بر استرداد بشار اسد
مسکو در دوراهی تحویل بشار اسد و آینده روابط با سوریه جدید
دیپلماسی ایرانی: شبکه خبری العربیه، به نقل از منابع آگاه، ادعا کرده است که ابومحمد الجولانی، که اکنون به عنوان رئیس‌جمهور موقت سوریه فعالیت میکند، از ولادیمیر پوتین خواسته تا بشار اسد را به دمشق تحویل دهد. گفته می‌شود که این درخواست به‌طور رسمی مطرح شده تا زمینه محاکمه اسد در سوریه فراهم شود. پیش‌تر، رویترز نیز به نقل از منابع دیپلماتیک، خبر داده بود که الجولانی از روسیه درخواست بازگرداندن دارایی‌های مالی اسد را داشته است. اما هیئت روسی که اخیراً به دمشق سفر کرده بود، تأکید کرد که اسد هیچ سرمایه‌ای در روسیه ندارد.
در همین راستا، یک منبع روسی به رویترز اعلام کرده است که اساساً چنین درخواستی از سوی دمشق مطرح نشده و مسکو نیز به هیچ عنوان با استرداد اسد موافقت نخواهد کرد. در تحولی دیگر، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، اعلام کرد که رئیس‌جمهور روسیه نامه‌ای به احمد الشرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، ارسال کرده است. پسکوف تأکید داشت که پوتین در این نامه از آمادگی مسکو برای تقویت همکاری‌های عملی و گسترش روابط دوجانبه سخن گفته است. همچنین، وی افزود که پوتین در این پیام بر حمایت روسیه از تلاش‌ها برای تثبیت سریع اوضاع سوریه تأکید کرده و بر ادامه تعاملات دوجانبه با دولت جدید این کشور اصرار ورزیده است.
از اولین سفر تا اولین تماس
در ۲۴ بهمن ۱۴۰۳ (۱۲ فوریه ۲۰۲۵) بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در تماس تلفنی با ابومحمد الجولانی، رهبر تحریر الشام و رئیس دولت انتقالی سوریه، گفت‌وگو کرد. همان زمان کرملین اعلام داشت که پوتین در این مکالمه، بر حمایت روسیه از حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه تأکید کرده و از آمادگی مسکو برای کمک به بهبود شرایط اقتصادی و ارائه کمکهای بشردوستانه خبر داده است. این اولین تماس رسمی بین دو طرف پس از سقوط دولت بشار اسد بود که طی آن، بر ادامه گفت‌وگوها و همکاری‌های دوجانبه توافق شد.
پیش از این تماس، در ۹ بهمن ۱۴۰۳ (۲۸ ژانویه ۲۰۲۵)، یک هیئت عالی‌رتبه روسی برای نخستین بار از زمان تغییر قدرت در سوریه وارد دمشق شد. وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که این هیئت با مقامات ارشد دولت انتقالی، از جمله احمد الشرع، رئیس دولت موقت، اسعد الشیبانی، وزیر خارجه، و ماهر الشرع، وزیر بهداشت، دیدار کرده است. در این دیدار، مسکو حمایت خود را از وحدت و حاکمیت سوریه اعلام و آمادگی خود را برای کمک به بازسازی این کشور ابراز کرد. همچنین، دو طرف بر تداوم روابط دوجانبه و همکاری‌های چندجانبه تأکید داشتند.
در همین راستا، خبرگزاری تاس گزارش داد که میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر خارجه روسیه، در این سفر تصریح کرد که وضعیت پایگاههای نظامی روسیه در طرطوس و حمیمیم بدون تغییر باقی مانده است. با این حال، یک منبع آگاه سوری فاش کرد که احمد الشرع از هیئت روسی خواسته بود بشار اسد و نزدیکانش را تحویل دهند. اما طرف روسی تنها بر ادامه رایزنی‌ها تأکید کرد و از دادن پاسخ قطعی خودداری نمود. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، درباره این درخواست اظهار نظری نکرد. هم‌زمان، خبرگزاری سوری سانا گزارش داد که دولت موقت سوریه از مسکو درخواست غرامت کرده است. اما کرملین بدون واکنش مستقیم به این درخواست، تنها بر اهمیت تداوم روابط میان دو کشور تأکید کرد.
چالش‌ها و چشم‌انداز روابط روسیه و دولت جدید سوریه
روابط میان روسیه و دولت جدید سوریه تحت رهبری احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) با پیچیدگی‌های متعددی روبه‌روست. یکی از مهم‌ترین چالش‌های این روابط، سرنوشت بشار اسد و نقش او در آینده سیاسی سوریه است. مسکو که سال‌ها از دولت اسد حمایت کرده، اکنون در وضعیتی قرار دارد که باید میان منافع استراتژیک خود و الزامات همکاری با دولت جدید سوریه توازن برقرار کند. درخواست دولت جدید سوریه برای استرداد اسد، مسکو را در موقعیتی دشوار قرار داده است، چراکه چنین اقدامی میتواند بر روابط تاریخی کرملین با دمشق و بر اعتبار ژئوپلیتیکی روسیه در منطقه تأثیر بگذارد.
از سوی دیگر، ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان نیز در این معادلات نقش‌آفرینی ویژه‌ای دارند. آنکارا که سال‌ها از مخالفان اسد حمایت کرده، اکنون فرصت آن را دارد که به عنوان یک میانجی در مناسبات جدید سوریه و بلوک شرق نقش ایفا کند. اگر ترکیه به دنبال تثبیت جایگاه دولت جدید سوریه در چارچوب نظم جدید منطقه‌ای باشد، باید همکاری میان دمشق و مسکو را تسهیل کند. در این میان، الجولانی و دولت انتقالی سوریه نیز باید به جای تأکید بیش از حد بر استرداد اسد، روی مناسبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی با روسیه تمرکز کنند. برای دمشق، بازسازی کشور و خروج از بحران اقتصادی، در اولویت است و روسیه به عنوان یکی از قدرت‌های مؤثر منطقه‌ای، میتواند نقشی کلیدی در تأمین منابع مالی، کمکهای بشردوستانه و حمایت نظامی ایفا کند.
بنابراین، تداوم همکاری‌های دیپلماتیک میان دمشق و مسکو و تلاش برای تعریف روابطی که علاوه بر منافع کرملین، امنیت و ثبات سوریه را تضمین کند، اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل، دولت جدید سوریه باید از مواضع رادیکال خود در مورد اسد فاصله گرفته و به سمت یک دیپلماسی عمل‌گرایانه‌تر حرکت کند تا بتواند آینده‌ای پایدارتر را برای کشورش رقم بزند.
تلاش برای حفظ حضور نظامی در سوریه
حفظ پایگاههای نظامی در کشورهای استراتژیک همواره یکی از مؤلفه‌های اصلی سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ محسوب می‌شود. در مورد روسیه، پایگاههای حمیمیم، طرطوس و تیفور در سوریه از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، زیرا علاوه بر حفظ نفوذ نظامی در خاورمیانه، امکان دسترسی سریع به مدیترانه شرقی و ایجاد توازن استراتژیک در برابر حضور غرب را فراهم می‌کنند. اما تحولات جدید سوریه و تغییر قدرت در دمشق، مسکو را با چالش‌هایی جدی مواجه کرده است.
پس از سقوط دولت بشار اسد، مذاکرات میان روسیه و دولت جدید سوریه با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو شده است. گزارش‌های رسانه‌ای مانند بلومبرگ نشان می‌دهند که دولت جدید سوریه تمایلی به تداوم نفوذ روسیه ندارد و حتی دسترسی مسکو به پایگاههای نظامی‌اش در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. این موضوع برای کرملین نه‌تنها یک چالش نظامی، بلکه یک معضل ژئوپلیتیکی محسوب می‌شود، چراکه هرگونه عقب‌نشینی روسیه از سوریه میتواند منجر به گسترش نفوذ آمریکا، ترکیه و حتی برخی کشورهای عربی در معادلات نظامی و امنیتی سوریه جدید شود.
در این میان، مسکو در یک دوراهی استراتژیک قرار دارد. از یک سو، روسیه برای حفظ حضور نظامی خود در سوریه ممکن است مجبور شود امتیازاتی به دولت جدید دمشق بدهد، که مهم‌ترین آن میتواند استرداد بشار اسد یا حداقل کناره‌گیری کامل او از صحنه سیاسی باشد. چنین اقدامی میتواند به عنوان یک گام اعتمادساز تلقی شده و زمینه را برای توافقات بعدی فراهم کند. اما از سوی دیگر، مسکو از هزینه‌های چنین امتیازی نیز آگاه است. کنار گذاشتن کامل اسد، میتواند اعتماد دیگر متحدان منطقه‌ای روسیه را خدشه‌دار کند و باعث کاهش اعتبار کرملین در پرونده‌های مشابه در آینده شود.
در همین حال، بازیگران دیگری همچون ترکیه و آمریکا نیز در حال تأثیرگذاری بر روند تحولات سوریه هستند. ترکیه که همواره به دنبال کاهش نفوذ روسیه در منطقه بوده، میتواند از وضعیت فعلی برای تقویت نقش خود در سوریه بهره ببرد. همچنین، واشنگتن نیز از این فرصت برای بازتعریف معادلات دفاعی سوریه جدید استفاده خواهد کرد و احتمالاً از دولت جدید دمشق خواهد خواست تا نفوذ روسیه را کاهش دهد و در عوض حمایت اقتصادی و امنیتی دریافت کند.
بنابراین، کرملین باید رویکردی عمل‌گرایانه را در پیش بگیرد. در شرایطی که حفظ پایگاههای نظامی روسیه در سوریه در معرض خطر است، مسکو میتواند با تعامل دیپلماتیک و ارائه پیشنهادهای جدید به دمشق، به جای تقابل، به همکاری محدود و مشروط با دولت جدید سوریه روی آورد. در غیر این صورت، احتمالاً نفوذ روسیه در این کشور با کاهش چشمگیری مواجه خواهد شد و معادلات پشت پرده واشنگتن-آنکارا آینده سوریه را رقم خواهد زد.
خلأ تهران و کنشگری مسکو در سوریه جدید
تحولات جدید در سوریه، توازن قدرت میان بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی را دستخوش تغییر کرده است. کنشگری فعال روسیه در تعامل با دولت جدید دمشق، نشان‌دهنده تلاش این کشور برای حفظ نفوذ و توازن سیاسی در برابر رقبایی چون ترکیه و آمریکا است. در این میان، خلأ نقش‌آفرینی ایران در سوریه جدید، فرصتی برای مسکو ایجاد کرده تا با پراگماتیسم دیپلماتیک جایگزین مناسبی برای تهران باشد و در بازی قدرت سوریه پس از اسد، وزنه‌ای تعیین‌کننده باقی بماند. با توجه به سابقه همکاری روسیه و ایران در حمایت از دولت بشار اسد طی جنگ داخلی سوریه، اکنون که معادلات قدرت تغییر کرده، کرملین در حال بازتعریف مناسبات خود با دمشق است.
تماس پوتین با احمد الشرع و اعزام اولین هیئت روسی به سوریه پس از تغییر حکومت، نشان می‌دهد که مسکو قصد دارد از خلأ ایران برای تقویت حضور خود در این کشور بهره ببرد. این اقدام نه‌تنها میتواند جای پای روسیه را در سوریه محکم‌تر کند، بلکه زمینه را برای تعاملات گسترده‌تر کرملین با دولت جدید دمشق فراهم می‌سازد.
یکی از موانع مهم برای تثبیت موقعیت روسیه در سوریه جدید، میراث حمایت طولانی‌مدت این کشور از دولت سابق بشار اسد است. برخی گروه‌های سیاسی در دمشق ممکن است هنوز نگرانی‌هایی نسبت به وابستگی بیش از حد روسیه به رژیم گذشته داشته باشند و این مساله میتواند مانعی برای همکاری بی‌چون‌وچرای دولت جدید سوریه با مسکو باشد. بااین‌حال، دیپلماسی انعطاف‌پذیر روسیه نشان داده که این کشور قادر است در مدت‌زمانی کوتاه، اختلافات سیاسی را مدیریت کرده و جایگاه خود را مجدداً تثبیت کند.
از سوی دیگر، ایران که سال‌ها در سوریه سرمایه‌گذاری سیاسی، نظامی و اقتصادی کرده بود، اکنون با چالش‌هایی روبه‌رو است. کاهش نفوذ ایران در سوریه میتواند بر قدرت منطقه‌ای تهران تأثیر بگذارد و همچنین روابط تهران و مسکو را وارد مرحله‌ای از رقابت پنهان کند. اگر کرملین موفق شود بدون درگیر شدن در بحران‌های داخلی سوریه، جایگزین ایران شود، این وضعیت میتواند تهدیدی مضاعف برای منافع استراتژیک تهران در منطقه باشد. بنابراین، آینده نقش‌آفرینی مسکو در سوریه جدید بستگی به نحوه مدیریت روابط روسیه با دمشق، آنکارا و واشنگتن دارد. اگر کرملین بتواند از ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی برای تقویت همکاری با دمشق بهره ببرد، ممکن است در آینده حضور ایران در این کشور کمرنگ‌تر شود و روسیه به بازیگر اصلی در تحولات سوریه بدل گردد./شرق
نظر شما :